abbentàda , nf Definition
bentu chi portat fragu pudésciu, fragu meda chi si pigat agiummai coment’e chi siat una nue de bentu; idea, pentzada chi benit a conca; su abbentare, asciutare
Synonyms e antonyms
abbentu,
abburata,
afrusada,
arrancu,
arrasta,
fiacu 1,
pudescioi
/
meleda,
seledu
Sentences
comente colas acurtzu leas s'abbentada de su fragu chi lassat andhare ◊ at bénnidu un'abbentada de pudidore chi no si bi podiat parare! ◊ comente ant picau s'abbentada de su pudiore ant bochinau ispaporicaos
2.
li at bénnidu un'abbentada a conca!…
3.
a custa robba li cheret dadu un'abbentada, ca est ifusta
Etymon
srd.
Translations
French
coup de vent,
fig. vague
English
gust of wind,
stench
Spanish
vaharada,
ventada
Italian
zaffata,
ventata
German
übelriechende Dunstwolke,
Windstoß.
àrviu , nm: àviu 1 Definition
cosa chi si arrennescet a ischire de calecuna chistione; capacidade de pigare is fragos; fintzes marcu, neghe, mància chi abbarrat de calecunu male / pigai àrviu de ccn. cosa = leare oru, chircare de ndh’ischire, bènnere a ischire, pigai s’arrastu
Synonyms e antonyms
arviedhu,
assunta,
indíscia,
seru,
sudhitura
/
annasu,
arrasta
Sentences
is arrúndilis si pesant a bolai fintzas a candu no intendint àrviu de luna prena ◊ ndi apu inténdiu un'arviedhu a trevessu chi ses isposa ◊ arguai si teniat àrviu de unu nemigu: dhu carriàt finas a dhu fai a chirriolus!
2.
s'àxina ocannu tenit àrviu de pesti niedha ◊ su chi fint chirchendhe l'at agatadu su cane cun s'àviu ◊ paret cane de cassa chi at pigau àviu a crachi cosa!
Etymon
srd.
Translations
French
connaissance,
avoir vent de qqch.
English
inkling
Spanish
indicios
Italian
sentóre
German
Witterung.
béntu , nm: ventu Definition
ària chi si movet po efetu de una diferéntzia de temperadura, prus o prus pagu forte, cun númenes diferentes segundhu sa bandha de ue benit; si narat fintzes de una fortza chi no si arrennescet a cumandhare, de cosa debbadas, chi no tenet sustàntzia, chi no faet a tènnere / min. bentichedhu / pro sa moida: su b. cradúschiat, frúschiat, múilat; pro sa fortza: su b. est lébiu, forte, disastau; pro sa temperadura: su b. est fritu, friscu, caente, budhidu; zenias de bentu segundhu sa bandha de ue benit: b. traessale o bentu de soli = solopu, itl. sciròcco, b. estu = ventu mastru chi benit de Nord-Ovest, travuntana = bentu fridu de su Nord, b. mesugiornali = de su Sud; b. muimui, o maimoni = itl. trómba d'ària; un'ispau de b. = itl. un àlito di vènto; èssere bentu (impersonale)= tirai, suai bentu; b. meda = bentu forti / erba de b. = ipigulosa (Parietaria officinalis)
Idioms
csn:
b. furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada; nuu de bentus = raganu, tragonaja mala; fuedhai a su b. = in debbadas; pascirisí de b. = ispetare cosas mannas, crere in cosas chentza fundhu; èssiri prenus de b. = crèresi tropu; cúrrere o fàghere che bentu = in lestresa meda, pònnere mente luego; no ischire cale bentu de leare = no isciri su de fai in d-una dificurtadi manna; pudésciu a b. = púdidu a tzutzu, de si leare su fragu malu de atesu; cardiare a is bentos = abbaidare a crabas, no abbaidare a sa cosa chi unu est faghindhe, dare tentu o istare pessendhe in àteru
Sentences
apretixedhu a bessí cun cussu bentu fridu!…◊ candho si tenet su bentu est pretzisu a bentulare! (F.I.Mannu)◊ si at a pesare unu bentu chi che truvat sas nues ◊ su bentu s'est asseliadu ◊ su bentu est suendi e arciendirí sa fardeta ◊ sa note fit sélia, no pesabat un'ispau de bentu ◊ bentixedhu s'est torrau a ponni!…◊ ue no faghet bàrigu bi tocat bentu ◊ oe est bentu, est andhendhe unu bentu fritu!… ◊ no istes in su bentu, ca est fritu! ◊ s'at pesadu bentu forte
2.
candho l'apo cramadu at fatu che bentu: petzi mi ndhe l'apo sapidu in dainanti! ◊ dhu timit a bentu isceti su dhu biri ◊ dego ndhe fipo peri ammaghiau, de babbu, ma lu timia a bentu! ◊ cantos annos passados sunt che bentu!…◊ no s'ischit su bentu chi che l'at picau! ◊ no s'ischit cale bentu leare
3.
a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu!
Surnames and Proverbs
prb:
mellus su tentu de su bentu
Scientific Terminology
tpm
Etymon
ltn.
ventus
Translations
French
vent
English
wind
Spanish
viento
Italian
vènto
German
Wind.
frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1,
frusu,
frúsua Definition
fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera
Synonyms e antonyms
frusiada,
isbúvulu,
traconarja
/
fibera,
fiotu,
tropa
/
fuliénsia
Idioms
csn:
f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda
Sentences
sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia
2.
s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus
3.
candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri!
4.
in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu
5.
atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua
Etymon
ctl.
enfusa
Translations
French
force du vent,
cohorte
English
fury of the wind,
swarm
Spanish
fuerza del viento,
séquito
Italian
fùria del vènto,
codazzo
German
Rasen des Windes,
Schwarm.
furiòne , nm Definition
nue de bentu forte meda
Synonyms e antonyms
boriana,
bruxajolu,
molione,
mommurzolu,
subbitana,
torvellinu,
tramúghine,
turbiana
Sentences
ch'esseit a fora che furione de dimónios ◊ sos ómines bidia impiuerados in d-unu furione de paza: armados de furcone, pariant diàulos! ◊ at fatu truvadas de bentu a furiones
Translations
French
tourbillon de vent
English
whirl
Spanish
torbellino
Italian
tùrbine
German
Wirbelwind.
furriallèdha , nf Definition
móvida chi si faet coment'e a furriadura
Synonyms e antonyms
furriete,
giràndula,
rutíglia
Scientific Terminology
ggs
Etymon
srd.
Translations
French
moulin à vent
English
windmill,
weathercock,
fickle person
Spanish
pirueta
Italian
giràndola
German
Herumdrehen.
furriète , nm Synonyms e antonyms
furrialledha,
giràndula,
trodoledha
Scientific Terminology
ggs
Etymon
srd.
Translations
French
moulin à vent
English
windmill
Spanish
pirueta
Italian
giràndola
German
Windrad.
gregàle, gregàli , nm Definition
gregu levante, bentu chi benit dae NE
Synonyms e antonyms
iscraruja
/
cdh. gricali,
ttrs. grigari
Scientific Terminology
tpm
Translations
French
vent grec
English
gregale
Spanish
gregal
Italian
grecale
German
Nordostwind.
ispèra 1 , nf: spera 1 Definition
ràgiu de sole, filighedhu de lughe, súlidu de bentu lébiu lébiu: in is negas, nudha, mancu pagu pagu
Synonyms e antonyms
luche
/
frina
Sentences
sos ojos apenas iscanzados lassant passare un'ispera de lughe ◊ s'úrtima ispera de sole innantis de iscurigare
2.
si sedent in carrera ue giòvanos bi at e antzianos a leare s'ispera (A.Casula)
3.
est nighedha sa note, chene trata de luna: no si biet ispera! ◊ no bi at mancu un'ispera in cussu logu: su bestiàmine est morindhe de su fàdigu
Etymon
ltn.
spera
Translations
French
rayon de lumière,
rayon de soleil,
souffle de vent
English
sunbeam,
glimmer of light,
breeze
Spanish
rayo de sol,
soplo de viento,
brizna
Italian
filo di luce,
ràggio di sóle,
àlito di vènto
German
Lichtbündel,
Sonnenstrahlen,
Windhauch.
launèdhas , nf pl: leonedhas,
leunedhas,
lionedhas,
liunedhas Definition
genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu
Synonyms e antonyms
bísonas,
bisones,
bísosas,
cannas,
trubedhas
/
grima
Sentences
sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas
2.
zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada
Scientific Terminology
sjl
Etymon
ltn.
ligulella
Translations
French
instrument de musique à vent sard,
à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air
English
launedhas (typical reed-pipe of Sardinia)
Spanish
instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña
Italian
spècie di zampógna tìpica sarda
German
sardische Hirtenflöte.
saniète , nm Definition
fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas
Synonyms e antonyms
abra,
abrina,
araghe,
atza 1,
frina
/
cdh. spunzina
2.
sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!…
Scientific Terminology
tpm
Etymon
spn.
sainete
Translations
French
courant d'air,
vent glacial
English
draught,
cold wind
Spanish
corriente
Italian
spìffero,
vènto gèlido
German
Luftzug,
Durchzug.
tremizólu , nm, agt: tremuzolu,
trimizolu,
trummutzolu,
trumuzolu,
trumuzoru Definition
nue forte de bentu a molinadura; chi tremet o faet trèmere
Synonyms e antonyms
bruxajolu,
molione,
mommurzolu,
momonissa,
mummugione,
torvellinu,
tramúghine,
tremuine,
trumujone
Sentences
si est pesadu unu tremuine de tremizolos chi no at lassadu téula in copertura ◊ si pesat unu trummutzolu e faet bolare totu sos pratos ◊ si fuit pesau unu tremizolu chi faiat bolare foza, proine e crabeturas
2.
ses bolitanne che frocu de lana crébina portadu de una frina tremizola
Scientific Terminology
tpm
Etymon
srd.
Translations
French
tourbillon de vent
English
whirlwind
Spanish
torbellino
Italian
tùrbine di vènto
German
Wirbelwind.
ufulàda , nf Definition
cropu de aera, de bentu; su ufulare
Synonyms e antonyms
irfrusada,
mumada
/
úfulu
Sentences
sa nue de sa traschia che l'at zuta un'ufulada de bentu ◊ ufuladas de bentu sunt a frúschiu ◊ ufuladas de nuscos l'irfríssidant sa conca
Etymon
srd.
Translations
French
souffle,
rafale du vent
English
gust (of wind)
Spanish
racha,
ráfaga
Italian
sóffio,
ràffica di vènto
German
Windstoß.
ventàriu , nm: bentàriu Definition
bentu forte meda, malu
Synonyms e antonyms
boriana,
furione,
subbitana,
turbiana
Sentences
unu ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas ◊ pariat chi unu ventàriu si aiat pinnicatu sa canna de sas coperturas
Scientific Terminology
tpm
Translations
French
vent impétueux
English
bad wind
Spanish
ventarrón
Italian
ventàccio
German
lästiger Wind.