abbentàda , nf Definizione
bentu chi portat fragu pudésciu, fragu meda chi si pigat agiummai coment’e chi siat una nue de bentu; idea, pentzada chi benit a conca; su abbentare, asciutare
Sinonimi e contrari
abbentu,
abburata,
afrusada,
arrancu,
arrasta,
fiacu 1,
pudescioi
/
meleda,
seledu
Frasi
comente colas acurtzu leas s'abbentada de su fragu chi lassat andhare ◊ at bénnidu un'abbentada de pudidore chi no si bi podiat parare! ◊ comente ant picau s'abbentada de su pudiore ant bochinau ispaporicaos
2.
li at bénnidu un'abbentada a conca!…
3.
a custa robba li cheret dadu un'abbentada, ca est ifusta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de vent,
fig. vague
Inglese
gust of wind,
stench
Spagnolo
vaharada,
ventada
Italiano
zaffata,
ventata
Tedesco
übelriechende Dunstwolke,
Windstoß.
àrviu , nm: àviu 1 Definizione
cosa chi si arrennescet a ischire de calecuna chistione; capacidade de pigare is fragos; fintzes marcu, neghe, mància chi abbarrat de calecunu male / pigai àrviu de ccn. cosa = leare oru, chircare de ndh’ischire, bènnere a ischire, pigai s’arrastu
Sinonimi e contrari
arviedhu,
assunta,
indíscia,
seru,
sudhitura
/
annasu,
arrasta
Frasi
is arrúndilis si pesant a bolai fintzas a candu no intendint àrviu de luna prena ◊ ndi apu inténdiu un'arviedhu a trevessu chi ses isposa ◊ arguai si teniat àrviu de unu nemigu: dhu carriàt finas a dhu fai a chirriolus!
2.
s'àxina ocannu tenit àrviu de pesti niedha ◊ su chi fint chirchendhe l'at agatadu su cane cun s'àviu ◊ paret cane de cassa chi at pigau àviu a crachi cosa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
connaissance,
avoir vent de qqch.
Inglese
inkling
Spagnolo
indicios
Italiano
sentóre
Tedesco
Witterung.
béntu , nm: ventu Definizione
ària chi si movet po efetu de una diferéntzia de temperadura, prus o prus pagu forte, cun númenes diferentes segundhu sa bandha de ue benit; si narat fintzes de una fortza chi no si arrennescet a cumandhare, de cosa debbadas, chi no tenet sustàntzia, chi no faet a tènnere / min. bentichedhu / pro sa moida: su b. cradúschiat, frúschiat, múilat; pro sa fortza: su b. est lébiu, forte, disastau; pro sa temperadura: su b. est fritu, friscu, caente, budhidu; zenias de bentu segundhu sa bandha de ue benit: b. traessale o bentu de soli = solopu, itl. sciròcco, b. estu = ventu mastru chi benit de Nord-Ovest, travuntana = bentu fridu de su Nord, b. mesugiornali = de su Sud; b. muimui, o maimoni = itl. trómba d'ària; un'ispau de b. = itl. un àlito di vènto; èssere bentu (impersonale)= tirai, suai bentu; b. meda = bentu forti / erba de b. = ipigulosa (Parietaria officinalis)
Modi di dire
csn:
b. furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada; nuu de bentus = raganu, tragonaja mala; fuedhai a su b. = in debbadas; pascirisí de b. = ispetare cosas mannas, crere in cosas chentza fundhu; èssiri prenus de b. = crèresi tropu; cúrrere o fàghere che bentu = in lestresa meda, pònnere mente luego; no ischire cale bentu de leare = no isciri su de fai in d-una dificurtadi manna; pudésciu a b. = púdidu a tzutzu, de si leare su fragu malu de atesu; cardiare a is bentos = abbaidare a crabas, no abbaidare a sa cosa chi unu est faghindhe, dare tentu o istare pessendhe in àteru
Frasi
apretixedhu a bessí cun cussu bentu fridu!…◊ candho si tenet su bentu est pretzisu a bentulare! (F.I.Mannu)◊ si at a pesare unu bentu chi che truvat sas nues ◊ su bentu s'est asseliadu ◊ su bentu est suendi e arciendirí sa fardeta ◊ sa note fit sélia, no pesabat un'ispau de bentu ◊ bentixedhu s'est torrau a ponni!…◊ ue no faghet bàrigu bi tocat bentu ◊ oe est bentu, est andhendhe unu bentu fritu!… ◊ no istes in su bentu, ca est fritu! ◊ s'at pesadu bentu forte
2.
candho l'apo cramadu at fatu che bentu: petzi mi ndhe l'apo sapidu in dainanti! ◊ dhu timit a bentu isceti su dhu biri ◊ dego ndhe fipo peri ammaghiau, de babbu, ma lu timia a bentu! ◊ cantos annos passados sunt che bentu!…◊ no s'ischit su bentu chi che l'at picau! ◊ no s'ischit cale bentu leare
3.
a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu!
Cognomi e Proverbi
prb:
mellus su tentu de su bentu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
ventus
Traduzioni
Francese
vent
Inglese
wind
Spagnolo
viento
Italiano
vènto
Tedesco
Wind.
frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1,
frusu,
frúsua Definizione
fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera
Sinonimi e contrari
frusiada,
isbúvulu,
traconarja
/
fibera,
fiotu,
tropa
/
fuliénsia
Modi di dire
csn:
f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda
Frasi
sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia
2.
s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus
3.
candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri!
4.
in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu
5.
atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua
Etimo
ctl.
enfusa
Traduzioni
Francese
force du vent,
cohorte
Inglese
fury of the wind,
swarm
Spagnolo
fuerza del viento,
séquito
Italiano
fùria del vènto,
codazzo
Tedesco
Rasen des Windes,
Schwarm.
furiòne , nm Definizione
nue de bentu forte meda
Sinonimi e contrari
boriana,
bruxajolu,
molione,
mommurzolu,
subbitana,
torvellinu,
tramúghine,
turbiana
Frasi
ch'esseit a fora che furione de dimónios ◊ sos ómines bidia impiuerados in d-unu furione de paza: armados de furcone, pariant diàulos! ◊ at fatu truvadas de bentu a furiones
Traduzioni
Francese
tourbillon de vent
Inglese
whirl
Spagnolo
torbellino
Italiano
tùrbine
Tedesco
Wirbelwind.
furriallèdha , nf Definizione
móvida chi si faet coment'e a furriadura
Sinonimi e contrari
furriete,
giràndula,
rutíglia
Terminologia scientifica
ggs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moulin à vent
Inglese
windmill,
weathercock,
fickle person
Spagnolo
pirueta
Italiano
giràndola
Tedesco
Herumdrehen.
furriète , nm Sinonimi e contrari
furrialledha,
giràndula,
trodoledha
Terminologia scientifica
ggs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moulin à vent
Inglese
windmill
Spagnolo
pirueta
Italiano
giràndola
Tedesco
Windrad.
gregàle, gregàli , nm Definizione
gregu levante, bentu chi benit dae NE
Sinonimi e contrari
iscraruja
/
cdh. gricali,
ttrs. grigari
Terminologia scientifica
tpm
Traduzioni
Francese
vent grec
Inglese
gregale
Spagnolo
gregal
Italiano
grecale
Tedesco
Nordostwind.
ispèra 1 , nf: spera 1 Definizione
ràgiu de sole, filighedhu de lughe, súlidu de bentu lébiu lébiu: in is negas, nudha, mancu pagu pagu
Sinonimi e contrari
luche
/
frina
Frasi
sos ojos apenas iscanzados lassant passare un'ispera de lughe ◊ s'úrtima ispera de sole innantis de iscurigare
2.
si sedent in carrera ue giòvanos bi at e antzianos a leare s'ispera (A.Casula)
3.
est nighedha sa note, chene trata de luna: no si biet ispera! ◊ no bi at mancu un'ispera in cussu logu: su bestiàmine est morindhe de su fàdigu
Etimo
ltn.
spera
Traduzioni
Francese
rayon de lumière,
rayon de soleil,
souffle de vent
Inglese
sunbeam,
glimmer of light,
breeze
Spagnolo
rayo de sol,
soplo de viento,
brizna
Italiano
filo di luce,
ràggio di sóle,
àlito di vènto
Tedesco
Lichtbündel,
Sonnenstrahlen,
Windhauch.
launèdhas , nf pl: leonedhas,
leunedhas,
lionedhas,
liunedhas Definizione
genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu
Sinonimi e contrari
bísonas,
bisones,
bísosas,
cannas,
trubedhas
/
grima
Frasi
sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas
2.
zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada
Terminologia scientifica
sjl
Etimo
ltn.
ligulella
Traduzioni
Francese
instrument de musique à vent sard,
à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air
Inglese
launedhas (typical reed-pipe of Sardinia)
Spagnolo
instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña
Italiano
spècie di zampógna tìpica sarda
Tedesco
sardische Hirtenflöte.
saniète , nm Definizione
fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas
Sinonimi e contrari
abra,
abrina,
araghe,
atza 1,
frina
/
cdh. spunzina
2.
sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!…
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
spn.
sainete
Traduzioni
Francese
courant d'air,
vent glacial
Inglese
draught,
cold wind
Spagnolo
corriente
Italiano
spìffero,
vènto gèlido
Tedesco
Luftzug,
Durchzug.
tremizólu , nm, agt: tremuzolu,
trimizolu,
trummutzolu,
trumuzolu,
trumuzoru Definizione
nue forte de bentu a molinadura; chi tremet o faet trèmere
Sinonimi e contrari
bruxajolu,
molione,
mommurzolu,
momonissa,
mummugione,
torvellinu,
tramúghine,
tremuine,
trumujone
Frasi
si est pesadu unu tremuine de tremizolos chi no at lassadu téula in copertura ◊ si pesat unu trummutzolu e faet bolare totu sos pratos ◊ si fuit pesau unu tremizolu chi faiat bolare foza, proine e crabeturas
2.
ses bolitanne che frocu de lana crébina portadu de una frina tremizola
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourbillon de vent
Inglese
whirlwind
Spagnolo
torbellino
Italiano
tùrbine di vènto
Tedesco
Wirbelwind.
ufulàda , nf Definizione
cropu de aera, de bentu; su ufulare
Sinonimi e contrari
irfrusada,
mumada
/
úfulu
Frasi
sa nue de sa traschia che l'at zuta un'ufulada de bentu ◊ ufuladas de bentu sunt a frúschiu ◊ ufuladas de nuscos l'irfríssidant sa conca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
souffle,
rafale du vent
Inglese
gust (of wind)
Spagnolo
racha,
ráfaga
Italiano
sóffio,
ràffica di vènto
Tedesco
Windstoß.
ventàriu , nm: bentàriu Definizione
bentu forte meda, malu
Sinonimi e contrari
boriana,
furione,
subbitana,
turbiana
Frasi
unu ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas ◊ pariat chi unu ventàriu si aiat pinnicatu sa canna de sas coperturas
Terminologia scientifica
tpm
Traduzioni
Francese
vent impétueux
Inglese
bad wind
Spagnolo
ventarrón
Italiano
ventàccio
Tedesco
lästiger Wind.