abbentàda , nf Definizione
bentu chi portat fragu pudésciu, fragu meda chi si pigat agiummai coment’e chi siat una nue de bentu; idea, pentzada chi benit a conca; su abbentare, asciutare
Sinonimi e contrari
abbentu,
abburata,
afrusada,
arrancu,
arrasta,
fiacu 1,
pudescioi
/
meleda,
seledu
Frasi
comente colas acurtzu leas s'abbentada de su fragu chi lassat andhare ◊ at bénnidu un'abbentada de pudidore chi no si bi podiat parare! ◊ comente ant picau s'abbentada de su pudiore ant bochinau ispaporicaos
2.
li at bénnidu un'abbentada a conca!…
3.
a custa robba li cheret dadu un'abbentada, ca est ifusta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de vent,
fig. vague
Inglese
gust of wind,
stench
Spagnolo
vaharada,
ventada
Italiano
zaffata,
ventata
Tedesco
übelriechende Dunstwolke,
Windstoß.
àbra , nf: ara,
arba 1,
arva 1,
avra Definizione
bentighedhu fridu meda, dannosu pruschetotu a su frutuàriu / min. abredha
Sinonimi e contrari
abrina,
araghe,
atza 1,
frina,
livrina,
saniete
/
cdh. spunzina
Modi di dire
csn:
pònnere a unu in s'ara = genia de frastimu; famiu che avra = famidu che ruga, meda (su bentu fridu abbruxat s'erba)
Frasi
sos duos zòvanos si secabant de linna bona e no fit una note de abra chi lis poniat pagura ◊ in tempos malos camminei che a s'avra mala ◊ un'avra punghinosa de bidhighia demozat custa terra catigada ◊ s'avra mi che at sicau s'ortu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
aura
Traduzioni
Francese
bise
Inglese
very cold,
wind (air)
Spagnolo
gris
Italiano
sizza,
vènto gèlido
Tedesco
eisiger Wind.
aerèdha , nf Definizione
bentighedhu lébiu
Sinonimi e contrari
aeresita,
aerita,
sisia 2
Traduzioni
Francese
brise
Inglese
gentle wind
Spagnolo
airecillo
Italiano
venticèllo
Tedesco
leichter Wind.
aggromeràre , vrb: aggromurare,
gromerare Definizione
fàere a grómeru, a lómboru
Sinonimi e contrari
aggromare,
aggromeredhare,
allomborae,
allorimmedhare,
arrombulonai,
arromulare
/
abballinare,
aculingionai
Etimo
ltn.
ad glomerare
Traduzioni
Francese
pelotonner
Inglese
to wind up
Spagnolo
ovillar,
devanar
Italiano
aggomitolare,
dipanare
Tedesco
aufwickeln.
allomboràe, allomborài , vrb: allomburai,
allomburare,
allomerare,
allomurare,
allorumare Definizione
fàere a lómboru, a unu túturu, a bòcia, fàere a orrumbulone
Sinonimi e contrari
abballinare,
aculingionai,
aggajai,
aggromare,
aggromerare,
aggromeredhare,
allorimmedhare,
arrombulonai,
arromulare,
tròbere
/
abballonare,
arruedhulare,
atuturae,
imboligare
| ctr.
ilboligare,
illomerare
Frasi
giaja e netas funta in coxina allomburendu lana
2.
su sardu, candho intendhet tzocu de foete, si allórumat che unu eritu ◊ si est allorumada chirchendhe de audhire sas anchighedhas pro si las iscaldire ◊ custos batos sunt sempre allorumados in sa chijina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pelotonner
Inglese
to wind up
Spagnolo
ovillar
Italiano
aggomitolare,
dipanare
Tedesco
aufwickeln.
ammadassài, ammadassàre , vrb Definizione
fàere a madassa, atzola
Sinonimi e contrari
| ctr.
smadassai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en écheveaux
Inglese
to wind into skeins
Spagnolo
aspar
Italiano
ammatassare
Tedesco
in Strähnen winden.
ammufullonài , vrb Sinonimi e contrari
ammumullonai,
ammurigonai,
imbogiare,
trabojare
Traduzioni
Francese
floconner
Inglese
to wind into a ball
Spagnolo
ovillar
Italiano
abbatuffolare
Tedesco
zusammenballen.
arrombulonài , vrb: arrumbullonai,
arrumbulonai,
orrumbullonai Definizione
fàere arrumbulonis, fàere a lòmboros
Sinonimi e contrari
abballinare,
aculingionai,
aggromare,
aggromerare,
allomborae,
arromulare
/
abballonare,
arruedhulare,
atuturae,
imboligare
| ctr.
irboligare
Frasi
sa pasta ciuexendi si girat, si arrombullonat e si allónghiat cun is manus
2.
andàt a innantis e agoa arrumbulonendu sogas e sogas de tempus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pelotonner
Inglese
to wind up
Spagnolo
ovillar
Italiano
aggomitolare
Tedesco
aufwickeln.
bentitzólu , nm Definizione
min. de bentu, bentu de pagu contu, lenu
Sinonimi e contrari
bentichedhu,
frina,
sisia 2
/
cdh. vinticiolu
Frasi
bellu, mih, custu bentitzolu: est faghindhe una bella friscura ◊ est bentitzolu e a brusiare no faghet ca nos podet fuire su fogu
Traduzioni
Francese
brise
Inglese
little wind
Spagnolo
brisa
Italiano
venticèllo
Tedesco
leichter Wind,
Brise.
béntu , nm: ventu Definizione
ària chi si movet po efetu de una diferéntzia de temperadura, prus o prus pagu forte, cun númenes diferentes segundhu sa bandha de ue benit; si narat fintzes de una fortza chi no si arrennescet a cumandhare, de cosa debbadas, chi no tenet sustàntzia, chi no faet a tènnere / min. bentichedhu / pro sa moida: su b. cradúschiat, frúschiat, múilat; pro sa fortza: su b. est lébiu, forte, disastau; pro sa temperadura: su b. est fritu, friscu, caente, budhidu; zenias de bentu segundhu sa bandha de ue benit: b. traessale o bentu de soli = solopu, itl. sciròcco, b. estu = ventu mastru chi benit de Nord-Ovest, travuntana = bentu fridu de su Nord, b. mesugiornali = de su Sud; b. muimui, o maimoni = itl. trómba d'ària; un'ispau de b. = itl. un àlito di vènto; èssere bentu (impersonale)= tirai, suai bentu; b. meda = bentu forti / erba de b. = ipigulosa (Parietaria officinalis)
Modi di dire
csn:
b. furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada; nuu de bentus = raganu, tragonaja mala; fuedhai a su b. = in debbadas; pascirisí de b. = ispetare cosas mannas, crere in cosas chentza fundhu; èssiri prenus de b. = crèresi tropu; cúrrere o fàghere che bentu = in lestresa meda, pònnere mente luego; no ischire cale bentu de leare = no isciri su de fai in d-una dificurtadi manna; pudésciu a b. = púdidu a tzutzu, de si leare su fragu malu de atesu; cardiare a is bentos = abbaidare a crabas, no abbaidare a sa cosa chi unu est faghindhe, dare tentu o istare pessendhe in àteru
Frasi
apretixedhu a bessí cun cussu bentu fridu!…◊ candho si tenet su bentu est pretzisu a bentulare! (F.I.Mannu)◊ si at a pesare unu bentu chi che truvat sas nues ◊ su bentu s'est asseliadu ◊ su bentu est suendi e arciendirí sa fardeta ◊ sa note fit sélia, no pesabat un'ispau de bentu ◊ bentixedhu s'est torrau a ponni!…◊ ue no faghet bàrigu bi tocat bentu ◊ oe est bentu, est andhendhe unu bentu fritu!… ◊ no istes in su bentu, ca est fritu! ◊ s'at pesadu bentu forte
2.
candho l'apo cramadu at fatu che bentu: petzi mi ndhe l'apo sapidu in dainanti! ◊ dhu timit a bentu isceti su dhu biri ◊ dego ndhe fipo peri ammaghiau, de babbu, ma lu timia a bentu! ◊ cantos annos passados sunt che bentu!…◊ no s'ischit su bentu chi che l'at picau! ◊ no s'ischit cale bentu leare
3.
a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu!
Cognomi e Proverbi
prb:
mellus su tentu de su bentu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
ventus
Traduzioni
Francese
vent
Inglese
wind
Spagnolo
viento
Italiano
vènto
Tedesco
Wind.
boriàna , nf: buriana Definizione
bentu forte a istrachia
Sinonimi e contrari
furione,
subbitana,
turbiana,
ventàriu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
itl.
buriana
Traduzioni
Francese
bourrasque
Inglese
stormy wind
Spagnolo
viento borrascoso
Italiano
vènto temporalésco
Tedesco
gewitteriger Wind.
frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1,
frusu,
frúsua Definizione
fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera
Sinonimi e contrari
frusiada,
isbúvulu,
traconarja
/
fibera,
fiotu,
tropa
/
fuliénsia
Modi di dire
csn:
f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda
Frasi
sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia
2.
s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus
3.
candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri!
4.
in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu
5.
atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua
Etimo
ctl.
enfusa
Traduzioni
Francese
force du vent,
cohorte
Inglese
fury of the wind,
swarm
Spagnolo
fuerza del viento,
séquito
Italiano
fùria del vènto,
codazzo
Tedesco
Rasen des Windes,
Schwarm.
ingiomàre , vrb: inzamare,
inzomare Definizione
fàere sa madassa a lómboru; in cobertantza, cuncordare ccn. cosa (no sèmpere po su bonu)
Sinonimi e contrari
tròbere
/
ordimignare
/
imbuvonare
Modi di dire
csn:
andhare inzoma inzoma = andai a s'apràpidu; inzomare trampas = cuncordai ingannus
Frasi
onnamanna intraiat s'atzola in su chíndhalu e inzomaiat sos lórumos
2.
fint sas oras de cantare, de inzamare e tèssere tramas, bisos de amore! ◊ de istivinzos chie piús ndh'ischiat piús ndhe inzomaiat ◊ ant inzomadu totu cussu pro chi isse si cójuet sa mama in càmbiu de sa fiza ◊ mirade, no sunt fàulas ch'inzomo! ◊ su chíndhalu de sa presse est inzomendhe su filu a s'imbesse de custu vívere brivu de assussegu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pelotonner
Inglese
to wind up
Spagnolo
ovillar
Italiano
aggomitolare
Tedesco
aufwickeln.
saniète , nm Definizione
fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas
Sinonimi e contrari
abra,
abrina,
araghe,
atza 1,
frina
/
cdh. spunzina
2.
sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!…
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
spn.
sainete
Traduzioni
Francese
courant d'air,
vent glacial
Inglese
draught,
cold wind
Spagnolo
corriente
Italiano
spìffero,
vènto gèlido
Tedesco
Luftzug,
Durchzug.
sòlbere , vrb: sòlvere,
sòrbere,
sòrvere,
sòvere Definizione
fàere o torrare cosa tostada a brodu, lícuida, a fortza de fogu, còere meda fintzes a s'isfàere: si narat fintzes de elementu o sustàntzia apedrada o cagiada chi si ammesturat cun abba o àteru deasi a tales d'essire, impare, unu matessi lícuidu; in cobertantza si narat de àteru de dificurtosu; nau de filu fatu a madassa, istirare pigandho su càbudu po dh'imbodhigare a lómburu o in cannedhos prontu a dh'impreare / pps. sólbiu, soltu, sórvidu, sortu / si sorbet in buca (nau de cosa de papare) = s'isfait sentza dhu matziai
Sinonimi e contrari
iscagiae,
issortighinare,
sciolli,
solivrinare,
solobrare
| ctr.
apedrare,
cagiare
Frasi
sòrbere su nie, su sale, su túcaru, s'ozu porchinu, su frommentarzu ◊ su suore chi amus lassadu in logu anzenu inoghe aiat fatu sòlvere sos granitos puru! ◊ solve su nie pro ch'in abba si aviet in sos rios! ◊ cuss'àstragu no si sorbet ◊ si no mi pagas ti solvo che seu! ◊ su basolu si che sorbet si lu coghes tropu ◊ custa pira si sorbet in buca!
2.
cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta)
3.
mastru Preítia no si est sórvidu in suore! ◊ non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (Raga)◊ penso chi at tota sa rejone si atitendhe si solvet in piantu
Etimo
ltn.
solvere
Traduzioni
Francese
fondre,
dissoudre,
dévider
Inglese
to melt,
to wind into a ball
Spagnolo
deshacer,
derretir,
devanar,
ovillar
Italiano
sciògliere,
disciògliere,
dilüire,
liquefare,
dipanare
Tedesco
schmelzen,
auflösen,
verflüssigen,
abhaspeln.
sudhàre , vrb Definizione
pònnere sudhu, ancu, pentzare in su malu, pentzare chi…, abbaidare a totue timendho calecuna cosa / si ndh'io sudhau!… = si bi aio pessadu, si mi dh'ia pentzada chi…
Sinonimi e contrari
assumbrire,
busudhare,
malissare
Frasi
sa giustíscia aiat sudhadu calchi cosa e l'istaiat ifatu che cane a polcrabu ◊ mi dh'apo sudhada chi fuit gasi ◊ mi l'apo sudhada chi no bastaiat cust'istentina pro totu cussa peta a sartitza! ◊ su chi mi sudhai risulteit dae sa vísita de su dutore ◊ duos ómines acugudhaos, orietandhe e sudhandhe, afarrancant su cunedhu de su dinari e fuint
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
subodorer
Inglese
to get wind of
Spagnolo
adivinar,
olfatear
Italiano
subodorare
Tedesco
ahnen.
trabuntàna , nf: trapuntana,
travuntana Definizione
bentu chi calat de su Nord (a logos t. arta, distinta de t. bàscia chi benit de Nord-Est)
Sinonimi e contrari
tramuntana*
Frasi
su bentu de trabuntana in cue pigat incanaladu muizendhe ◊ est gherrendhe contr'a su bentu fritu de travuntana ◊ sa die de carrasegare fit tirendhe un'atighedha de travuntana
Terminologia scientifica
tpm
Traduzioni
Francese
tramontane
Inglese
north wind
Spagnolo
cierzo,
tramontana
Italiano
tramontana
Tedesco
Tramontana.
ventàriu , nm: bentàriu Definizione
bentu forte meda, malu
Sinonimi e contrari
boriana,
furione,
subbitana,
turbiana
Frasi
unu ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas ◊ pariat chi unu ventàriu si aiat pinnicatu sa canna de sas coperturas
Terminologia scientifica
tpm
Traduzioni
Francese
vent impétueux
Inglese
bad wind
Spagnolo
ventarrón
Italiano
ventàccio
Tedesco
lästiger Wind.