Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

abbentàda , nf Definitzione bentu chi portat fragu pudésciu, fragu meda chi si pigat agiummai coment’e chi siat una nue de bentu; idea, pentzada chi benit a conca; su abbentare, asciutare Sinònimos e contràrios abbentu, abburata, afrusada, arrancu, arrasta, fiacu 1, pudescioi / meleda, seledu Frases comente colas acurtzu leas s'abbentada de su fragu chi lassat andhare ◊ at bénnidu un'abbentada de pudidore chi no si bi podiat parare! ◊ comente ant picau s'abbentada de su pudiore ant bochinau ispaporicaos 2. li at bénnidu un'abbentada a conca!… 3. a custa robba li cheret dadu un'abbentada, ca est ifusta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de vent, fig. vague Ingresu gust of wind, stench Ispagnolu vaharada, ventada Italianu zaffata, ventata Tedescu übelriechende Dunstwolke, Windstoß.

àbra , nf: ara, arba 1, arva 1, avra Definitzione bentighedhu fridu meda, dannosu pruschetotu a su frutuàriu / min. abredha Sinònimos e contràrios abrina, araghe, atza 1, frina, livrina, saniete / cdh. spunzina Maneras de nàrrere csn: pònnere a unu in s'ara = genia de frastimu; famiu che avra = famidu che ruga, meda (su bentu fridu abbruxat s'erba) Frases sos duos zòvanos si secabant de linna bona e no fit una note de abra chi lis poniat pagura ◊ in tempos malos camminei che a s'avra mala ◊ un'avra punghinosa de bidhighia demozat custa terra catigada ◊ s'avra mi che at sicau s'ortu Terminologia iscientìfica tpm Ètimu ltn. aura Tradutziones Frantzesu bise Ingresu very cold, wind (air) Ispagnolu gris Italianu sizza, vènto gèlido Tedescu eisiger Wind.

aerèdha , nf Definitzione bentighedhu lébiu Sinònimos e contràrios aeresita, aerita, sisia 2 Tradutziones Frantzesu brise Ingresu gentle wind Ispagnolu airecillo Italianu venticèllo Tedescu leichter Wind.

aggromeràre , vrb: aggromurare, gromerare Definitzione fàere a grómeru, a lómboru Sinònimos e contràrios aggromare, aggromeredhare, allomborae, allorimmedhare, arrombulonai, arromulare / abballinare, aculingionai Ètimu ltn. ad glomerare Tradutziones Frantzesu pelotonner Ingresu to wind up Ispagnolu ovillar, devanar Italianu aggomitolare, dipanare Tedescu aufwickeln.

allomboràe, allomborài , vrb: allomburai, allomburare, allomerare, allomurare, allorumare Definitzione fàere a lómboru, a unu túturu, a bòcia, fàere a orrumbulone Sinònimos e contràrios abballinare, aculingionai, aggajai, aggromare, aggromerare, aggromeredhare, allorimmedhare, arrombulonai, arromulare, tròbere / abballonare, arruedhulare, atuturae, imboligare | ctr. ilboligare, illomerare Frases giaja e netas funta in coxina allomburendu lana 2. su sardu, candho intendhet tzocu de foete, si allórumat che unu eritu ◊ si est allorumada chirchendhe de audhire sas anchighedhas pro si las iscaldire ◊ custos batos sunt sempre allorumados in sa chijina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pelotonner Ingresu to wind up Ispagnolu ovillar Italianu aggomitolare, dipanare Tedescu aufwickeln.

ammadassài, ammadassàre , vrb Definitzione fàere a madassa, atzola Sinònimos e contràrios | ctr. smadassai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mettre en écheveaux Ingresu to wind into skeins Ispagnolu aspar Italianu ammatassare Tedescu in Strähnen winden.

ammufullonài , vrb Sinònimos e contràrios ammumullonai, ammurigonai, imbogiare, trabojare Tradutziones Frantzesu floconner Ingresu to wind into a ball Ispagnolu ovillar Italianu abbatuffolare Tedescu zusammenballen.

arrombulonài , vrb: arrumbullonai, arrumbulonai, orrumbullonai Definitzione fàere arrumbulonis, fàere a lòmboros Sinònimos e contràrios abballinare, aculingionai, aggromare, aggromerare, allomborae, arromulare / abballonare, arruedhulare, atuturae, imboligare | ctr. irboligare Frases sa pasta ciuexendi si girat, si arrombullonat e si allónghiat cun is manus 2. andàt a innantis e agoa arrumbulonendu sogas e sogas de tempus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pelotonner Ingresu to wind up Ispagnolu ovillar Italianu aggomitolare Tedescu aufwickeln.

bentitzólu , nm Definitzione min. de bentu, bentu de pagu contu, lenu Sinònimos e contràrios bentichedhu, frina, sisia 2 / cdh. vinticiolu Frases bellu, mih, custu bentitzolu: est faghindhe una bella friscura ◊ est bentitzolu e a brusiare no faghet ca nos podet fuire su fogu Tradutziones Frantzesu brise Ingresu little wind Ispagnolu brisa Italianu venticèllo Tedescu leichter Wind, Brise.

béntu , nm: ventu Definitzione ària chi si movet po efetu de una diferéntzia de temperadura, prus o prus pagu forte, cun númenes diferentes segundhu sa bandha de ue benit; si narat fintzes de una fortza chi no si arrennescet a cumandhare, de cosa debbadas, chi no tenet sustàntzia, chi no faet a tènnere / min. bentichedhu / pro sa moida: su b. cradúschiat, frúschiat, múilat; pro sa fortza: su b. est lébiu, forte, disastau; pro sa temperadura: su b. est fritu, friscu, caente, budhidu; zenias de bentu segundhu sa bandha de ue benit: b. traessale o bentu de soli = solopu, itl. sciròcco, b. estu = ventu mastru chi benit de Nord-Ovest, travuntana = bentu fridu de su Nord, b. mesugiornali = de su Sud; b. muimui, o maimoni = itl. trómba d'ària; un'ispau de b. = itl. un àlito di vènto; èssere bentu (impersonale)= tirai, suai bentu; b. meda = bentu forti / erba de b. = ipigulosa (Parietaria officinalis) Maneras de nàrrere csn: b. furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada; nuu de bentus = raganu, tragonaja mala; fuedhai a su b. = in debbadas; pascirisí de b. = ispetare cosas mannas, crere in cosas chentza fundhu; èssiri prenus de b. = crèresi tropu; cúrrere o fàghere che bentu = in lestresa meda, pònnere mente luego; no ischire cale bentu de leare = no isciri su de fai in d-una dificurtadi manna; pudésciu a b. = púdidu a tzutzu, de si leare su fragu malu de atesu; cardiare a is bentos = abbaidare a crabas, no abbaidare a sa cosa chi unu est faghindhe, dare tentu o istare pessendhe in àteru Frases apretixedhu a bessí cun cussu bentu fridu!…◊ candho si tenet su bentu est pretzisu a bentulare! (F.I.Mannu)◊ si at a pesare unu bentu chi che truvat sas nues ◊ su bentu s'est asseliadu ◊ su bentu est suendi e arciendirí sa fardeta ◊ sa note fit sélia, no pesabat un'ispau de bentu ◊ bentixedhu s'est torrau a ponni!…◊ ue no faghet bàrigu bi tocat bentu ◊ oe est bentu, est andhendhe unu bentu fritu!… ◊ no istes in su bentu, ca est fritu! ◊ s'at pesadu bentu forte 2. candho l'apo cramadu at fatu che bentu: petzi mi ndhe l'apo sapidu in dainanti! ◊ dhu timit a bentu isceti su dhu biri ◊ dego ndhe fipo peri ammaghiau, de babbu, ma lu timia a bentu! ◊ cantos annos passados sunt che bentu!…◊ no s'ischit su bentu chi che l'at picau! ◊ no s'ischit cale bentu leare 3. a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu! Sambenados e Provèrbios prb: mellus su tentu de su bentu Terminologia iscientìfica tpm Ètimu ltn. ventus Tradutziones Frantzesu vent Ingresu wind Ispagnolu viento Italianu vènto Tedescu Wind.

boriàna , nf: buriana Definitzione bentu forte a istrachia Sinònimos e contràrios furione, subbitana, turbiana, ventàriu Terminologia iscientìfica tpm Ètimu itl. buriana Tradutziones Frantzesu bourrasque Ingresu stormy wind Ispagnolu viento borrascoso Italianu vènto temporalésco Tedescu gewitteriger Wind.

frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1, frusu, frúsua Definitzione fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera Sinònimos e contràrios frusiada, isbúvulu, traconarja / fibera, fiotu, tropa / fuliénsia Maneras de nàrrere csn: f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda Frases sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia 2. s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus 3. candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri! 4. in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu 5. atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua Ètimu ctl. enfusa Tradutziones Frantzesu force du vent, cohorte Ingresu fury of the wind, swarm Ispagnolu fuerza del viento, séquito Italianu fùria del vènto, codazzo Tedescu Rasen des Windes, Schwarm.

ingiomàre , vrb: inzamare, inzomare Definitzione fàere sa madassa a lómboru; in cobertantza, cuncordare ccn. cosa (no sèmpere po su bonu) Sinònimos e contràrios tròbere / ordimignare / imbuvonare Maneras de nàrrere csn: andhare inzoma inzoma = andai a s'apràpidu; inzomare trampas = cuncordai ingannus Frases onnamanna intraiat s'atzola in su chíndhalu e inzomaiat sos lórumos 2. fint sas oras de cantare, de inzamare e tèssere tramas, bisos de amore! ◊ de istivinzos chie piús ndh'ischiat piús ndhe inzomaiat ◊ ant inzomadu totu cussu pro chi isse si cójuet sa mama in càmbiu de sa fiza ◊ mirade, no sunt fàulas ch'inzomo! ◊ su chíndhalu de sa presse est inzomendhe su filu a s'imbesse de custu vívere brivu de assussegu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pelotonner Ingresu to wind up Ispagnolu ovillar Italianu aggomitolare Tedescu aufwickeln.

saniète , nm Definitzione fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas Sinònimos e contràrios abra, abrina, araghe, atza 1, frina / cdh. spunzina 2. sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!… Terminologia iscientìfica tpm Ètimu spn. sainete Tradutziones Frantzesu courant d'air, vent glacial Ingresu draught, cold wind Ispagnolu corriente Italianu spìffero, vènto gèlido Tedescu Luftzug, Durchzug.

sòlbere , vrb: sòlvere, sòrbere, sòrvere, sòvere Definitzione fàere o torrare cosa tostada a brodu, lícuida, a fortza de fogu, còere meda fintzes a s'isfàere: si narat fintzes de elementu o sustàntzia apedrada o cagiada chi si ammesturat cun abba o àteru deasi a tales d'essire, impare, unu matessi lícuidu; in cobertantza si narat de àteru de dificurtosu; nau de filu fatu a madassa, istirare pigandho su càbudu po dh'imbodhigare a lómburu o in cannedhos prontu a dh'impreare / pps. sólbiu, soltu, sórvidu, sortu / si sorbet in buca (nau de cosa de papare) = s'isfait sentza dhu matziai Sinònimos e contràrios iscagiae, issortighinare, sciolli, solivrinare, solobrare | ctr. apedrare, cagiare Frases sòrbere su nie, su sale, su túcaru, s'ozu porchinu, su frommentarzu ◊ su suore chi amus lassadu in logu anzenu inoghe aiat fatu sòlvere sos granitos puru! ◊ solve su nie pro ch'in abba si aviet in sos rios! ◊ cuss'àstragu no si sorbet ◊ si no mi pagas ti solvo che seu! ◊ su basolu si che sorbet si lu coghes tropu ◊ custa pira si sorbet in buca! 2. cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta) 3. mastru Preítia no si est sórvidu in suore! ◊ non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (Raga)◊ penso chi at tota sa rejone si atitendhe si solvet in piantu Ètimu ltn. solvere Tradutziones Frantzesu fondre, dissoudre, dévider Ingresu to melt, to wind into a ball Ispagnolu deshacer, derretir, devanar, ovillar Italianu sciògliere, disciògliere, dilüire, liquefare, dipanare Tedescu schmelzen, auflösen, verflüssigen, abhaspeln.

sudhàre , vrb Definitzione pònnere sudhu, ancu, pentzare in su malu, pentzare chi…, abbaidare a totue timendho calecuna cosa / si ndh'io sudhau!… = si bi aio pessadu, si mi dh'ia pentzada chi… Sinònimos e contràrios assumbrire, busudhare, malissare Frases sa giustíscia aiat sudhadu calchi cosa e l'istaiat ifatu che cane a polcrabu ◊ mi dh'apo sudhada chi fuit gasi ◊ mi l'apo sudhada chi no bastaiat cust'istentina pro totu cussa peta a sartitza! ◊ su chi mi sudhai risulteit dae sa vísita de su dutore ◊ duos ómines acugudhaos, orietandhe e sudhandhe, afarrancant su cunedhu de su dinari e fuint Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu subodorer Ingresu to get wind of Ispagnolu adivinar, olfatear Italianu subodorare Tedescu ahnen.

trabuntàna , nf: trapuntana, travuntana Definitzione bentu chi calat de su Nord (a logos t. arta, distinta de t. bàscia chi benit de Nord-Est) Sinònimos e contràrios tramuntana* Frases su bentu de trabuntana in cue pigat incanaladu muizendhe ◊ est gherrendhe contr'a su bentu fritu de travuntana ◊ sa die de carrasegare fit tirendhe un'atighedha de travuntana Terminologia iscientìfica tpm Tradutziones Frantzesu tramontane Ingresu north wind Ispagnolu cierzo, tramontana Italianu tramontana Tedescu Tramontana.

ventàriu , nm: bentàriu Definitzione bentu forte meda, malu Sinònimos e contràrios boriana, furione, subbitana, turbiana Frases unu ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas ◊ pariat chi unu ventàriu si aiat pinnicatu sa canna de sas coperturas Terminologia iscientìfica tpm Tradutziones Frantzesu vent impétueux Ingresu bad wind Ispagnolu ventarrón Italianu ventàccio Tedescu lästiger Wind.

«« Torra a chircare