àlbere , nm, nf: àlbore,
àlbori,
àlbure,
àlvere,
àlvure,
àrbere,
àrbore,
àrbule,
àrbure,
àrburi,
àrvere 1,
àrvore,
àrvule,
àrvure,
àvure Definition
mata, matedu chi faet mannu meda e linna grussa / a s'àrbure si dhi podent distínghere custas partes: s’arraighina, sa cotzina o fundhale, su truncu, rughes o ingruxadura, is cambos, is naes, is cambigiolos (coma o chimas), su corgiolu, is ogos, sa fògia, su frore, su frutu
Synonyms e antonyms
mata,
unnu
Idioms
csn:
prantai, pudai, inferri, segai, iscomai un'à.; su chi podet fàghere un'à.: nàschere, tènnere, crèschere, èssere in abbas, ogrire, isparare, batire, iscutinare foza, imbegrare, sicare; sere, pasare suta de un'àrbure = acanta, suta de is cambus e nais; s'àrburi si pesat dereta = tirat meda a in artu, creschet meda de artària; àrburi genealógicu = s'arereu, sos de una famíllia gai comente benint unu ifatu de s'àteru cussiderados in tempos longos, de generatzione in generatzione; fàghere s'àrbure ritza, o àrbure arta = fai s'àrburi de s'arenada, o de sa nai, fàghere su palone, pesàresi ritzu ponindhe sas manos (sa conca puru) in terra e sos pes in artu
Sentences
àlvure amigu meu, càrrigu de música suta de sas manos de su bentu (S.Baldino)◊ s'abe giughet su pódhine de un'àrvure a s'àteru ◊ su fogu s'est inchessau a sas àrvules mannas ◊ cust'àrvore ch'est artu meda ◊ su logu fit totu àrbures mannas ínnidas chi no aiant proadu mai bistrale
Etymon
ltn.
arbore(m)
Translations
French
arbre
English
tree
Spanish
árbol
Italian
àlbero
German
Baum.
allatadòrza , nf Definition
in is linnas bias, sa vena (e arraighina) prus grussa chi allatat totu sa mata
Sentences
su prantone at a súere dae s'allatadorza bestíndhesi de linna, sida e frutu
Etymon
srd.
Translations
French
artère principale
English
artery
Spanish
vaso principal de un árbol
Italian
artèria principale
German
Hauptader.
coltína , nf: cortina,
cultina Definition
sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata
Synonyms e antonyms
paltza,
prassàrgia,
pratzada
Idioms
csn:
fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra
Sentences
est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta
2.
sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia
3.
ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra
Surnames and Proverbs
smb:
Cortina
/
prb:
sa landhe falat a sa cortina
Etymon
srd.
Translations
French
le couvert d'un arbre
English
Space under a tree
Spanish
lugar debajo de un árbol
Italian
lo spàzio sótto una pianta
German
Schatten eines Baumes.
màta , nf Definition
css. linna chi abbarrat bàscia, a cambos medas o a truncu fines, a mola, ma fintzes cussa chi faet arta, manna, a truncu solu e grussu (prus che àteru si precisat: m. de rú, m. de chessa, m. de figu, m. de olia, m. de ílixi)/ min. matixedha, matutzedha / ala de m. = camba, nae manna; fai sa mata = fàghere s'àrbure ritza, pònnere sas manos in terra e caminare cun sos pes in artu
Synonyms e antonyms
busa 1,
macra,
maúgia,
moa 1,
molarxa,
tupa
/
àlbere
Sentences
su logu est totu matas de rú, no faghet mancu a bi colare
2.
is matas fiant afracuadas e abbruxadas ◊ dónnia mata chi no donat frutu bonu at a èssi segada e ghetada a su fogu (Ev)◊ sa foresta oe no est buscosa cun sas matas colossales (I.Casula)◊ cussu si est apicau a sa mata e nd'at iscardancau un'ala ◊ de matas de méndhula e de figu fuint prenos sos ortos
3.
calincunu piciochedhu camminat cun is manus, cambas a susu, faendu sa mata
Surnames and Proverbs
smb:
Mata, Matta
/
prb:
a corpu a corpu si ndi segat sa mata
Etymon
srdn.
Translations
French
maquis,
buisson,
arbuste,
arbrisseau,
arbre
English
bush,
tree
Spanish
mata,
árbol
Italian
màcchia,
cespùglio,
arbusto,
àlbero
German
Busch,
Strauch,
Baum.
piantòne 1, piantòni , nm: plantoni,
prantone,
prantoni Definition
matighedha de prantare o prantada ma ancora pitica
Synonyms e antonyms
arvuritu,
matixedha,
matutzedha
Sentences
sos campos fint fatos a binzas e a ortos de prantones de frútora ◊ su procu ndi at bogau su mellus prantoni ◊ si che segas su prantone no faet prus sa mata! ◊ resurtadu metzanu, ca tue ses che prantone tropu abbadu!◊ su prantone est a dh'adderetzari a piticu!
Etymon
srd.
Translations
French
arbrisseau
English
small tree
Spanish
árbol pequeño
Italian
alberèllo
German
Bäumchen.
preustínu , nm Definition
mata manna ma giòvona, bella e dereta, chi nemos dhi at betau manu a ndhe segare cambos, mai tocada, ínnida
Synonyms e antonyms
fraustinu
Sentences
s'àrbure piús nébida e fozida as truncadu in netu ancora preustinu ◊ preustinos ínnidos podiant contare àteros contos cun raighinas tuas seculares! ◊ mastru Tilipu faghiat iscalas de carru dae preustinos tènneros che sa chera
Translations
French
fût lisse
English
stem,
young tree
Spanish
árbol,
planta joven
Italian
fusto,
pianta gióvane
German
Stamm,
junger Baum.