abbrovendhàe, abbrovendhàre, abbrovennàre , vrb: aproendhare,
aproennare,
aprovendhare,
provendai Definition
giare o pònnere sa brovendha a is animales: in cobertantza si narat de gente puru in su sensu de giare cosa po ndh’àere calecunu acotzu o praxere
Synonyms e antonyms
addascare,
aescai,
afrongiai
Sentences
seo intrau a s'istadha pro abbrovendhare su cuadhu ◊ annada mala, abbrovendhandhe sa robba sero e menzanu! ◊ sos massajos in cussa funtana bi aproendhant sos boes
Etymon
srd.
Translations
French
affourager
English
to forage
Spanish
dar forraje,
subvencionar
Italian
abbiadare,
foraggiare
German
mit Hafer füttern.
acavacài , vrb: acovecai,
acrobecare,
acrovecai,
cavacai Definition
betare a covecu, betare apitzu; betare a conca a bàsciu, coment’e ponendho a covecu; fintzes bortulare, furriare / a. a ccn. = cumbíncherelu, conchinàrelu a carchi cosa, fintzas pònnereli timoria faedhendhe de no lu lassare mancu faedhare comente cheret
Synonyms e antonyms
abbucai,
acuguzare,
apatigai,
bíncere,
furriai,
tavacare
| ctr.
iscavacare
Sentences
chi fui dèu nci dhi acovecau sa pingiada in conca! ◊ is argiolas no acabbànt mai, cun su celu totu de unu colori acovecau in pitzus
2.
tèngiu unu bellu scannu po mi sèi: cussu gei no si nci acovecat!
3.
li ant covacadu sa carena in su putu
4.
cussa tenit unu mairu pioncu e unu fillu acovecau!
Etymon
srd.
Translations
French
retourner,
renverser
English
to turn upside down
Spanish
volcar,
dar la vuelta
Italian
capovòlgere
German
auf den Kopf stellen.
aconàre , vrb: conare Definition
fàere a conos, a bómbitos, fàere a gana lègia de caciare
Synonyms e antonyms
abbolotai,
afastiai,
agrungiai,
ascamare,
colloviare,
contomiare,
ilvilire,
isbolotiare,
iserare,
istomacare,
tolocare
Etymon
srd.
Translations
French
dégoûter
English
to nauseate
Spanish
dar náuseas,
disgustar
Italian
nauseare
German
anekeln.
acorriaméntu , nm Synonyms e antonyms
acorriadente,
acorriadura
Etymon
srd.
Translations
French
agacement (des dents)
English
setting on edge
Spanish
el dar dentera
Italian
allegaménto
German
Zusammenziehung.
acorriàre , vrb Definition
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Synonyms e antonyms
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Sentences
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Etymon
srd.
Translations
French
agacer
English
to set on edge
Spanish
dar dentera
Italian
allegare i dènti
German
sich zusammenziehen.
addascàre , vrb: addescare Definition
giare a papare ponendho in buca sa cosa a unu pipiu, a unu chi no podet papare a solu (ma si narat fintzes de chie papat cun dificurtade manna, apenas arrennescet o no arrennescet a papare a solu); pònnere o betare s'addescu, sa brovenda a is animales
Synonyms e antonyms
aescai,
abbrovendhae,
imbuconai
Sentences
atzegadu, si de tzibbu un'aizu che ingullias fit de àteras manos addescadu ◊ a chie los addescat, lendhe s'addescu aggantzant a sa manu ◊ sa mama addescat sos puzonedhos minudos in su nidu ◊ su maritu addescaiat sos minores ◊ unu malàidu grave mancu a si addescare si abbalet ◊ Nennedha est addascandhe su late a su piticu
Etymon
srd.
Translations
French
nourrir à la petite cuillère
English
to feed
Spanish
dar de comer
Italian
imboccare,
nutrire
German
in den Mund stecken,
füttern.
addobbài , vrb: addobbare,
addubbare,
atobbai,
atobbare,
dobbare Definition
iscúdere, giare cropos, atripare, pigare a cropos; atumbare o lassare andhare a cropu; acropare, cravare a cropos / a. su ferru = mazare, triballare su ferru in s'incúdine
Synonyms e antonyms
abbanzare,
aciociai,
acorpai,
arropai,
assurrare,
atripai,
cardare,
carrubbare,
ildobbare,
isciúdere,
magiare,
sussare
/
tzocare
/
imbolare
Sentences
addòbbadi sa conca a sos muros, si no ischis it'e fàghere! ◊ intendiant cussa gennixedha addobbendisí de istrémpiu ◊ no ti paro sas palas nendhe "Addobba!" ◊ ista sériu, mighi ti addobbo! ◊ at addobbau tres cropus arrabiaus a sa genna ◊ una fémina arruendu at atobbau sa conca a unu truncu ◊ una die atobbeint a su batente: fit una pisedha minore
2.
si ndh'est addobbadu subra mia
3.
is sordaus iant addobbau is obbilus a Gesús po dh'apicai a sa gruxi
Etymon
srd.
Translations
French
battre,
frapper
English
to beat
Spanish
golpear,
dar,
sacudir
Italian
percuòtere,
bàttere,
sbàttere
German
schlagen,
stoßen.
aescài , vrb: aiscae,
aiscai,
aiscari,
escai,
iscai Definition
giare a papare ponendho in buca sa cosa a su pipiedhu, a fintzes a unu chi no si dha podet fàere a solu
Synonyms e antonyms
addascare
Sentences
si no papat, cuss'animaledhu, tocat a dh'aiscari ◊ dhi tocat a guardai sa mama ca est a camba segada, ma po papai ciai no tocat a dh'aiscai
Etymon
srd.
Translations
French
nourrir à la petite cuillère
English
to feed
Spanish
dar de comer
Italian
imboccare
German
in den Mund stecken.
afenàre , vrb Definition
abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos
Synonyms e antonyms
incubae
Sentences
teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare
Etymon
srd.
Translations
French
affener,
contracter la strongylose
English
to feed on hay,
to catch strongylosis
Spanish
dar el heno,
coger la strongilosis
Italian
affienare,
contrarre la strongilósi
German
mit Heu füttern,
sich die Strongyloidosis zuziehen.
aforài, aforàre , vrb Definition
giare s'aforu, cabarras, antibitzare una parte de su prétziu po una cosa chi si bolet comporare
Synonyms e antonyms
acabarrare
Sentences
cussu at aforadu su bestiàmine meu ca lu so bendhindhe
Etymon
srd.
Translations
French
accaparer
English
to hoarn
Spanish
dar una señal
Italian
accaparrare
German
einen Handel durch eine Anzahlung abschließen.
afrongiài , vrb Definition
bogare fròngias noas, cambos noos; giare iscomu, cambos friscos, sida a papare a is animales; foedhandho de orrobba, disegnare, pintare a fròngias, cun cambos
Synonyms e antonyms
afrunzedhare,
piglionai
/
addascare,
aescai,
abbrovendhae,
assepare,
assidai
2.
is pastoris afrongiànt su bestiàmini aggruxendi suèrgius e ollastus
3.
issa tenit mucadoris afrongiaus e àterus ricamaus
Etymon
srd.
Translations
French
affourager
English
to forage
Spanish
dar forraje
Italian
foraggiare
German
füttern.
apugnigosài , vrb: apunnigosai,
apunziconare Definition
iscúdere, pigare a cropos de púngiu
Synonyms e antonyms
abbuciconai,
acatzotai,
apugnigorai,
apuinare,
apunzare,
apunzicare,
burtzigare
Sentences
si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru
Etymon
srd.
Translations
French
donner des coups de poing
English
to come to blows
Spanish
dar de puñetazos
Italian
prèndere a pugni
German
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
apunzàre , vrb Definition
pigare a cropos de púngiu, pruschetotu candho, pranghendho su mortu, no si podet padire su dolore e unu s’iscudet púngios a petorras
Synonyms e antonyms
abbuciconai,
acorpai,
addolare,
apugnigosai,
apunzicare
Sentences
tue moris… si apunzant atitendhe mama, babbu, muzere ◊ sa mama isfaghíndhesi in piantu si apunzaiat pro su fizu mortu ◊ sos depidores mandhaiant sas muzeres a si apunzare preghendhe de no che los bogare ◊ si l'aiat picada chin iss'etotu apunzàndhesi sos càvanos
2.
sos cumpanzos etotu l'ant apunzadu
Etymon
srd.
Translations
French
donner des coups de poing
English
to punch
Spanish
dar de puñetazos
Italian
prèndere a pugni
German
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
cultzería , nf Definition
su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu
Sentences
custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos!
Translations
French
bagatelle
English
pettiness
Spanish
dar importancia a algo que no la tiene
Italian
piccinerìa
German
Kleinigkeit.
dàe 1 , vrb: dàere,
dai 1,
dare,
dàrrere Definition
aporrire, pònnere in manos, intregare calecuna cosa a un'àteru chentza nudha in càmbiu (ma si narat fintzes de bèndhere, de su arresurtare de unu trebballu, e de unu contu); rfl. si narat in su sensu de andhare a calecunu logu, a una bandha, cun che in su sensu de arresurtare o acabbare a una tzerta ora; cun su verbu pòdere o a su tempus benidore tenet su sensu de acontèssere, de capitare deasi comente essit essit / cong. pres.: 2ˆ p. pl. diadas, diedas, dezas; passau: 3ˆ p. pl desint, ant dadu; impr. 2ˆ p. pl: dade, daze, dage (custu cun enclíticu: dagedenosi!)
Synonyms e antonyms
donai,
giai,
gionai,
intregai
/
combidai
/
bèndhere,
frutai,
resurtare
/
addare,
andhare,
finire,
passae,
penciai
| ctr.
leai
Idioms
csn:
dare a una cosa = pentzai, donai atentzioni a una cosa; dàreche a… (una cosa, un'ora) = resurtai; dàresi a fàghere, a fuire, a lèzere = pònneresi a fàghere, a si mòere, a fàghere carchi cosa, a fuire, a lèzere; dàresi a carchi cosa = pèrdiri sa conca avatu de ccn. cosa: dàresi a su zogu, a s'interessu, a sa fura, a su triballu, a su binu, a su ziru, a sas féminas; dàreche a subra de una cosa = arrennèsciri a isciri una cosa; dàreche una cosa o a unu in mesu = ponidha, faidha resurtai in mesu, imbusticaidhu in ccn. cosa o chistioni; dàreche in carchi logu = passai in ccn. logu fintzas sentza de dhu bòlliri; èssere dali ca ti doe, a su dami e ti do = donendi sempri (corpus, fuedhus), abbetiai; èssere acanta a si la dare (nadu de duos) = èssiri acanta a s'arropai, acanta a certai; fàghere a su daellea = dona e piga, a manlea, donendi e pighendi sentza de bòlliri donai diaderus; èssere, no èssere in dare = (nau de unu) tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai (e fintzas de fuedhai mali, meda, tropu)
Sentences
apas de s'América sos mannos tesoros, ma los dias a chie tenet fàmine ◊ si su fàmine inimigu a nois derat istragu si agguantat unu pagu finas a giomper sa figu (Grolle)◊ custa cosa no est sa tua: ti l'ant dada o furada l'as? ◊ setzi un'iscuta: ite ti dao a bufare? ◊ a chie tocat sa rejone diant! ◊ fuo pro li dàrrere un’iscavanada a cussa cara pesada dae sa barrosíghine! (M.Ladu)
2.
chentza lissentza custa cosa no si podet dare ◊ si ndhe agatat meda, ocannu, de custa cosa e la sunt dendhe a sa fuliada ◊ sa divisione cantu bos at dadu, a bois? ◊ ocannu s'olia est dendhe pagu: solu su bíndhighi a maghinada ◊ cussa terra a laore daet su trinta ◊ como sas berbeghes no sunt dhendhe nudha, ma comente anzant comintzant a dare late
3.
dàedi a un'ala ca semus colendhe custa cosa! ◊ a ue mi est dadu su pisedhu, chi no lu so bidindhe inoghe? ◊ che so dadu in cussa carrela e apo fatu innantis ◊ che est dadu in logu malu, caminendhe a denote ◊ che est dau in sos carabbineris e pro no isparare si lis est imbertu ◊ che so dadu in mesu de su ludu ◊ ello ite bonu bisonzu a ndhe dare a custa bandha? ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cussa otada
4.
a ite ora ti che at a dare a finire? ◊ che daet a tardu, a note, a manzanu, a cras, a s'annu chi benit a fàghere custa cosa ◊ ejò, a como ti che at datu a ti ne ammentare?! ◊ a custas cosas ti che daet a fàghere su zustu?!…◊ a cue ti che at dadu a fàghere avitu: avita in su lussu, no in su mànigu! ◊ a èssere canu ti che at dadu a como!
5.
at a dare chi, segundhu comente, custa cosa no si podet fàghere prus ◊ podet dare chi dae como in subra fetat tempus bonu
6.
passant a sos arrestos e ndhe ant impresonadu prus de trinta: assora, medas, bidendhe basi, si sunt dados a fora ◊ no ti dias a fuire candho ti cramant a dare una manu de azudu!
7.
at pérdidu su postu ma si est dadu a sa zoronada e su triballedhu li essit sempre ◊ conca mala, cussu: si est dadu a furare ◊ como mi dao a prànghere, pro cosighedhas gai!…◊ a ue, disdiciada, mi apo a dare?!
8.
a cussu no bi daet! ◊ no bi apo dadu e no ndhe apo cumpresu nudha de su chistionu
9.
dae tentu no ti che diant in mesu, cussos, ca ti ndhe as a impudare! ◊ frade e sorre sunt dami chi ti do pro su bene, pro sa pulítiga ◊ est totu su manzanu a dami chi ti do! ◊ cussos duos sunt acanta a si la dare, no de torrare in paghe! ◊◊ oe no est in dare: no li essit súlida! ◊ oe s'amigu est in dare: a donzunu narat sa sua!
Etymon
ltn.
dare
Translations
French
donner
English
to give
Spanish
dar,
ofrecer,
producir
Italian
dare,
offrire,
produrre,
fruttare
German
geben,
schenken,
erzeugen,
hervorbringen.
donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definition
giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu
Synonyms e antonyms
arregalai,
dae 1,
giai,
gionai
| ctr.
bèndhere,
picare
Idioms
csn:
donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos
Sentences
fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus!
2.
si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa!
3.
oh, berus aici est: no nc'ia donau!
4.
acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu!
Etymon
ltn.
donare
Translations
French
offrir,
faire cadeau
English
to give
Spanish
dar,
regalar,
ofrecer
Italian
dare,
regalare,
offrire,
dispensare
German
geben,
schenken,
spenden,
ergeben.
grariàre , vrb Definition
betare o fàere gràrias, istare a gràrios
Synonyms e antonyms
grarire,
isbraulare,
ischeliare
Etymon
srd.
Translations
French
vagir
English
to wail
Spanish
dar vagidos
Italian
vagire
German
wimmern.
graríre , vrb Definition
betare o fàere gràrios
Synonyms e antonyms
grariare
/
iscreulare
Etymon
srd.
Translations
French
vagir,
pleurnicher
English
to moan
Spanish
dar vagidos,
lloriquear
Italian
vagire,
frignare
German
wimmern.
iglieràre , vrb rfl: igliorare,
illiberare,
illierai,
illierare,
illiorare Definition
nau de is féminas príngias, illibbertare, fàere o naschire su pipiu a su lompimentu de is noe meses
Synonyms e antonyms
illebberare,
infendiai,
insinnigare,
iscendiai,
palturire,
springiai
| ctr.
imprignare,
improssimare
Sentences
cudha fémina benit torra ràida, s'illierat e naschit custa bella pitzinna ◊ sa muzere de Fulanu nachi s'est illierada ◊ a sos noe meses, sa fémina apeit sas dólimas e s'illioreit ◊ custa fémina s'est illierada de unu pitzinnedhu
Scientific Terminology
ssl
Etymon
srd.
Translations
French
accoucher
English
to give birth
Spanish
parir,
dar a luz
Italian
sgravarsi,
partorire
German
gebären.
imbianchitài , vrb Definition
giare una passada de bianchita, betare bianchita
Translations
French
blanchir
English
to paint with white lead (stg)
Spanish
dar de albayalde
Italian
imbiaccare
German
mit Bleiweiß bestreichen.