abbrovendhàe, abbrovendhàre, abbrovennàre , vrb: aproendhare,
aproennare,
aprovendhare,
provendai Definizione
giare o pònnere sa brovendha a is animales: in cobertantza si narat de gente puru in su sensu de giare cosa po ndh’àere calecunu acotzu o praxere
Sinonimi e contrari
addascare,
aescai,
afrongiai
Frasi
seo intrau a s'istadha pro abbrovendhare su cuadhu ◊ annada mala, abbrovendhandhe sa robba sero e menzanu! ◊ sos massajos in cussa funtana bi aproendhant sos boes
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affourager
Inglese
to forage
Spagnolo
dar forraje,
subvencionar
Italiano
abbiadare,
foraggiare
Tedesco
mit Hafer füttern.
acavacài , vrb: acovecai,
acrobecare,
acrovecai,
cavacai Definizione
betare a covecu, betare apitzu; betare a conca a bàsciu, coment’e ponendho a covecu; fintzes bortulare, furriare / a. a ccn. = cumbíncherelu, conchinàrelu a carchi cosa, fintzas pònnereli timoria faedhendhe de no lu lassare mancu faedhare comente cheret
Sinonimi e contrari
abbucai,
acuguzare,
apatigai,
bíncere,
furriai,
tavacare
| ctr.
iscavacare
Frasi
chi fui dèu nci dhi acovecau sa pingiada in conca! ◊ is argiolas no acabbànt mai, cun su celu totu de unu colori acovecau in pitzus
2.
tèngiu unu bellu scannu po mi sèi: cussu gei no si nci acovecat!
3.
li ant covacadu sa carena in su putu
4.
cussa tenit unu mairu pioncu e unu fillu acovecau!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
retourner,
renverser
Inglese
to turn upside down
Spagnolo
volcar,
dar la vuelta
Italiano
capovòlgere
Tedesco
auf den Kopf stellen.
aconàre , vrb: conare Definizione
fàere a conos, a bómbitos, fàere a gana lègia de caciare
Sinonimi e contrari
abbolotai,
afastiai,
agrungiai,
ascamare,
colloviare,
contomiare,
ilvilire,
isbolotiare,
iserare,
istomacare,
tolocare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dégoûter
Inglese
to nauseate
Spagnolo
dar náuseas,
disgustar
Italiano
nauseare
Tedesco
anekeln.
acorriaméntu , nm Sinonimi e contrari
acorriadente,
acorriadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agacement (des dents)
Inglese
setting on edge
Spagnolo
el dar dentera
Italiano
allegaménto
Tedesco
Zusammenziehung.
acorriàre , vrb Definizione
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Sinonimi e contrari
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Frasi
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agacer
Inglese
to set on edge
Spagnolo
dar dentera
Italiano
allegare i dènti
Tedesco
sich zusammenziehen.
addascàre , vrb: addescare Definizione
giare a papare ponendho in buca sa cosa a unu pipiu, a unu chi no podet papare a solu (ma si narat fintzes de chie papat cun dificurtade manna, apenas arrennescet o no arrennescet a papare a solu); pònnere o betare s'addescu, sa brovenda a is animales
Sinonimi e contrari
aescai,
abbrovendhae,
imbuconai
Frasi
atzegadu, si de tzibbu un'aizu che ingullias fit de àteras manos addescadu ◊ a chie los addescat, lendhe s'addescu aggantzant a sa manu ◊ sa mama addescat sos puzonedhos minudos in su nidu ◊ su maritu addescaiat sos minores ◊ unu malàidu grave mancu a si addescare si abbalet ◊ Nennedha est addascandhe su late a su piticu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nourrir à la petite cuillère
Inglese
to feed
Spagnolo
dar de comer
Italiano
imboccare,
nutrire
Tedesco
in den Mund stecken,
füttern.
addobbài , vrb: addobbare,
addubbare,
atobbai,
atobbare,
dobbare Definizione
iscúdere, giare cropos, atripare, pigare a cropos; atumbare o lassare andhare a cropu; acropare, cravare a cropos / a. su ferru = mazare, triballare su ferru in s'incúdine
Sinonimi e contrari
abbanzare,
aciociai,
acorpai,
arropai,
assurrare,
atripai,
cardare,
carrubbare,
ildobbare,
isciúdere,
magiare,
sussare
/
tzocare
/
imbolare
Frasi
addòbbadi sa conca a sos muros, si no ischis it'e fàghere! ◊ intendiant cussa gennixedha addobbendisí de istrémpiu ◊ no ti paro sas palas nendhe "Addobba!" ◊ ista sériu, mighi ti addobbo! ◊ at addobbau tres cropus arrabiaus a sa genna ◊ una fémina arruendu at atobbau sa conca a unu truncu ◊ una die atobbeint a su batente: fit una pisedha minore
2.
si ndh'est addobbadu subra mia
3.
is sordaus iant addobbau is obbilus a Gesús po dh'apicai a sa gruxi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
battre,
frapper
Inglese
to beat
Spagnolo
golpear,
dar,
sacudir
Italiano
percuòtere,
bàttere,
sbàttere
Tedesco
schlagen,
stoßen.
aescài , vrb: aiscae,
aiscai,
aiscari,
escai,
iscai Definizione
giare a papare ponendho in buca sa cosa a su pipiedhu, a fintzes a unu chi no si dha podet fàere a solu
Sinonimi e contrari
addascare
Frasi
si no papat, cuss'animaledhu, tocat a dh'aiscari ◊ dhi tocat a guardai sa mama ca est a camba segada, ma po papai ciai no tocat a dh'aiscai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nourrir à la petite cuillère
Inglese
to feed
Spagnolo
dar de comer
Italiano
imboccare
Tedesco
in den Mund stecken.
afenàre , vrb Definizione
abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos
Sinonimi e contrari
incubae
Frasi
teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affener,
contracter la strongylose
Inglese
to feed on hay,
to catch strongylosis
Spagnolo
dar el heno,
coger la strongilosis
Italiano
affienare,
contrarre la strongilósi
Tedesco
mit Heu füttern,
sich die Strongyloidosis zuziehen.
aforài, aforàre , vrb Definizione
giare s'aforu, cabarras, antibitzare una parte de su prétziu po una cosa chi si bolet comporare
Sinonimi e contrari
acabarrare
Frasi
cussu at aforadu su bestiàmine meu ca lu so bendhindhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
accaparer
Inglese
to hoarn
Spagnolo
dar una señal
Italiano
accaparrare
Tedesco
einen Handel durch eine Anzahlung abschließen.
afrongiài , vrb Definizione
bogare fròngias noas, cambos noos; giare iscomu, cambos friscos, sida a papare a is animales; foedhandho de orrobba, disegnare, pintare a fròngias, cun cambos
Sinonimi e contrari
afrunzedhare,
piglionai
/
addascare,
aescai,
abbrovendhae,
assepare,
assidai
2.
is pastoris afrongiànt su bestiàmini aggruxendi suèrgius e ollastus
3.
issa tenit mucadoris afrongiaus e àterus ricamaus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affourager
Inglese
to forage
Spagnolo
dar forraje
Italiano
foraggiare
Tedesco
füttern.
apugnigosài , vrb: apunnigosai,
apunziconare Definizione
iscúdere, pigare a cropos de púngiu
Sinonimi e contrari
abbuciconai,
acatzotai,
apugnigorai,
apuinare,
apunzare,
apunzicare,
burtzigare
Frasi
si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to come to blows
Spagnolo
dar de puñetazos
Italiano
prèndere a pugni
Tedesco
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
apunzàre , vrb Definizione
pigare a cropos de púngiu, pruschetotu candho, pranghendho su mortu, no si podet padire su dolore e unu s’iscudet púngios a petorras
Sinonimi e contrari
abbuciconai,
acorpai,
addolare,
apugnigosai,
apunzicare
Frasi
tue moris… si apunzant atitendhe mama, babbu, muzere ◊ sa mama isfaghíndhesi in piantu si apunzaiat pro su fizu mortu ◊ sos depidores mandhaiant sas muzeres a si apunzare preghendhe de no che los bogare ◊ si l'aiat picada chin iss'etotu apunzàndhesi sos càvanos
2.
sos cumpanzos etotu l'ant apunzadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to punch
Spagnolo
dar de puñetazos
Italiano
prèndere a pugni
Tedesco
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
cultzería , nf Definizione
su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu
Frasi
custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos!
Traduzioni
Francese
bagatelle
Inglese
pettiness
Spagnolo
dar importancia a algo que no la tiene
Italiano
piccinerìa
Tedesco
Kleinigkeit.
dàe 1 , vrb: dàere,
dai 1,
dare,
dàrrere Definizione
aporrire, pònnere in manos, intregare calecuna cosa a un'àteru chentza nudha in càmbiu (ma si narat fintzes de bèndhere, de su arresurtare de unu trebballu, e de unu contu); rfl. si narat in su sensu de andhare a calecunu logu, a una bandha, cun che in su sensu de arresurtare o acabbare a una tzerta ora; cun su verbu pòdere o a su tempus benidore tenet su sensu de acontèssere, de capitare deasi comente essit essit / cong. pres.: 2ˆ p. pl. diadas, diedas, dezas; passau: 3ˆ p. pl desint, ant dadu; impr. 2ˆ p. pl: dade, daze, dage (custu cun enclíticu: dagedenosi!)
Sinonimi e contrari
donai,
giai,
gionai,
intregai
/
combidai
/
bèndhere,
frutai,
resurtare
/
addare,
andhare,
finire,
passae,
penciai
| ctr.
leai
Modi di dire
csn:
dare a una cosa = pentzai, donai atentzioni a una cosa; dàreche a… (una cosa, un'ora) = resurtai; dàresi a fàghere, a fuire, a lèzere = pònneresi a fàghere, a si mòere, a fàghere carchi cosa, a fuire, a lèzere; dàresi a carchi cosa = pèrdiri sa conca avatu de ccn. cosa: dàresi a su zogu, a s'interessu, a sa fura, a su triballu, a su binu, a su ziru, a sas féminas; dàreche a subra de una cosa = arrennèsciri a isciri una cosa; dàreche una cosa o a unu in mesu = ponidha, faidha resurtai in mesu, imbusticaidhu in ccn. cosa o chistioni; dàreche in carchi logu = passai in ccn. logu fintzas sentza de dhu bòlliri; èssere dali ca ti doe, a su dami e ti do = donendi sempri (corpus, fuedhus), abbetiai; èssere acanta a si la dare (nadu de duos) = èssiri acanta a s'arropai, acanta a certai; fàghere a su daellea = dona e piga, a manlea, donendi e pighendi sentza de bòlliri donai diaderus; èssere, no èssere in dare = (nau de unu) tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai (e fintzas de fuedhai mali, meda, tropu)
Frasi
apas de s'América sos mannos tesoros, ma los dias a chie tenet fàmine ◊ si su fàmine inimigu a nois derat istragu si agguantat unu pagu finas a giomper sa figu (Grolle)◊ custa cosa no est sa tua: ti l'ant dada o furada l'as? ◊ setzi un'iscuta: ite ti dao a bufare? ◊ a chie tocat sa rejone diant! ◊ fuo pro li dàrrere un’iscavanada a cussa cara pesada dae sa barrosíghine! (M.Ladu)
2.
chentza lissentza custa cosa no si podet dare ◊ si ndhe agatat meda, ocannu, de custa cosa e la sunt dendhe a sa fuliada ◊ sa divisione cantu bos at dadu, a bois? ◊ ocannu s'olia est dendhe pagu: solu su bíndhighi a maghinada ◊ cussa terra a laore daet su trinta ◊ como sas berbeghes no sunt dhendhe nudha, ma comente anzant comintzant a dare late
3.
dàedi a un'ala ca semus colendhe custa cosa! ◊ a ue mi est dadu su pisedhu, chi no lu so bidindhe inoghe? ◊ che so dadu in cussa carrela e apo fatu innantis ◊ che est dadu in logu malu, caminendhe a denote ◊ che est dau in sos carabbineris e pro no isparare si lis est imbertu ◊ che so dadu in mesu de su ludu ◊ ello ite bonu bisonzu a ndhe dare a custa bandha? ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cussa otada
4.
a ite ora ti che at a dare a finire? ◊ che daet a tardu, a note, a manzanu, a cras, a s'annu chi benit a fàghere custa cosa ◊ ejò, a como ti che at datu a ti ne ammentare?! ◊ a custas cosas ti che daet a fàghere su zustu?!…◊ a cue ti che at dadu a fàghere avitu: avita in su lussu, no in su mànigu! ◊ a èssere canu ti che at dadu a como!
5.
at a dare chi, segundhu comente, custa cosa no si podet fàghere prus ◊ podet dare chi dae como in subra fetat tempus bonu
6.
passant a sos arrestos e ndhe ant impresonadu prus de trinta: assora, medas, bidendhe basi, si sunt dados a fora ◊ no ti dias a fuire candho ti cramant a dare una manu de azudu!
7.
at pérdidu su postu ma si est dadu a sa zoronada e su triballedhu li essit sempre ◊ conca mala, cussu: si est dadu a furare ◊ como mi dao a prànghere, pro cosighedhas gai!…◊ a ue, disdiciada, mi apo a dare?!
8.
a cussu no bi daet! ◊ no bi apo dadu e no ndhe apo cumpresu nudha de su chistionu
9.
dae tentu no ti che diant in mesu, cussos, ca ti ndhe as a impudare! ◊ frade e sorre sunt dami chi ti do pro su bene, pro sa pulítiga ◊ est totu su manzanu a dami chi ti do! ◊ cussos duos sunt acanta a si la dare, no de torrare in paghe! ◊◊ oe no est in dare: no li essit súlida! ◊ oe s'amigu est in dare: a donzunu narat sa sua!
Etimo
ltn.
dare
Traduzioni
Francese
donner
Inglese
to give
Spagnolo
dar,
ofrecer,
producir
Italiano
dare,
offrire,
produrre,
fruttare
Tedesco
geben,
schenken,
erzeugen,
hervorbringen.
donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definizione
giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu
Sinonimi e contrari
arregalai,
dae 1,
giai,
gionai
| ctr.
bèndhere,
picare
Modi di dire
csn:
donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos
Frasi
fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus!
2.
si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa!
3.
oh, berus aici est: no nc'ia donau!
4.
acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu!
Etimo
ltn.
donare
Traduzioni
Francese
offrir,
faire cadeau
Inglese
to give
Spagnolo
dar,
regalar,
ofrecer
Italiano
dare,
regalare,
offrire,
dispensare
Tedesco
geben,
schenken,
spenden,
ergeben.
grariàre , vrb Definizione
betare o fàere gràrias, istare a gràrios
Sinonimi e contrari
grarire,
isbraulare,
ischeliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vagir
Inglese
to wail
Spagnolo
dar vagidos
Italiano
vagire
Tedesco
wimmern.
graríre , vrb Definizione
betare o fàere gràrios
Sinonimi e contrari
grariare
/
iscreulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vagir,
pleurnicher
Inglese
to moan
Spagnolo
dar vagidos,
lloriquear
Italiano
vagire,
frignare
Tedesco
wimmern.
iglieràre , vrb rfl: igliorare,
illiberare,
illierai,
illierare,
illiorare Definizione
nau de is féminas príngias, illibbertare, fàere o naschire su pipiu a su lompimentu de is noe meses
Sinonimi e contrari
illebberare,
infendiai,
insinnigare,
iscendiai,
palturire,
springiai
| ctr.
imprignare,
improssimare
Frasi
cudha fémina benit torra ràida, s'illierat e naschit custa bella pitzinna ◊ sa muzere de Fulanu nachi s'est illierada ◊ a sos noe meses, sa fémina apeit sas dólimas e s'illioreit ◊ custa fémina s'est illierada de unu pitzinnedhu
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
accoucher
Inglese
to give birth
Spagnolo
parir,
dar a luz
Italiano
sgravarsi,
partorire
Tedesco
gebären.
imbianchitài , vrb Definizione
giare una passada de bianchita, betare bianchita
Traduzioni
Francese
blanchir
Inglese
to paint with white lead (stg)
Spagnolo
dar de albayalde
Italiano
imbiaccare
Tedesco
mit Bleiweiß bestreichen.