abbuciconài , vrb: buciconare Definizione
pigare a bucicones, a cropos de púngiu
Sinonimi e contrari
acatzotai,
apugnigosai,
apuinare,
apunzare,
burtzigare
Frasi
si funt abbuciconaus paribari
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to punch
Spagnolo
pegar una piña
Italiano
cazzottare
Tedesco
mit Fäusten schlagen,
boxen.
achitài , vrb Definizione
giogandho a biliardu, cumenciare su giogu, tirare su primu cropu
Traduzioni
Francese
donner l'acquit
Inglese
to lead off
Spagnolo
abrir el juego
Italiano
acchitare
Tedesco
den Ball aussetzen.
addàre , vrb: dae 1 Definizione
pruschetotu dhu narant de is pipios in su sensu chi si lassant pigare in bratzos fintzes si dhos pigat gente chi no connoschent / addare a ccn. cosa = pentzai, atuai, fai atentzioni a una cosa
Frasi
custa criadura si addaet: andhat cun chie li porrit sas manos a la leare
2.
deo mi aio su contu tiradu: Chissai chi mancu si abbizet de nudha! Invece, belle e maca, bi at addadu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner
Inglese
to allow oneself
Spagnolo
darse
Italiano
concèdersi
Tedesco
sich überlassen.
apagiàre 2 , vrb: (a-pa-gia-re)
apalgiai,
apallai,
apazare,
pazare 1 Definizione
abbrovendhare a pàgia, pònnere sa pàgia a papare a su bestiàmene; a logos, coment’e semenare a pàgia (po iscóviu) su tretu de una domo a un'àtera de duos, ómine e fémina, chi si dha intendhent o si bolent / su pps. apazadu = (fintzas) chi est totu paza, nadu de laore chi no at ingranidu
Sinonimi e contrari
abbrovendhae
Frasi
su meri si ndi pesat a cissu e apàlgiat is bois ◊ su chitzi pesastus po apallai is bòis ◊ dónnia dí nanca depit apallai is bòis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner de la paille aux animaus
Inglese
to fodder
Spagnolo
alimentar con pienso
Italiano
abbiadare
Tedesco
mit Hafer füttern.
apedatzàre , vrb rfl Definizione
su si pigare cadha, múngia manna, agiummai su si fàere a orrugos faendho cosa, trebballu o àteru
Sinonimi e contrari
arrebbentare,
diligentziai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner du mal
Inglese
to do one's best
Spagnolo
aperrearse,
ajetrearse
Italiano
arrabattarsi
Tedesco
sich bemühen.
apugnigosài , vrb: apunnigosai,
apunziconare Definizione
iscúdere, pigare a cropos de púngiu
Sinonimi e contrari
abbuciconai,
acatzotai,
apugnigorai,
apuinare,
apunzare,
apunzicare,
burtzigare
Frasi
si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to come to blows
Spagnolo
dar de puñetazos
Italiano
prèndere a pugni
Tedesco
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
apunzàre , vrb Definizione
pigare a cropos de púngiu, pruschetotu candho, pranghendho su mortu, no si podet padire su dolore e unu s’iscudet púngios a petorras
Sinonimi e contrari
abbuciconai,
acorpai,
addolare,
apugnigosai,
apunzicare
Frasi
tue moris… si apunzant atitendhe mama, babbu, muzere ◊ sa mama isfaghíndhesi in piantu si apunzaiat pro su fizu mortu ◊ sos depidores mandhaiant sas muzeres a si apunzare preghendhe de no che los bogare ◊ si l'aiat picada chin iss'etotu apunzàndhesi sos càvanos
2.
sos cumpanzos etotu l'ant apunzadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to punch
Spagnolo
dar de puñetazos
Italiano
prèndere a pugni
Tedesco
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
assainetàre , vrb Definizione
pònnere sainete, giare sabore bonu a sa cosa de papare
Sinonimi e contrari
insaboriai
| ctr.
isaboriare
Etimo
srd.
asainetar
Traduzioni
Francese
donner de la saveur
Inglese
to flavour
Spagnolo
sazonar,
sainetear
Italiano
insaporire
Tedesco
würzen.
assumbràe, assumbrài , vrb rfl: assumbrare Definizione
pònnere in suspetu, inchietare, èssere arrennegau, pentzamentosu; pigare o fàere assíchidu
Sinonimi e contrari
abbabbarrotai addojare,
adumbrai,
arreselai,
issudhire,
umbrai
2.
acomenti fut imperrendi in còscia, totinduna bit unu lampu de luxi… e su cuadhu at assumbrau ◊ cussa, si pagu pagu dha fuedhas, atacat su tema sentza de si assumbrai!
Etimo
spn.
asombrar
Traduzioni
Francese
éveiller des soupçons,
donner des soupçons
Inglese
to make suspicious,
to take offence
Spagnolo
escamarse
Italiano
insospettire,
adombrarsi
Tedesco
argwöhnisch machen werden.
basài , vrb: basare,
vasare Definizione
giare basos, pigare a unu a basos
Modi di dire
csn:
basare a pítighe = basai a ispítzulus; basare cun s'agu in buca = zúghere sa traitoria; èssiri a basa e imprassa = àere tratamentu mannu, èssere sempre paris
Frasi
cussus funt sempri a basa e imprassa ◊ bàsami, bella, e bàsami, bella! ◊ tziu Berte si fit sinnau e aiat basau su pane ◊ ite non fiat su prexu de Lulú: mi at impressau e basau! ◊ torrandi, ca Sardigna ti basat in fronti, torra a sa sarda mamma trista e desolada! ◊ si acostat a sa fiza e si la istringhet forte basèndheli sos chizos ◊ cussa est un'istróllica, est sèmpiri basendi sa genti!◊ bai e basadhu a babbai: est coment'e chi basis a mimi etotu!
Etimo
ltn.
basiare
Traduzioni
Francese
embrasser,
donner un baiser,
baiser
Inglese
to kiss
Spagnolo
besar
Italiano
baciare
Tedesco
küssen.
calchizàre , vrb Definizione
giare craches, pigare a craches
Sinonimi e contrari
acumbuai,
arrampedhai,
arrebbellai,
calchedhare,
calchidare,
carcinai,
screnciai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de pied,
ruer
Inglese
to kick
Spagnolo
cocear
Italiano
scalciare
Tedesco
ausschlagen.
carcinài , vrb: acarcinai,
carcinari,
cracinai,
cranciai,
crancinai Definizione
giare craches, pigare a craches; fàere cun tzacu, a dispetu, sa cosa chi unu no bolet
Sinonimi e contrari
acromai,
acumbuai,
arrampedhai,
arrebbellai,
calchedhare,
calchidare,
incumerare,
screnciai
/
cadredhai
Frasi
su molenti at apuntau is peis e at carcinau ◊ bandant a sartai e a cranciai, ca funt cumenti a mobentis in s'arxoba! ◊ ti arregordas candu dh'iat cranciau su cuadhu? ◊ su muenti cràcinat a peis paris
2.
a mamma dha fatzu carcinai ma no mi coju cun d-unu béciu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de pied
Inglese
to kick (out)
Spagnolo
cocear
Italiano
scalciare
Tedesco
ausschlagen.
colàda , nf: colata Definizione
su colare, su passare; su logu inue si passat o un'iscuta de tempus, un'intrada una essia lestra a unu logu; unu tanti; una manu (de trebballu), una lómpia lestra, faendho trebballu / èssere in c. = aundi si passat o si depit passai, candu si passat, passendi
Sinonimi e contrari
passera
/
atraessada,
passada,
trasida
Frasi
a domo sua bi so intradu una colada ◊ s'ortu est in colada, a oru a caminu!, e bi so intradu nessi a compidare
2.
una colada de zente irbaia bi est in totue
3.
in binza bi cheret dadu una colada de tzapu, nessi pro s'erba meda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
passage,
donner un coup de… (chiffon,
fer,
ect.)
Inglese
rub,
passage,
soup
Spagnolo
pasaje,
paso
Italiano
passata
Tedesco
Seihen.
contraventzionài , vrb: cuntraventzionai Definizione
pònnere contravintzione
Frasi
is carabbineris iant cuntraventzionau is chi no portànt is bullitinus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner,
flanquer une contravention
Inglese
to fine
Spagnolo
multar
Italiano
multare
Tedesco
mit einer Geldstrafe belegen.
dàe 1 , vrb: dàere,
dai 1,
dare,
dàrrere Definizione
aporrire, pònnere in manos, intregare calecuna cosa a un'àteru chentza nudha in càmbiu (ma si narat fintzes de bèndhere, de su arresurtare de unu trebballu, e de unu contu); rfl. si narat in su sensu de andhare a calecunu logu, a una bandha, cun che in su sensu de arresurtare o acabbare a una tzerta ora; cun su verbu pòdere o a su tempus benidore tenet su sensu de acontèssere, de capitare deasi comente essit essit / cong. pres.: 2ˆ p. pl. diadas, diedas, dezas; passau: 3ˆ p. pl desint, ant dadu; impr. 2ˆ p. pl: dade, daze, dage (custu cun enclíticu: dagedenosi!)
Sinonimi e contrari
donai,
giai,
gionai,
intregai
/
combidai
/
bèndhere,
frutai,
resurtare
/
addare,
andhare,
finire,
passae,
penciai
| ctr.
leai
Modi di dire
csn:
dare a una cosa = pentzai, donai atentzioni a una cosa; dàreche a… (una cosa, un'ora) = resurtai; dàresi a fàghere, a fuire, a lèzere = pònneresi a fàghere, a si mòere, a fàghere carchi cosa, a fuire, a lèzere; dàresi a carchi cosa = pèrdiri sa conca avatu de ccn. cosa: dàresi a su zogu, a s'interessu, a sa fura, a su triballu, a su binu, a su ziru, a sas féminas; dàreche a subra de una cosa = arrennèsciri a isciri una cosa; dàreche una cosa o a unu in mesu = ponidha, faidha resurtai in mesu, imbusticaidhu in ccn. cosa o chistioni; dàreche in carchi logu = passai in ccn. logu fintzas sentza de dhu bòlliri; èssere dali ca ti doe, a su dami e ti do = donendi sempri (corpus, fuedhus), abbetiai; èssere acanta a si la dare (nadu de duos) = èssiri acanta a s'arropai, acanta a certai; fàghere a su daellea = dona e piga, a manlea, donendi e pighendi sentza de bòlliri donai diaderus; èssere, no èssere in dare = (nau de unu) tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai (e fintzas de fuedhai mali, meda, tropu)
Frasi
apas de s'América sos mannos tesoros, ma los dias a chie tenet fàmine ◊ si su fàmine inimigu a nois derat istragu si agguantat unu pagu finas a giomper sa figu (Grolle)◊ custa cosa no est sa tua: ti l'ant dada o furada l'as? ◊ setzi un'iscuta: ite ti dao a bufare? ◊ a chie tocat sa rejone diant! ◊ fuo pro li dàrrere un’iscavanada a cussa cara pesada dae sa barrosíghine! (M.Ladu)
2.
chentza lissentza custa cosa no si podet dare ◊ si ndhe agatat meda, ocannu, de custa cosa e la sunt dendhe a sa fuliada ◊ sa divisione cantu bos at dadu, a bois? ◊ ocannu s'olia est dendhe pagu: solu su bíndhighi a maghinada ◊ cussa terra a laore daet su trinta ◊ como sas berbeghes no sunt dhendhe nudha, ma comente anzant comintzant a dare late
3.
dàedi a un'ala ca semus colendhe custa cosa! ◊ a ue mi est dadu su pisedhu, chi no lu so bidindhe inoghe? ◊ che so dadu in cussa carrela e apo fatu innantis ◊ che est dadu in logu malu, caminendhe a denote ◊ che est dau in sos carabbineris e pro no isparare si lis est imbertu ◊ che so dadu in mesu de su ludu ◊ ello ite bonu bisonzu a ndhe dare a custa bandha? ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cussa otada
4.
a ite ora ti che at a dare a finire? ◊ che daet a tardu, a note, a manzanu, a cras, a s'annu chi benit a fàghere custa cosa ◊ ejò, a como ti che at datu a ti ne ammentare?! ◊ a custas cosas ti che daet a fàghere su zustu?!…◊ a cue ti che at dadu a fàghere avitu: avita in su lussu, no in su mànigu! ◊ a èssere canu ti che at dadu a como!
5.
at a dare chi, segundhu comente, custa cosa no si podet fàghere prus ◊ podet dare chi dae como in subra fetat tempus bonu
6.
passant a sos arrestos e ndhe ant impresonadu prus de trinta: assora, medas, bidendhe basi, si sunt dados a fora ◊ no ti dias a fuire candho ti cramant a dare una manu de azudu!
7.
at pérdidu su postu ma si est dadu a sa zoronada e su triballedhu li essit sempre ◊ conca mala, cussu: si est dadu a furare ◊ como mi dao a prànghere, pro cosighedhas gai!…◊ a ue, disdiciada, mi apo a dare?!
8.
a cussu no bi daet! ◊ no bi apo dadu e no ndhe apo cumpresu nudha de su chistionu
9.
dae tentu no ti che diant in mesu, cussos, ca ti ndhe as a impudare! ◊ frade e sorre sunt dami chi ti do pro su bene, pro sa pulítiga ◊ est totu su manzanu a dami chi ti do! ◊ cussos duos sunt acanta a si la dare, no de torrare in paghe! ◊◊ oe no est in dare: no li essit súlida! ◊ oe s'amigu est in dare: a donzunu narat sa sua!
Etimo
ltn.
dare
Traduzioni
Francese
donner
Inglese
to give
Spagnolo
dar,
ofrecer,
producir
Italiano
dare,
offrire,
produrre,
fruttare
Tedesco
geben,
schenken,
erzeugen,
hervorbringen.
imbozàre , vrb Definizione
fàere bènnere o naschire sa bògia, sa gana, su disígiu de ccn. cosa
Sinonimi e contrari
abbozare,
arranguitzai,
imbozire,
inganatzire,
ingangulissai,
ingolosinare
| ctr.
dirganare,
irbozare
Frasi
cussas féminas sunt che binzas chena muru pro imbozare mustrendhe sas titedhas pendhe pendhe ◊ no imbozes sos pitzinnos a fàghere cosa chi no andhat bene!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner envie
Inglese
to temp
Spagnolo
animar,
estimular
Italiano
invogliare
Tedesco
anregen.
imprendài , vrb: imprendhare,
imprennare Definizione
giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera
Sinonimi e contrari
impegnai
Frasi
no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro
Etimo
ctl.
emprendar
Traduzioni
Francese
donner en gage
Inglese
to pawn (stg.)
Spagnolo
dejar en prenda
Italiano
dare in pégno,
ipotecare
Tedesco
etw. jdm. als Pfand geben.
incurài , vrb rfl: incurare 1 Definizione
giacurare, su si pigare incuru de una cosa o chistione, su si dha pònnere a coro, faendhondhe contu, pentzandhodhoe cun contivígiu
Sinonimi e contrari
apensamentai,
apinnicare,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frasi
iat impromítiu ca si nd'iat a èssi incurau cussu po is campanas ◊ eris parias pro me e oe no ti ndhe incuras! ◊ ghetadí in bratzus mius, no t'incuris de nudha! ◊ immoi no si nd'incuraus prus de totus custus daoris ◊ bene chi deo pacu mi ndhe incuro ◊ de custu dolore no mi ndhe incuro: l'agguanto, za no est forte!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner la peine
Inglese
to mind
Spagnolo
cuidarse
Italiano
curarsi,
darsi pensièro
Tedesco
sich kümmern.
inganàre , vrb: inganiare Definizione
batire sa gana, pònnere gana, disígiu
Sinonimi e contrari
inganasare,
inganatzire,
inganie,
ingolosinare
| ctr.
dirganare,
irbozare
Frasi
a cussa no li dias audéntzia ca t'inganat a ti apentare cun issa gioghendhe ◊ custa cosa mi at inganiau a papare ◊ mi ant inganiau a lígere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner envie
Inglese
to tempt
Spagnolo
dar ganas
Italiano
invogliare
Tedesco
anregen.
ingangulissài , vrb: ingangulitzae,
ingrangullitzai,
ingrunguitzai,
ingrungullitzai Definizione
batire sa gana, pònnere in bona mota po fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbozare,
arrengolitzai,
imbozare,
imbozitare,
imbrebigliare,
inganatzire,
ingolosinare,
ingrangugliare,
ingrillietare,
ingringhillitai
| ctr.
dirganare,
irbozare
Frasi
a trabballai cun sa computera, a is piciochedhus, dhus ingrangullitzat! ◊ si no dhus ingrangullitzas no faint nudha ◊ sa cosa bella mi at ingrungullitzau a ndi fai atra ◊ oi is pipius me in iscola bint cosas praxibis chi ingrunguitzant a istudiai ◊ dh'at ingangulissau su chi dhi at contau su cumpàngiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner envie
Inglese
to tempt
Spagnolo
meter ganas,
animar
Italiano
invogliare
Tedesco
anregen.