àbra , nf: ara,
arba 1,
arva 1,
avra Definition
bentighedhu fridu meda, dannosu pruschetotu a su frutuàriu / min. abredha
Synonyms e antonyms
abrina,
araghe,
atza 1,
frina,
livrina,
saniete
/
cdh. spunzina
Idioms
csn:
pònnere a unu in s'ara = genia de frastimu; famiu che avra = famidu che ruga, meda (su bentu fridu abbruxat s'erba)
Sentences
sos duos zòvanos si secabant de linna bona e no fit una note de abra chi lis poniat pagura ◊ in tempos malos camminei che a s'avra mala ◊ un'avra punghinosa de bidhighia demozat custa terra catigada ◊ s'avra mi che at sicau s'ortu
Scientific Terminology
tpm
Etymon
ltn.
aura
Translations
French
bise
English
very cold,
wind (air)
Spanish
gris
Italian
sizza,
vènto gèlido
German
eisiger Wind.
béntu , nm: ventu Definition
ària chi si movet po efetu de una diferéntzia de temperadura, prus o prus pagu forte, cun númenes diferentes segundhu sa bandha de ue benit; si narat fintzes de una fortza chi no si arrennescet a cumandhare, de cosa debbadas, chi no tenet sustàntzia, chi no faet a tènnere / min. bentichedhu / pro sa moida: su b. cradúschiat, frúschiat, múilat; pro sa fortza: su b. est lébiu, forte, disastau; pro sa temperadura: su b. est fritu, friscu, caente, budhidu; zenias de bentu segundhu sa bandha de ue benit: b. traessale o bentu de soli = solopu, itl. sciròcco, b. estu = ventu mastru chi benit de Nord-Ovest, travuntana = bentu fridu de su Nord, b. mesugiornali = de su Sud; b. muimui, o maimoni = itl. trómba d'ària; un'ispau de b. = itl. un àlito di vènto; èssere bentu (impersonale)= tirai, suai bentu; b. meda = bentu forti / erba de b. = ipigulosa (Parietaria officinalis)
Idioms
csn:
b. furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada; nuu de bentus = raganu, tragonaja mala; fuedhai a su b. = in debbadas; pascirisí de b. = ispetare cosas mannas, crere in cosas chentza fundhu; èssiri prenus de b. = crèresi tropu; cúrrere o fàghere che bentu = in lestresa meda, pònnere mente luego; no ischire cale bentu de leare = no isciri su de fai in d-una dificurtadi manna; pudésciu a b. = púdidu a tzutzu, de si leare su fragu malu de atesu; cardiare a is bentos = abbaidare a crabas, no abbaidare a sa cosa chi unu est faghindhe, dare tentu o istare pessendhe in àteru
Sentences
apretixedhu a bessí cun cussu bentu fridu!…◊ candho si tenet su bentu est pretzisu a bentulare! (F.I.Mannu)◊ si at a pesare unu bentu chi che truvat sas nues ◊ su bentu s'est asseliadu ◊ su bentu est suendi e arciendirí sa fardeta ◊ sa note fit sélia, no pesabat un'ispau de bentu ◊ bentixedhu s'est torrau a ponni!…◊ ue no faghet bàrigu bi tocat bentu ◊ oe est bentu, est andhendhe unu bentu fritu!… ◊ no istes in su bentu, ca est fritu! ◊ s'at pesadu bentu forte
2.
candho l'apo cramadu at fatu che bentu: petzi mi ndhe l'apo sapidu in dainanti! ◊ dhu timit a bentu isceti su dhu biri ◊ dego ndhe fipo peri ammaghiau, de babbu, ma lu timia a bentu! ◊ cantos annos passados sunt che bentu!…◊ no s'ischit su bentu chi che l'at picau! ◊ no s'ischit cale bentu leare
3.
a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu!
Surnames and Proverbs
prb:
mellus su tentu de su bentu
Scientific Terminology
tpm
Etymon
ltn.
ventus
Translations
French
vent
English
wind
Spanish
viento
Italian
vènto
German
Wind.
boriàna , nf: buriana Definition
bentu forte a istrachia
Synonyms e antonyms
furione,
subbitana,
turbiana,
ventàriu
Scientific Terminology
tpm
Etymon
itl.
buriana
Translations
French
bourrasque
English
stormy wind
Spanish
viento borrascoso
Italian
vènto temporalésco
German
gewitteriger Wind.
craduschiàre , vrb Definition
borroinare de su bentu
Synonyms e antonyms
frusiai,
muizare
Sentences
su bentu est craduschiandhe ◊ allegat craduschiandhe ca bastat! ◊ candho tronaiat su monte Bàrdia fist tue craduschiandhe dae innedha!…
Translations
French
siffler (en parlant du vent)
English
to whistle
Spanish
silbar
Italian
sibilare del vènto
German
pfeifen.
frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1,
frusu,
frúsua Definition
fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera
Synonyms e antonyms
frusiada,
isbúvulu,
traconarja
/
fibera,
fiotu,
tropa
/
fuliénsia
Idioms
csn:
f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda
Sentences
sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia
2.
s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus
3.
candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri!
4.
in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu
5.
atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua
Etymon
ctl.
enfusa
Translations
French
force du vent,
cohorte
English
fury of the wind,
swarm
Spanish
fuerza del viento,
séquito
Italian
fùria del vènto,
codazzo
German
Rasen des Windes,
Schwarm.
ispèra 1 , nf: spera 1 Definition
ràgiu de sole, filighedhu de lughe, súlidu de bentu lébiu lébiu: in is negas, nudha, mancu pagu pagu
Synonyms e antonyms
luche
/
frina
Sentences
sos ojos apenas iscanzados lassant passare un'ispera de lughe ◊ s'úrtima ispera de sole innantis de iscurigare
2.
si sedent in carrera ue giòvanos bi at e antzianos a leare s'ispera (A.Casula)
3.
est nighedha sa note, chene trata de luna: no si biet ispera! ◊ no bi at mancu un'ispera in cussu logu: su bestiàmine est morindhe de su fàdigu
Etymon
ltn.
spera
Translations
French
rayon de lumière,
rayon de soleil,
souffle de vent
English
sunbeam,
glimmer of light,
breeze
Spanish
rayo de sol,
soplo de viento,
brizna
Italian
filo di luce,
ràggio di sóle,
àlito di vènto
German
Lichtbündel,
Sonnenstrahlen,
Windhauch.
saniète , nm Definition
fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas
Synonyms e antonyms
abra,
abrina,
araghe,
atza 1,
frina
/
cdh. spunzina
2.
sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!…
Scientific Terminology
tpm
Etymon
spn.
sainete
Translations
French
courant d'air,
vent glacial
English
draught,
cold wind
Spanish
corriente
Italian
spìffero,
vènto gèlido
German
Luftzug,
Durchzug.
tremizólu , nm, agt: tremuzolu,
trimizolu,
trummutzolu,
trumuzolu,
trumuzoru Definition
nue forte de bentu a molinadura; chi tremet o faet trèmere
Synonyms e antonyms
bruxajolu,
molione,
mommurzolu,
momonissa,
mummugione,
torvellinu,
tramúghine,
tremuine,
trumujone
Sentences
si est pesadu unu tremuine de tremizolos chi no at lassadu téula in copertura ◊ si pesat unu trummutzolu e faet bolare totu sos pratos ◊ si fuit pesau unu tremizolu chi faiat bolare foza, proine e crabeturas
2.
ses bolitanne che frocu de lana crébina portadu de una frina tremizola
Scientific Terminology
tpm
Etymon
srd.
Translations
French
tourbillon de vent
English
whirlwind
Spanish
torbellino
Italian
tùrbine di vènto
German
Wirbelwind.
ufulàda , nf Definition
cropu de aera, de bentu; su ufulare
Synonyms e antonyms
irfrusada,
mumada
/
úfulu
Sentences
sa nue de sa traschia che l'at zuta un'ufulada de bentu ◊ ufuladas de bentu sunt a frúschiu ◊ ufuladas de nuscos l'irfríssidant sa conca
Etymon
srd.
Translations
French
souffle,
rafale du vent
English
gust (of wind)
Spanish
racha,
ráfaga
Italian
sóffio,
ràffica di vènto
German
Windstoß.