àbra , nf: ara,
arba 1,
arva 1,
avra Definizione
bentighedhu fridu meda, dannosu pruschetotu a su frutuàriu / min. abredha
Sinonimi e contrari
abrina,
araghe,
atza 1,
frina,
livrina,
saniete
/
cdh. spunzina
Modi di dire
csn:
pònnere a unu in s'ara = genia de frastimu; famiu che avra = famidu che ruga, meda (su bentu fridu abbruxat s'erba)
Frasi
sos duos zòvanos si secabant de linna bona e no fit una note de abra chi lis poniat pagura ◊ in tempos malos camminei che a s'avra mala ◊ un'avra punghinosa de bidhighia demozat custa terra catigada ◊ s'avra mi che at sicau s'ortu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
aura
Traduzioni
Francese
bise
Inglese
very cold,
wind (air)
Spagnolo
gris
Italiano
sizza,
vènto gèlido
Tedesco
eisiger Wind.
béntu , nm: ventu Definizione
ària chi si movet po efetu de una diferéntzia de temperadura, prus o prus pagu forte, cun númenes diferentes segundhu sa bandha de ue benit; si narat fintzes de una fortza chi no si arrennescet a cumandhare, de cosa debbadas, chi no tenet sustàntzia, chi no faet a tènnere / min. bentichedhu / pro sa moida: su b. cradúschiat, frúschiat, múilat; pro sa fortza: su b. est lébiu, forte, disastau; pro sa temperadura: su b. est fritu, friscu, caente, budhidu; zenias de bentu segundhu sa bandha de ue benit: b. traessale o bentu de soli = solopu, itl. sciròcco, b. estu = ventu mastru chi benit de Nord-Ovest, travuntana = bentu fridu de su Nord, b. mesugiornali = de su Sud; b. muimui, o maimoni = itl. trómba d'ària; un'ispau de b. = itl. un àlito di vènto; èssere bentu (impersonale)= tirai, suai bentu; b. meda = bentu forti / erba de b. = ipigulosa (Parietaria officinalis)
Modi di dire
csn:
b. furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada; nuu de bentus = raganu, tragonaja mala; fuedhai a su b. = in debbadas; pascirisí de b. = ispetare cosas mannas, crere in cosas chentza fundhu; èssiri prenus de b. = crèresi tropu; cúrrere o fàghere che bentu = in lestresa meda, pònnere mente luego; no ischire cale bentu de leare = no isciri su de fai in d-una dificurtadi manna; pudésciu a b. = púdidu a tzutzu, de si leare su fragu malu de atesu; cardiare a is bentos = abbaidare a crabas, no abbaidare a sa cosa chi unu est faghindhe, dare tentu o istare pessendhe in àteru
Frasi
apretixedhu a bessí cun cussu bentu fridu!…◊ candho si tenet su bentu est pretzisu a bentulare! (F.I.Mannu)◊ si at a pesare unu bentu chi che truvat sas nues ◊ su bentu s'est asseliadu ◊ su bentu est suendi e arciendirí sa fardeta ◊ sa note fit sélia, no pesabat un'ispau de bentu ◊ bentixedhu s'est torrau a ponni!…◊ ue no faghet bàrigu bi tocat bentu ◊ oe est bentu, est andhendhe unu bentu fritu!… ◊ no istes in su bentu, ca est fritu! ◊ s'at pesadu bentu forte
2.
candho l'apo cramadu at fatu che bentu: petzi mi ndhe l'apo sapidu in dainanti! ◊ dhu timit a bentu isceti su dhu biri ◊ dego ndhe fipo peri ammaghiau, de babbu, ma lu timia a bentu! ◊ cantos annos passados sunt che bentu!…◊ no s'ischit su bentu chi che l'at picau! ◊ no s'ischit cale bentu leare
3.
a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu!
Cognomi e Proverbi
prb:
mellus su tentu de su bentu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
ventus
Traduzioni
Francese
vent
Inglese
wind
Spagnolo
viento
Italiano
vènto
Tedesco
Wind.
boriàna , nf: buriana Definizione
bentu forte a istrachia
Sinonimi e contrari
furione,
subbitana,
turbiana,
ventàriu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
itl.
buriana
Traduzioni
Francese
bourrasque
Inglese
stormy wind
Spagnolo
viento borrascoso
Italiano
vènto temporalésco
Tedesco
gewitteriger Wind.
craduschiàre , vrb Definizione
borroinare de su bentu
Sinonimi e contrari
frusiai,
muizare
Frasi
su bentu est craduschiandhe ◊ allegat craduschiandhe ca bastat! ◊ candho tronaiat su monte Bàrdia fist tue craduschiandhe dae innedha!…
Traduzioni
Francese
siffler (en parlant du vent)
Inglese
to whistle
Spagnolo
silbar
Italiano
sibilare del vènto
Tedesco
pfeifen.
frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1,
frusu,
frúsua Definizione
fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera
Sinonimi e contrari
frusiada,
isbúvulu,
traconarja
/
fibera,
fiotu,
tropa
/
fuliénsia
Modi di dire
csn:
f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda
Frasi
sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia
2.
s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus
3.
candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri!
4.
in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu
5.
atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua
Etimo
ctl.
enfusa
Traduzioni
Francese
force du vent,
cohorte
Inglese
fury of the wind,
swarm
Spagnolo
fuerza del viento,
séquito
Italiano
fùria del vènto,
codazzo
Tedesco
Rasen des Windes,
Schwarm.
ispèra 1 , nf: spera 1 Definizione
ràgiu de sole, filighedhu de lughe, súlidu de bentu lébiu lébiu: in is negas, nudha, mancu pagu pagu
Sinonimi e contrari
luche
/
frina
Frasi
sos ojos apenas iscanzados lassant passare un'ispera de lughe ◊ s'úrtima ispera de sole innantis de iscurigare
2.
si sedent in carrera ue giòvanos bi at e antzianos a leare s'ispera (A.Casula)
3.
est nighedha sa note, chene trata de luna: no si biet ispera! ◊ no bi at mancu un'ispera in cussu logu: su bestiàmine est morindhe de su fàdigu
Etimo
ltn.
spera
Traduzioni
Francese
rayon de lumière,
rayon de soleil,
souffle de vent
Inglese
sunbeam,
glimmer of light,
breeze
Spagnolo
rayo de sol,
soplo de viento,
brizna
Italiano
filo di luce,
ràggio di sóle,
àlito di vènto
Tedesco
Lichtbündel,
Sonnenstrahlen,
Windhauch.
saniète , nm Definizione
fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas
Sinonimi e contrari
abra,
abrina,
araghe,
atza 1,
frina
/
cdh. spunzina
2.
sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!…
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
spn.
sainete
Traduzioni
Francese
courant d'air,
vent glacial
Inglese
draught,
cold wind
Spagnolo
corriente
Italiano
spìffero,
vènto gèlido
Tedesco
Luftzug,
Durchzug.
tremizólu , nm, agt: tremuzolu,
trimizolu,
trummutzolu,
trumuzolu,
trumuzoru Definizione
nue forte de bentu a molinadura; chi tremet o faet trèmere
Sinonimi e contrari
bruxajolu,
molione,
mommurzolu,
momonissa,
mummugione,
torvellinu,
tramúghine,
tremuine,
trumujone
Frasi
si est pesadu unu tremuine de tremizolos chi no at lassadu téula in copertura ◊ si pesat unu trummutzolu e faet bolare totu sos pratos ◊ si fuit pesau unu tremizolu chi faiat bolare foza, proine e crabeturas
2.
ses bolitanne che frocu de lana crébina portadu de una frina tremizola
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourbillon de vent
Inglese
whirlwind
Spagnolo
torbellino
Italiano
tùrbine di vènto
Tedesco
Wirbelwind.
ufulàda , nf Definizione
cropu de aera, de bentu; su ufulare
Sinonimi e contrari
irfrusada,
mumada
/
úfulu
Frasi
sa nue de sa traschia che l'at zuta un'ufulada de bentu ◊ ufuladas de bentu sunt a frúschiu ◊ ufuladas de nuscos l'irfríssidant sa conca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
souffle,
rafale du vent
Inglese
gust (of wind)
Spagnolo
racha,
ráfaga
Italiano
sóffio,
ràffica di vènto
Tedesco
Windstoß.