abbilgonzàre , vrb: abbirgonzare Definizione
giare una briga a unu faendhodhu a bregúngia, pigare a befa, fàere a bregúngia /(nadu de ómine) abbirgonzare una fémina = ofèndhere in s'onore, aprofitaresindhe
Sinonimi e contrari
abbàtere,
abbatire,
abbefiare,
abbirgonzire,
afachilare,
atzantarare,
ibregungire,
ilvilgonzare,
rividire
Frasi
pro los iscadhare aiat pessatu de los abbirgontzare dainnantis de totucantos ◊ deo so ómine de campagna e sas féminas bidharesas mi che abbirgonzant, ca narant chi mi leant su fiagu de s'areste! (A.Canalis)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir de honte
Inglese
to shame
Spagnolo
avergonzar,
abochornar
Italiano
svergognare
Tedesco
beschämen.
acarragiài, acarralzàre , vrb: acarrarjare,
acarraxai,
acarrexai,
acarrazare Definizione
ammontare cun calecuna cosa (trastu, terra, àteru) siat po su fritu, o po cuare, difèndhere, po tudare o àteru, fintzes a unu mortu: acarrazare a logos fintzes po ammuntonare cosa a brétiu tanti po dha tènnere
Sinonimi e contrari
acuguzare,
ammantai,
assacarrare,
carragiare,
cratzai,
imbusciae,
incarralzare
| ctr.
iscarragliare,
iscucuzare
Frasi
poita no ti acarràgias asuta de terra, ègua de is seti pratzas?!
2.
ancu ti acarrarjent!
3.
ómine asuriu e cagasutzu, est totu sa vida acarrazandhe dinare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir
Inglese
to cover
Spagnolo
cubrir,
tapar
Italiano
coprire
Tedesco
bedecken.
ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definizione
totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu
Sinonimi e contrari
ammontu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
cobertógliu,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza,
incarralzu
/
torrada
Frasi
àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu
Terminologia scientifica
ts
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
covering
Spagnolo
mantas
Italiano
tutto ciò che serve per coprirsi,
le copèrte del lètto
Tedesco
Decken.
ammantài, ammantàre , vrb Definizione
ammontare cun manta (nau de letu), cun bestimentu, cun àteru (nau de sa persona); si narat fintzes de s'aera chi si carràgiat de nues e de su nie candho est niandho e ponendho pígiu / a. unu mutu = fàere is versos de coberimentu
Sinonimi e contrari
acaparronare,
acapotare,
acarragiai,
acugudhare,
acuguzare,
cumpannare,
imburrussai,
imbusciae,
incapotai
/
ammantedhai
| ctr.
iscucuzare
/
isclarire,
ispalaciae
Frasi
pro dh'ammantare no portant pannos ◊ si at ammantau is genugus cun sa camisa ◊ is feminedhas tocat a dhas avesai de piticas a si ammantai ◊ pro si ammantare cheret unu pizu de fressada ◊ custa petza coenno si ammantat cun agedu o cun binu
2.
is nuis ammantant su celu ◊ su coru est comenti a sa dí: iscurigau e tristu candu si ammantat su soli! ◊ sa pira fit ammantada de frutu ◊ fit frochendhe meda e in pagos minutos at ammantadu su logu ◊ de cantu at própiu meda at ammantau s'istrada de àcua ◊ ammanta su focu!
3.
chena conca non faet a cantare mancu unu mutu, ma chena pes non si podet ammantare su mutu etotu!(P.La Croce)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir,
s'envelopper
Inglese
to cover,
to wrap oneself
Spagnolo
cubrir,
cubrirse
Italiano
coprire,
coprirsi
Tedesco
bedecken,
sich bedecken.
ammontàre 1 , vrb: ammuntai,
ammuntare,
ammutare Definizione
pònnere cosa apitzu po carragiare; nau de su sole, fintzes intrare o cuare in s’orizonte / ammuntare su chelu a trudha = bolli fai una cosa chi… no fait!
Sinonimi e contrari
ammantai,
cuguzare,
imbusciae,
neulare
/
covacare
| ctr.
iscucuzare,
iscugudhai,
ismuntare
Frasi
custa losa ammuntat sos restos de unu frade ◊ fit totu ammuntau in su mantedhu ◊ daghi faghiat fritu si ammuntiat una manta in codhos ◊ sa domita est ammuntada cun téula ◊ sa lughe no si atzendhet pro l'ammuntare! ◊ los at ammuntados s'umbra de una nue ◊ tia Maria si che ammontat s'isciallu e ch'essit ◊ su nie ammontat sa pastura
2.
si nchi ammuntat su soi ◊ s'aera si ammuntat de nues ◊ su runzone fuit ammuntadu de s'assunzighedha ◊ apo a bènnere a ti ammuntare de carignos ◊ una lughe los at ammuntados
Traduzioni
Francese
couvrir
Inglese
to cover
Spagnolo
cubrir,
tapar
Italiano
coprire
Tedesco
bedecken.
ammóntu , nm: ammuntu Definizione
su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita
Sinonimi e contrari
afiagnu,
ammantu,
assacarru,
carrarzura,
coguzu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frasi
a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
everything useful to cover
Spagnolo
ropa
Italiano
tutto ciò che serve per coprire,
vestiàrio
Tedesco
Kleiderbestand.
arramài , vrb: arramare,
arromai,
arromari,
ramai Definizione
pònnere sida frisca, cambos, frores e àteru in crésia, in is portales, in is orrugas, fintzes a betadura in terra, po is festas ue passat sa crufessone cun su santu
Frasi
eus segau prunica po arromari is bias innantis de passari sa prucissioni
2.
arromai s'arau po fai mellus is surcus
Etimo
ctl.
enramar
Traduzioni
Francese
couvrir de feuillages
Inglese
to cover with branches
Spagnolo
enramar
Italiano
infrascare
Tedesco
mit Zweigen bedecken.
assacarràre , vrb Definizione
carragiare bene de o cun ccn. cosa, nau fintzes in su sensu de pònnere apitzu o carrigare calecuna cosa a tropu
Sinonimi e contrari
acarragiai,
aciocai,
acuguzare,
assacarronare,
cratzai
/
fizire
| ctr.
iscarragiare
Frasi
sa fàuna assacarrat e caentat ◊ assacarrada de lana dormis a sonnu isoltu (Z.Deriu)◊ preparesint una chea, che ponzesint sa morta e l'assacarresint de terra ◊ badhes e montígios si sunt assacarrendhe d'erva ◊ chi s'abba de su batizu l'assacarret de lughe!
2.
malannu chi los assacarret! ◊ malasorte chi lis assacarret sos ossos! ◊ puite dh'azis assacarrada de sale cust'insalada?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se couvrir davantage
Inglese
to cover oneself warmly (up)
Spagnolo
cubrir,
cubrirse bien
Italiano
coprire,
coprirsi mólto
Tedesco
bedecken,
sich gut anziehen.
atzantaràre , vrb: atzarantare Definizione
pigare a tzàntara, a befa, bogare o pònnere in bregúngia
Sinonimi e contrari
abbefare,
abbilgonzare,
ibregungire,
isbirgonzare
Frasi
istaiat atzarantendhe sos àteros e isparghendhe lumenadas malas ◊ ti devo atzantarare in dogni festa si a cantare ti atrivis in logu! (Pirastru)◊ un'úrulu betesit de dolore, atzantaradu bidíndhesi in s'onore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir de honte,
se moquer
Inglese
to shame,
to laugh at
Spagnolo
mofarse,
ridiculizar
Italiano
svergognare,
derìdere
Tedesco
beschämen,
auslachen.
carragiài, carragiàre, carragliàre , vrb: carrajare,
carralzare,
carrargiare,
carrarjare,
carrarzare,
carraxai,
carrazae Definizione
ammontare cun calecuna cosa (trastu, orrobba, terra, àteru chi si ponet o arresurtat in pitzu) siat po su fritu, po cuare, po aprigu, difesa, po tudare e àteru
Sinonimi e contrari
acarragiai,
acuguzare,
ammantai,
assacarrare,
cratzai,
imbusciae,
incarralzare
| ctr.
iscarragiare,
iscuguzare
Frasi
su pàrracu intregat su letzolu a su giàcanu e custe carràgliat a Santu Bainzu ◊ su trainu in sa badhe si est drommidu intro de su letu carralzadu de nie ◊ sa leada est totu carrarzada de romasinu, almidha e àteras erbas fiagosas
2.
si aiat carragliatu sas oricras e si aiat tentu sa conca chin sas manos ◊ iscummitu ca ti carraxant is fémmias a usu de musca! ◊ pro carrarzare a isse mi so postu deo in pregiudíssios mannos ◊ aiant carragiau púncias in mesu a s'orruga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir
Inglese
to cover
Spagnolo
tapar,
cubrir
Italiano
coprire,
sommèrgere
Tedesco
bedecken.
cavacài, cavacàre , vrb: acavacai,
cobacare,
cobecai,
cobecare,
copercare,
coperciare,
covacare,
covecare,
covocare,
crobecai,
crobecare,
cropecare,
cuprecare Definizione
pònnere calecuna cosa coment'e a covecu, po ammontu, in pitzu, e carragiare etotu; girare, furriare una cosa (o a unu) comente si ponet unu covecu, nau in su sensu de dhu bínchere, de dhu cumbínchere a calecuna cosa, fintzes isserrare
Sinonimi e contrari
acuguzare,
apatigai,
bíncere,
furriai,
inconchinare,
tavacare
/
conchinare,
cumbínchere
| ctr.
iscavacare
Modi di dire
csn:
èssere covacadu a suore = a una murca de suore, insorau; casu de cuprecare = casu de fàghere a culirzones
Frasi
s'isterzu samunadu si covecat a sucutare ◊ a su piatu si ndhe li covecat un'àteru pro muntènnere sa cosa in caentu ◊ daghi che aiant crobecau su baulu, su tziu si est postu a brabulliare
2.
candho falat su ràndhine, covàcadi! ◊ sa pinneta est covacada a bude ◊ fit una domo betza meda e covacada a fenu ◊ su chelu est totu covacadu de nues ◊ sa paghe s'ala betat cavachendhe sas puntas de su male ◊ sas cartzas covacant sas ancas
3.
est própiu cropecadu dae su demóniu! ◊ a chie sisiat, betzu, mannu o minore, che lu covecaiat
4.
sos fizos, mischinos, sunt semper in intro che copercaos!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir,
renverser
Inglese
to cover,
to overturn
Spagnolo
tapar,
volcar,
convencer
Italiano
coprire,
capovòlgere,
sopraffare
Tedesco
bedecken,
stürzen,
überwältigen.
cogúzu , nm: cucuzu,
cuguzu Definizione
totu su chi serbit a cuguzare, ammontare, fintzes a bestire; in su foedhóngiu, cosa nada in cobertantza, chi no si cumprendhet luego; genia de fogighedha o camisa chi portant imbodhigada is granos de una css. ispiga, e fintzes su granu etotu imbodhigau / faedhare in cuguzu = fuedhai in crobetàntzia, de una manera chi no si cumprendhet dereta, de pàrrere una cosa candho est un’àtera
Sinonimi e contrari
acavannu,
ammuntolzu,
assacarru,
coberta,
cucutzura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cugutzóngiu,
cuzicura,
incarralzu
/
crobetàntzia
Frasi
faghendhe de su letu sa grabbada a coguzu li ponet sa banita, a istèrrere li ponet sa fressada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
covering
Spagnolo
cobertura
Italiano
copertura,
tutto ciò che serve a coprire
Tedesco
Decke.
covacúra , nf Definizione
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frasi
betare una cosa a covacura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
coverings
Spagnolo
todo lo que cubre
Italiano
tutto ciò che può servire per coprire
Tedesco
Decke.
cucuciàre , vrb: acuguzare,
cucutare,
cucutzare,
cucuzare,
cuguciare,
cugugiare,
cugutzare,
cuguzare Definizione
betare a pitzu a cugudhu, po ammontu, pònnere ammontu; foedhandho de sonos fortes, cuare e no lassat intèndhere àteru / cuguzare cosa a unu, a carchi cosa = pònnere ammontu in pitzu
Sinonimi e contrari
acarragiai,
acavacai,
afianzare,
ammantai,
assacarrare,
cobèrrere,
cutzicare,
imbusciae
| ctr.
iscuguzare
Frasi
una néula carca at cuguzadu su campu ◊ in domo bi aiat una fressada de lana pro si cuguzare su note ◊ su nie at cuguzadu onzi logu ◊ sa pinneta fit totu cuguzada a perrones d'élighe ◊ cugúzali una cobertedha a su pitzinnu, no tenzat fritu!
2.
s'uraganu che cuguzat sas boghes de dolore ◊ depent àere àpidu un’impudu lébiu chi però luego aiant cuguzadu cun carchi iscusa (N.Falconi)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir
Inglese
to cover
Spagnolo
cubrir,
tapar
Italiano
coprire
Tedesco
decken.
cucutzúra , nf: cucuzura,
cugugiura,
cugutzura,
cuguzura Definizione
totugantu su chi serbit po carragiare, de ammontu
Sinonimi e contrari
acavannu,
ammantadroxu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
coguzu,
covacura,
cubutóngiu,
cugutzadorza,
cuzicadura,
cuzicura,
incarralzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
covering
Spagnolo
cobertura
Italiano
tutto ciò che serve per coprire
Tedesco
Decke.
ibregungíre , vrb: ibrigonzire,
ibrigungiri,
irbirgonzire,
irbregungiri,
irbregunzire,
irbrigonzire,
sbregungiri Definizione
bogare in bregúngia, brigare a unu faendhodhu a bregúngia, de ndhe tènnere bregúngia
Sinonimi e contrari
abbilgonzare,
abbirgonzire,
afachilare,
atzantarare,
ilvilgonzare,
rividire
Frasi
ses andhau a irbregunzire sa bidha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir de honte
Inglese
to shame
Spagnolo
avergonzar,
abochornar
Italiano
svergognare
Tedesco
beschämen.
ilvilgonzàre , vrb: irbirgonzare,
irvirgonzare,
isbirgonzare,
isvirgonzare Definizione
bogare in bregúngia, brigare, fàere una bregúngia a unu
Sinonimi e contrari
abbefiare,
abbilgonzare,
abbirgonzire,
afachilare,
ibregungire
2.
pischi mi ponza in vestaglina de terità e fatendhe a bídere bratzos e ancas, ilvilgonzadas?!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
couvrir de honte
Inglese
to shame
Spagnolo
avergonzar
Italiano
svergognare
Tedesco
beschämen.
imbruinàre , vrb: improinai,
imprughinare,
impruinai,
impruinare Definizione
imbrutare de pruine
Sinonimi e contrari
impioredhare,
impruerinare,
imprugherare
| ctr.
irbruerare,
isprugherare
Frasi
is làgrimas mizant de is ogus faendi surcus in is trempas impruinadas ◊ poita is crapitas de cussa genti no s'impruinant mai?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir de poussière
Inglese
to cover with dust
Spagnolo
empolvar
Italiano
impolverare
Tedesco
mit Staub bedecken.
imbruscài, imbruscàre , vrb rfl Definizione
si narat de s’aera candho si ammontat de nues e in cobertantza de gente puru candho si ofendhet o si primmat o si dha pigat po su malu su chi dhi narant o faent
Sinonimi e contrari
abbudhonare,
annuai 1,
cuculare
| ctr.
iscrarire,
ispalaciae
2.
su predi si fiat imbruscau intendendi nendi ca s'Evangéliu fiant paristórias
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se couvrir de nuages
Inglese
to cloud over
Spagnolo
nublar
Italiano
annuvolare
Tedesco
bewölken.
incannài, incannàre, incannàri , vrb Definizione
pònnere sa canna (es. a is tamatas po istare artas de terra, o a orrugos acapiaos a s'arremu segau de un'animale); fàere s'incannitzada; fàere cannedhos, imbodhigare (su filu o cosas deasi) in su cannedhu de s'ispola; incamminare, cumenciare?
Sinonimi e contrari
arraigare
/
incannedhae
/
incannitare
Frasi
ma ita nanca at a fai cudhu béciu, ca boit incannau po abarrai istrantaxu?!…
2.
po incannari sa crobitura de sa domu agiudaus totus
5.
ant a incannare su messonzu cun d-una messadolza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ramer,
couvrir de chaume,
entourer de chaume
Inglese
to stake
Spagnolo
encañar,
encanillar
Italiano
incannucciare
Tedesco
mit Rohr umzäunen.