istripidàre , vrb: istripitare Definizione
fàere una genia de movimentu cun is cambas, ponendhodhas a grughe ballandho; fàere tzàcurros cun is peis iscudendho su fundhu de s'iscarpa a terra ballandho, fàere istribitu fintzes po cosa in contràriu
Sinonimi e contrari
aciapitai,
atzopitai,
istripizare,
sciampitai
/
bacanare,
sciumbullai,
tzacai
Frasi
"Ràida?!…" isclameit, istripidèndhesi a sa notíscia ◊ àltziat sa boghe, si leat matana, istrípidat e sonat e, si li dant contra, segat s'arresonu ◊ eris note fit ballendhe: deo no lu aio bidu mai gai allegru, istripidendhe forte cun ambos pes!
2.
prima de iscanzare die si est ischituladu e a pupa de iscuru est isérghidu che cane istripidadu (G.Mele)
Traduzioni
Francese
piétiner,
trainer les pieds,
faire du vacarme
Inglese
to make an uproar,
to shuffle
Spagnolo
pisotear
Italiano
scalpicciare,
strepitare
Tedesco
zertrampeln,
lärmen.
istrochíre , vrb Definizione
foedhare trochendho is murros e faendho sa boghe che a sa persona de istròchere, fàere ingestos coment'e po pàrrere un'àteru po dhu pigare a befa, po erríere; tròchere is murros po contrariedade
Sinonimi e contrari
istòlchere,
istrochizare,
strochillai
2.
s’intrada de sa truma abbulotera in chéjia faghiat istrochire su mutzighile a sas mammais
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
contrefaire,
faire des grimaces
Inglese
to counterfeit
Spagnolo
imitar
Italiano
contraffare,
smorfiare
Tedesco
nachäffen.
iterinàre , vrb: iterinerare,
itirinenare Definizione
fàere una calesisiat cosa, sa chi tenet su númene chi no benit a mente in su momentu chi si foedhat
Sinonimi e contrari
bodalire,
intenantai,
nichelare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire,
combiner
Inglese
to do
Spagnolo
hacer,
decir
Italiano
cosare
Tedesco
irgendwas machen (Verb mit unbestimmter Bedeutung).
lampài , vrb: lampare Definizione
betare lampos; lúghere che is lampos; fàere impresse a ndhe pigare una cosa / fai tronau e lampau = fàghere efetu deretu, fàghere sa cosa apenas nada, nadu e fatu
Sinonimi e contrari
lampigiai
Frasi
est lampendhe, s'intendhet tronendhe parent tiros de cannone ◊ est lampendi sentza de tronai
2.
li lampant sos ocros ◊ sos ocros de pinnadellu ti lampant che istedhu de su manzanu ◊ sa balentia de sa répula bos lampabat in cara che s'istedhu de s'arburinu
3.
portamu su giornali innòi po dhu ligi… isparéssiu: chini ndi dh'at lampau?! ◊ gei at coitau a ndi lampai su chi apu portau! ◊ a gopai ndi dh'ant lampau su portafólliu de busciaca
Etimo
ltn.
lampare
Traduzioni
Francese
faire des éclairs
Inglese
to flash
Spagnolo
relampaguear
Italiano
lampeggiare,
balenare
Tedesco
blitzen,
funkeln.
lampigiài , vrb: allampizare,
lampizare,
lampitzare Definizione
giare lughe coment'e lampandho, calare o abbasciare lampos; bènnere a mente, pentzare, meledare a s'ingrundha, totinduna
Sinonimi e contrari
brigliai,
grigliare,
lampalúxiri,
lúchere,
lutzigare
/
lampai
Frasi
s'aera est annuada e sighit a lampizare ◊ lampizas che sole in s'oriente
2.
sunt lampizendhe falches e arados ◊ mi lampizaiant sas pupias de sa cuntentesa
3.
a s'improvisu li lampizat s'ammentu de sa mama
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des éclairs
Inglese
to lighten
Spagnolo
relampaguear
Italiano
lampeggiare
Tedesco
blitzen.
mancài 1 , vrb: ammancai,
mancare Definizione
bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere)
Sinonimi e contrari
afaltai,
miminare,
scimai
/
istramancai
| ctr.
bundhare,
crèschere,
èssere,
subercai
Frasi
s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus
2.
ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau
3.
mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no mancat no est nàschidu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
manquer,
faire défaut,
commencer à manquer
Inglese
to be lacking
Spagnolo
carecer,
faltar
Italiano
difettare,
mancare,
scarseggiare
Tedesco
mangeln,
knapp sein.
mediài , vrb: ammediai 1,
mediare 1,
meriai,
meriare,
merijare,
miriare Definizione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinonimi e contrari
acamai,
meliagrare
Frasi
sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe
Terminologia scientifica
pst
Etimo
ltn.
meridiare
Traduzioni
Francese
faire la méridienne,
faire la sieste
Inglese
to have a siesta,
to stay in the shade
Spagnolo
sestear
Italiano
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedesco
im Schatten Mittagsruhe halten.
meliagràre , vrb: ammeriagare,
meriaciare,
meriacrare,
meriagare,
miliacrare,
miliagrare,
miriaciare,
miriacrare,
miriagare,
miriagrare Definizione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinonimi e contrari
ammediai 1,
merajare
Frasi
sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la méridienne,
faire la sieste
Inglese
to have a siesta,
to stay in the shade
Spagnolo
sestear
Italiano
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedesco
im Schatten Mittagsruhe halten.
nàscere, nàschere , vrb: naschi,
nasci,
nàsciri,
nàssere,
nassi Definizione
bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu)
Sinonimi e contrari
inceurrare,
naschie,
tudhire
/
comentzari,
depèndhere
| ctr.
mòrrere
/
acabbae
Modi di dire
csn:
nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale)
Frasi
niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno
2.
in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna
Etimo
ltn.
nascere
Traduzioni
Francese
naître,
faire naître
Inglese
to be born,
to spring up
Spagnolo
nacer,
surgir
Italiano
nàscere,
sórgere,
originare
Tedesco
geboren werden,
zur Welt kommen.
nichelàre , vrb: nighelare Definizione
podet bòllere nàrrere css. cosa chi in su mamentu (e in sa lestresa de su foedhare) no benit a mente o no s'ischit bene, o fintzes cumprendhendho e ischendho bene su chi si bolet nàrrere, mancant però is foedhos (o no si bolent nàrrere): si narat fintzes de sa manera de fàere (ma sèmpere in parte de calesiògiat àteru vrb.)
Sinonimi e contrari
bodalare,
bodalire,
innichelare,
intenantai,
iterinare
Frasi
nichela de goi, nichela de gai, nche fit colata sa note ◊ no mi poto nichelare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire (fam.),
combiner
Inglese
to do
Spagnolo
hacer,
decir
Italiano
cosare
Tedesco
es wird dem Inhalt gemäß übersetzt.
nobenàre , vrb: nobinare,
noinare,
nughinare,
nuinare Definizione
fàere is nuinas; istare a su prega prega aifatu de ccn. de malintesa, chi no bolet iscurtare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire une neuvaine
Inglese
to pray novenas
Spagnolo
hacer novenas
Italiano
fare le novène
Tedesco
die Novene beten.
obbrèsciri , vrb: obresci,
obrèsciri,
obrexi,
orbèschere,
orbeschi,
orbesci,
orbèsciri Definizione
cumenciare a fàere die / su stedhu de obresci = pianeta Vènere, s'úrtimu istedhu chi si podet bíere faendho die (e su primu chi si paret iscurigandho, istedhu de chenadorzu o de su boinarxu)
Sinonimi e contrari
abbrèschere*,
albeschire,
alburiai,
illuchèschere,
illughintinare,
ispanigai
| ctr.
iscorigai
Frasi
su bíere sa die orbeschendhe e pompiare sa taschedha bódia est pejus de àteros males! ◊ no s'iscít chi dh'obrexat, cras
Traduzioni
Francese
faire jour
Inglese
to dawn
Spagnolo
amanecer,
alborear
Italiano
albeggiare
Tedesco
dämmern,
tagen.
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definizione
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Sinonimi e contrari
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Frasi
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
Inglese
to darken
Spagnolo
obscurecer,
anochecer
Italiano
oscurare,
farsi bùio
Tedesco
dunkeln,
dunkel werden.
pecài, pecàre , vrb Definizione
fàere male, pecaos, fartas chi tenent una responsabbilidade chi s'ischit e si sentit; foedhandho de cosa prantada, matedu, gente, machinàrios o àteru, àere o bogare difetu, andhare male, fàere farta in su funtzionamentu o cumportamentu
Sinonimi e contrari
faltare
Modi di dire
csn:
pecare a origras = àere carchi pecu a origras, èssiri surdu, grai de origas, betàresi a surdu; pecare a macu, a tontu = àere carchi pecu de macos, de tontos
Frasi
nimmancu dèu ti cundennu: bai e no pechis prus! (Ev.)◊ su dinari non at un'ànima de sarvare, non pensat, non disizat, non furat, non pecat (G.Ruju)◊ chini pecat si perdit s'amistadi de Deus
2.
eite a origras pecas: so tres oras cramèndhedi e tue totu nudha! ◊ is infertus podint pecai, si no funt fatus bèni
Etimo
ltn.
peccare
Traduzioni
Francese
pécher,
faire défaut
Inglese
to sin,
to be deficient
Spagnolo
pecar,
cojear,
tener defectos
Italiano
peccare,
difettare
Tedesco
sündigen,
mangeln,
fehlen,
mangelhaft sein.
perinciàre , vrb: pirinciare Definizione
fàere sa tzantzainedha, istare a su tòntona tòntona: si narat in cobertantza po giogare a s'amore ómin'e fémina
Sinonimi e contrari
ispiricocare
2.
ambos duos pirinciavant pro gustu e no negavant!
Traduzioni
Francese
faire des papouilles
Inglese
to pet
Spagnolo
sobarse,
revolcarse
Italiano
pomiciare
Tedesco
knutschen.
pirmàre , vrb: aprimmare,
primai,
primare,
primmai,
primmare Definizione
essire a primma, su pigare coment'e un'ofesa grave una diferéntzia o iscórriu, ma fintzes fàere ofèndhere e pigare dispraxere; nau de sa die, de is àrias, intrullare, ammontare s'aera de nues
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abruncudhiri,
acasidhare,
annicare,
annozare,
atrafudhai,
ingromorare,
pudhare 1,
ufredhare
Frasi
proite ti ses pirmatu chin isse? ◊ proite l'as primmadu? ◊ is duas sorres si furint primadas e no dh’iant giau mancu una manu de agiudu
2.
sa die si est primmendhe, so bidindhe nues carrarzendhe s'aera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la moue,
bouder
Inglese
to sulk
Spagnolo
enfurruñarse
Italiano
imbronciare
Tedesco
schmollen.
poltantàre , vrb: aportantai,
portantare Definizione
fàere andhare su cuadhu a portante
Frasi
su cadhu de babbai poltantat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire prendre l'amble
Inglese
to amble
Spagnolo
marchar en paso de ambladura,
portante
Italiano
dare l'àmbio
Tedesco
den Paßgang geben.
rebbotéri , agt Definizione
chi dhi praghet a pichetare, a fàere pichetadas cun is amigos
Sinonimi e contrari
birranderi,
picheteri,
sciaballabateri,
todoneri
Frasi
cussu fit unu rebboteri, colabat sas dies divertíndhesi in rebbotas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui aime faire bombance
Inglese
marrymaker
Spagnolo
jaranero
Italiano
bisboccióne
Tedesco
Schlemmer.
regalài, regalàre , vrb: arregalai* Definizione
fàere su presente, giare regalos, donos, giare cosa in donu / a si regalare! = a si tènnere contu: zenia de saludu
Sinonimi e contrari
dae 1,
donai,
giai
2.
regaladiche!, regaladebboche! ◊ regaladí, già bides chi mi ndhe andho! ◊ pixadu ti as sas alas sentza mi nàrrere mancu "A ti regalas!" (P.Cherchi)
Traduzioni
Francese
faire cadeau
Inglese
to make a present
Spagnolo
regalar
Italiano
regalare
Tedesco
schenken.
ricatài, ricatàre , vrb: arrecatai* Definizione
prus che àteru, furare gente po che iscabbúllere dinare a is parentes, po dhos custrínghere a giare dinare; fintzes pigare o impònnere a unu cosa cun sa fortza o cun ammeletzos de dhi fàere dannu o male prus mannu
Sinonimi e contrari
issucutare
Traduzioni
Francese
faire chanter
Inglese
to blackmail
Spagnolo
chantajear
Italiano
ricattare
Tedesco
entführen,
kidnappen.