Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

istripidàre , vrb: istripitare Definitzione fàere una genia de movimentu cun is cambas, ponendhodhas a grughe ballandho; fàere tzàcurros cun is peis iscudendho su fundhu de s'iscarpa a terra ballandho, fàere istribitu fintzes po cosa in contràriu Sinònimos e contràrios aciapitai, atzopitai, istripizare, sciampitai / bacanare, sciumbullai, tzacai Frases "Ràida?!…" isclameit, istripidèndhesi a sa notíscia ◊ àltziat sa boghe, si leat matana, istrípidat e sonat e, si li dant contra, segat s'arresonu ◊ eris note fit ballendhe: deo no lu aio bidu mai gai allegru, istripidendhe forte cun ambos pes! 2. prima de iscanzare die si est ischituladu e a pupa de iscuru est isérghidu che cane istripidadu (G.Mele) Tradutziones Frantzesu piétiner, trainer les pieds, faire du vacarme Ingresu to make an uproar, to shuffle Ispagnolu pisotear Italianu scalpicciare, strepitare Tedescu zertrampeln, lärmen.

istrochíre , vrb Definitzione foedhare trochendho is murros e faendho sa boghe che a sa persona de istròchere, fàere ingestos coment'e po pàrrere un'àteru po dhu pigare a befa, po erríere; tròchere is murros po contrariedade Sinònimos e contràrios istòlchere, istrochizare, strochillai 2. s’intrada de sa truma abbulotera in chéjia faghiat istrochire su mutzighile a sas mammais Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu contrefaire, faire des grimaces Ingresu to counterfeit Ispagnolu imitar Italianu contraffare, smorfiare Tedescu nachäffen.

iterinàre , vrb: iterinerare, itirinenare Definitzione fàere una calesisiat cosa, sa chi tenet su númene chi no benit a mente in su momentu chi si foedhat Sinònimos e contràrios bodalire, intenantai, nichelare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire, combiner Ingresu to do Ispagnolu hacer, decir Italianu cosare Tedescu irgendwas machen (Verb mit unbestimmter Bedeutung).

lampài , vrb: lampare Definitzione betare lampos; lúghere che is lampos; fàere impresse a ndhe pigare una cosa / fai tronau e lampau = fàghere efetu deretu, fàghere sa cosa apenas nada, nadu e fatu Sinònimos e contràrios lampigiai Frases est lampendhe, s'intendhet tronendhe parent tiros de cannone ◊ est lampendi sentza de tronai 2. li lampant sos ocros ◊ sos ocros de pinnadellu ti lampant che istedhu de su manzanu ◊ sa balentia de sa répula bos lampabat in cara che s'istedhu de s'arburinu 3. portamu su giornali innòi po dhu ligi… isparéssiu: chini ndi dh'at lampau?! ◊ gei at coitau a ndi lampai su chi apu portau! ◊ a gopai ndi dh'ant lampau su portafólliu de busciaca Ètimu ltn. lampare Tradutziones Frantzesu faire des éclairs Ingresu to flash Ispagnolu relampaguear Italianu lampeggiare, balenare Tedescu blitzen, funkeln.

lampigiài , vrb: allampizare, lampizare, lampitzare Definitzione giare lughe coment'e lampandho, calare o abbasciare lampos; bènnere a mente, pentzare, meledare a s'ingrundha, totinduna Sinònimos e contràrios brigliai, grigliare, lampalúxiri, lúchere, lutzigare / lampai Frases s'aera est annuada e sighit a lampizare ◊ lampizas che sole in s'oriente 2. sunt lampizendhe falches e arados ◊ mi lampizaiant sas pupias de sa cuntentesa 3. a s'improvisu li lampizat s'ammentu de sa mama Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des éclairs Ingresu to lighten Ispagnolu relampaguear Italianu lampeggiare Tedescu blitzen.

mancài 1 , vrb: ammancai, mancare Definitzione bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere) Sinònimos e contràrios afaltai, miminare, scimai / istramancai | ctr. bundhare, crèschere, èssere, subercai Frases s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus 2. ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau 3. mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena! Sambenados e Provèrbios prb: chie no mancat no est nàschidu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu manquer, faire défaut, commencer à manquer Ingresu to be lacking Ispagnolu carecer, faltar Italianu difettare, mancare, scarseggiare Tedescu mangeln, knapp sein.

mediài , vrb: ammediai 1, mediare 1, meriai, meriare, merijare, miriare Definitzione nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra Sinònimos e contràrios acamai, meliagrare Frases sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe Terminologia iscientìfica pst Ètimu ltn. meridiare Tradutziones Frantzesu faire la méridienne, faire la sieste Ingresu to have a siesta, to stay in the shade Ispagnolu sestear Italianu meriggiare, stare all'ómbra Tedescu im Schatten Mittagsruhe halten.

meliagràre , vrb: ammeriagare, meriaciare, meriacrare, meriagare, miliacrare, miliagrare, miriaciare, miriacrare, miriagare, miriagrare Definitzione nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra Sinònimos e contràrios ammediai 1, merajare Frases sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire la méridienne, faire la sieste Ingresu to have a siesta, to stay in the shade Ispagnolu sestear Italianu meriggiare, stare all'ómbra Tedescu im Schatten Mittagsruhe halten.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definitzione bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Sinònimos e contràrios inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Maneras de nàrrere csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Frases niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Ètimu ltn. nascere Tradutziones Frantzesu naître, faire naître Ingresu to be born, to spring up Ispagnolu nacer, surgir Italianu nàscere, sórgere, originare Tedescu geboren werden, zur Welt kommen.

nichelàre , vrb: nighelare Definitzione podet bòllere nàrrere css. cosa chi in su mamentu (e in sa lestresa de su foedhare) no benit a mente o no s'ischit bene, o fintzes cumprendhendho e ischendho bene su chi si bolet nàrrere, mancant però is foedhos (o no si bolent nàrrere): si narat fintzes de sa manera de fàere (ma sèmpere in parte de calesiògiat àteru vrb.) Sinònimos e contràrios bodalare, bodalire, innichelare, intenantai, iterinare Frases nichela de goi, nichela de gai, nche fit colata sa note ◊ no mi poto nichelare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire (fam.), combiner Ingresu to do Ispagnolu hacer, decir Italianu cosare Tedescu es wird dem Inhalt gemäß übersetzt.

nobenàre , vrb: nobinare, noinare, nughinare, nuinare Definitzione fàere is nuinas; istare a su prega prega aifatu de ccn. de malintesa, chi no bolet iscurtare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire une neuvaine Ingresu to pray novenas Ispagnolu hacer novenas Italianu fare le novène Tedescu die Novene beten.

obbrèsciri , vrb: obresci, obrèsciri, obrexi, orbèschere, orbeschi, orbesci, orbèsciri Definitzione cumenciare a fàere die / su stedhu de obresci = pianeta Vènere, s'úrtimu istedhu chi si podet bíere faendho die (e su primu chi si paret iscurigandho, istedhu de chenadorzu o de su boinarxu) Sinònimos e contràrios abbrèschere*, albeschire, alburiai, illuchèschere, illughintinare, ispanigai | ctr. iscorigai Frases su bíere sa die orbeschendhe e pompiare sa taschedha bódia est pejus de àteros males! ◊ no s'iscít chi dh'obrexat, cras Tradutziones Frantzesu faire jour Ingresu to dawn Ispagnolu amanecer, alborear Italianu albeggiare Tedescu dämmern, tagen.

oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definitzione fàere o essire iscuru, note, iscurigare Sinònimos e contràrios iscurèssere, oscuressire, iscorigai | ctr. abbrèschere Frases altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu faire nuit, quand la nuit commence à tomber Ingresu to darken Ispagnolu obscurecer, anochecer Italianu oscurare, farsi bùio Tedescu dunkeln, dunkel werden.

pecài, pecàre , vrb Definitzione fàere male, pecaos, fartas chi tenent una responsabbilidade chi s'ischit e si sentit; foedhandho de cosa prantada, matedu, gente, machinàrios o àteru, àere o bogare difetu, andhare male, fàere farta in su funtzionamentu o cumportamentu Sinònimos e contràrios faltare Maneras de nàrrere csn: pecare a origras = àere carchi pecu a origras, èssiri surdu, grai de origas, betàresi a surdu; pecare a macu, a tontu = àere carchi pecu de macos, de tontos Frases nimmancu dèu ti cundennu: bai e no pechis prus! (Ev.)◊ su dinari non at un'ànima de sarvare, non pensat, non disizat, non furat, non pecat (G.Ruju)◊ chini pecat si perdit s'amistadi de Deus 2. eite a origras pecas: so tres oras cramèndhedi e tue totu nudha! ◊ is infertus podint pecai, si no funt fatus bèni Ètimu ltn. peccare Tradutziones Frantzesu pécher, faire défaut Ingresu to sin, to be deficient Ispagnolu pecar, cojear, tener defectos Italianu peccare, difettare Tedescu sündigen, mangeln, fehlen, mangelhaft sein.

perinciàre , vrb: pirinciare Definitzione fàere sa tzantzainedha, istare a su tòntona tòntona: si narat in cobertantza po giogare a s'amore ómin'e fémina Sinònimos e contràrios ispiricocare 2. ambos duos pirinciavant pro gustu e no negavant! Tradutziones Frantzesu faire des papouilles Ingresu to pet Ispagnolu sobarse, revolcarse Italianu pomiciare Tedescu knutschen.

pirmàre , vrb: aprimmare, primai, primare, primmai, primmare Definitzione essire a primma, su pigare coment'e un'ofesa grave una diferéntzia o iscórriu, ma fintzes fàere ofèndhere e pigare dispraxere; nau de sa die, de is àrias, intrullare, ammontare s'aera de nues Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abruncudhiri, acasidhare, annicare, annozare, atrafudhai, ingromorare, pudhare 1, ufredhare Frases proite ti ses pirmatu chin isse? ◊ proite l'as primmadu? ◊ is duas sorres si furint primadas e no dh’iant giau mancu una manu de agiudu 2. sa die si est primmendhe, so bidindhe nues carrarzendhe s'aera Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire la moue, bouder Ingresu to sulk Ispagnolu enfurruñarse Italianu imbronciare Tedescu schmollen.

poltantàre , vrb: aportantai, portantare Definitzione fàere andhare su cuadhu a portante Frases su cadhu de babbai poltantat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire prendre l'amble Ingresu to amble Ispagnolu marchar en paso de ambladura, portante Italianu dare l'àmbio Tedescu den Paßgang geben.

rebbotéri , agt Definitzione chi dhi praghet a pichetare, a fàere pichetadas cun is amigos Sinònimos e contràrios birranderi, picheteri, sciaballabateri, todoneri Frases cussu fit unu rebboteri, colabat sas dies divertíndhesi in rebbotas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui aime faire bombance Ingresu marrymaker Ispagnolu jaranero Italianu bisboccióne Tedescu Schlemmer.

regalài, regalàre , vrb: arregalai* Definitzione fàere su presente, giare regalos, donos, giare cosa in donu / a si regalare! = a si tènnere contu: zenia de saludu Sinònimos e contràrios dae 1, donai, giai 2. regaladiche!, regaladebboche! ◊ regaladí, già bides chi mi ndhe andho! ◊ pixadu ti as sas alas sentza mi nàrrere mancu "A ti regalas!" (P.Cherchi) Tradutziones Frantzesu faire cadeau Ingresu to make a present Ispagnolu regalar Italianu regalare Tedescu schenken.

ricatài, ricatàre , vrb: arrecatai* Definitzione prus che àteru, furare gente po che iscabbúllere dinare a is parentes, po dhos custrínghere a giare dinare; fintzes pigare o impònnere a unu cosa cun sa fortza o cun ammeletzos de dhi fàere dannu o male prus mannu Sinònimos e contràrios issucutare Tradutziones Frantzesu faire chanter Ingresu to blackmail Ispagnolu chantajear Italianu ricattare Tedescu entführen, kidnappen.

«« Torra a chircare