rundài , vrb: arrundai,
orrundai,
rundhare,
runnare Definitzione
essire, andhare a rundha, andhare peri su logu; istare in giru chentza impreu
Sinònimos e contràrios
bagamundai,
barrantzellare,
cilindronare,
faghinerare,
inghirintinare,
meriolare,
zirare
Frases
so rundhendhe tota chida pro no istare sa zente chensciosa
2.
ite bi sezis rundhendhe in cue, ca no cheret su mere a bi colare?! ◊ rundhabat in sas tancas a die e a note ◊ sas feras istant rundhendhe in su buscu
3.
petzi ses bonu a rundhare introidha chentza contu e chentza cabu! ◊ una note fit rundhendhe in tzitade
Ètimu
spn.
rondar
Tradutziones
Frantzesu
faire la ronde
Ingresu
to do the rounds
Ispagnolu
rondar
Italianu
far la rónda
Tedescu
die Runde machen.
sdúrri , vrb Definitzione
fàere pagare o iscabbúllere unu dépidu / giogai a s. = giogare a dinare, ponendho sa posta
Sinònimos e contràrios
coberai
Frases
apu postu su dinai dèu, ma ndi dhu depu sdurri! ◊ non bollu chi gioghist a sdurri!
Tradutziones
Frantzesu
faire payer une dette
Ingresu
to collect
Ispagnolu
cobrar
Italianu
riscuòtere
Tedescu
eintreiben.
sfrosài , vrb Definitzione
bèndhere cosa a sfrosu, a iscúsiu, fora de is leis chi régulant su tràvigu e sa béndhia de sa cosa (prus che àteru, chentza passare in sa dogana)
Ètimu
itl.l
sfrôusá
Tradutziones
Frantzesu
faire la contrebande
Ingresu
to defraud,
to smuggle
Ispagnolu
contrabandear
Italianu
far fròdo,
contrabbando
Tedescu
schmuggeln.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definitzione
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Sinònimos e contràrios
malcare
Frases
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Ètimu
ltn.
signare
Tradutziones
Frantzesu
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
Ingresu
to countermark,
to cross oneself
Ispagnolu
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italianu
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
Tedescu
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.
smendài , vrb: ismendhare* Definitzione
pònnere arrimédiu, iscontare, pagare su male fatu, is pecaos
Sinònimos e contràrios
mendhare,
corrígiri
Tradutziones
Frantzesu
corriger,
faire amende de ses péchés
Ingresu
to mend one's pities
Ispagnolu
enmendar
Italianu
emendare i peccati
Tedescu
büßen.
stagiài , vrb: istagiare*,
stalgiai,
stallai,
staxae,
staxai,
stellai Definitzione
pigare o istesiare pegos de su tàgiu, nau fintzes in su sensu de istesiare una cosa de un'àtera, separare, de lassare addaesegus, fàere distintzione de personas faendho partzialidades, faendho a iscéberu, separare fintzes a segadura; connòschere o agatare distinghendho cosa o gente de totu su restu
Sinònimos e contràrios
irgrustiare,
iscambuliare,
iscamedhare,
iscedhai,
istanzare 1,
istellare
/
istegiare
/
chirrare,
iscrobare,
sceberai
/
istacare,
secare
| ctr.
aggrustare
Frases
stallai s'angioni de sa brebei ◊ nd'at stallau su fillu de su babbu ◊ si no acodint is de biginau a dhas stagiai ciai si donant una bona craminada! ◊ Conchiatu fàci'a susu, stellau currendi sou, pariat unu crabiou (S.Baldino)◊ immoi ca si seus connotus si bolit staxai?!… Abarrit! ◊ una buchemeli stallendisindi de is cumpàngias si acostat a su casotu
2.
in dus mesis, filla mia istudiendi ndi at giai stellau a totus ◊ ispronendi a totu ispronai fiat lómpiu su primu stallendinci is àterus cuadhus
3.
ant donau cosa de Comunu ma ndi ant stallau própiu a fillu miu chi tenit prus abbisúngiu de àterus!
4.
s'aposentu fut stalladu a tàula de sa coxina ◊ seu innòi… in sa furca, chi ti ndi stallit su tzugu! ◊ a mússiu ndi dh'at stallau una manu ◊ cun s'ispada ndi dh'iat stallau s'origa ◊ is fuedhus no depint èssiri iscritus picigaus ma stalgiaus
5.
emu biu su sordau a palas, ma no ndi dh'apu stallau candu dh'apu biu in faci in mesu de totu is àterus ◊ po ndi stallai s'unu de s'àteru dhis ant postu nòmini diferenti
Tradutziones
Frantzesu
faire sortir du troupeau
Ingresu
to separate
Ispagnolu
desmanar,
descarriar,
identificar
Italianu
sbrancare,
individuare
Tedescu
aus der Herde treiben.
stasonài , vrb: istesonare* Definitzione
lassare sa cosa (naturale o cundhia) a che passare tempus po chi essat bona, prus méngius, in sa méngius mota po dha pòdere impreare: candho una cosa est deosi su sardu narat chi est fata, betza, sica
Tradutziones
Frantzesu
faire mûrir,
faire vieillir
Ingresu
to season
Ispagnolu
criar,
curar,
madurar
Italianu
stagionare
Tedescu
lagern.
sufragài, sufragàre , vrb Sinònimos e contràrios
agiadai,
giuai,
proicare
Frases
sa tanta iltimassione mi sufragas in azios? (P.Cherchi)◊ si su chi at no lu sufragat, ite at a pòdere fàghere?
Tradutziones
Frantzesu
être utile,
faire du bien
Ingresu
to support,
to be useful
Ispagnolu
favorecer
Italianu
suffragare,
giovare
Tedescu
nützen.
tzocài , vrb: tzocare,
tzoncare Definitzione
fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare
Sinònimos e contràrios
dumbulare,
istochidare,
picare 2,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzacarrai,
tzòchere,
tzochire
/
sciopai
Frases
bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu!
2.
mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire du bruit,
éclater
Ingresu
to make a din,
to burst,
to creak
Ispagnolu
chasquear,
restallar
Italianu
far strèpito,
scoppiare,
schioccare
Tedescu
Lärm machen,
bersten.
umbrài , vrb: umbrare Definitzione
betare o fàere umbra, pònnere in s'umbra, pigare umbra: si narat a sa matessi manera de assoliare; ingòllere umbra, assicare coment'e biendho umbra mala, pantumas
Sinònimos e contràrios
abbabbarrotai,
addojare,
adumbrai,
arreselai,
assumbrai
| ctr.
assoliare
Frases
un'àrbure de nughe umbraiat sa parada ◊ mi ponzo a umbrare ◊ teniat su meriagu po umbrai is brebeis
2.
in s'assolada ísula nostra antiga carestias de abba umbrant su logu ◊ a is gianas unu fundu de tamatas dhis est bastanti po umbrai ◊ s'ebba mea si est umbrada
Ètimu
ltn.
umbrare
Tradutziones
Frantzesu
faire de l'ombre,
prendre ombrage
Ingresu
to overshadow
Ispagnolu
sombrear
Italianu
ombrare
Tedescu
beschatten.
zacaràre , vrb: giagarare*,
zagarare Definitzione
bogare a fora o fàere fuire de mala manera, fuire, pigare a s'ingrundha a cúrrere, a fàere
Sinònimos e contràrios
assulurgiare,
giarigare,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frases
parides timinne e zagaranne feras, totus a boghes postas ◊ si no mi l'agabbas, oe ti zàgaro! ◊ si zàcarant sas pudhas, sos animales fachendhe dannu
Tradutziones
Frantzesu
faire fuir
Ingresu
to stir violently
Ispagnolu
agitar,
ahuyentar,
echar a correr
Italianu
esagitare,
far scappare
Tedescu
weglaufen lassen.