abballinàre , vrb Definitzione
fàere a ballinas, a birillas
Sinònimos e contràrios
abbotzichedhare,
aculingionai,
aggromerare,
allomborae,
arranedhare,
arrombulonai
Frases
s'aperigúngia est unu babbautzu chi si abballinat si lu tocant
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire une boule (de)
Ingresu
to roll into a ball
Ispagnolu
hacer pelotitas
Italianu
appallottolare
Tedescu
zur Kugel rollen.
abbonài , vrb: abbonare Definitzione
rfl.: pagare un'abbonamentu a manera de arrecire calecuna cosa (es. giornale) o unu servítziu, de àere unu diritu unu borta po sèmpere o unu tanti de tempus; foedhandho de calecunu iscórriu, mescamente po unu dannu fatu, una fura, pagare unu tanti chentza cricare sa giustítzia, fintzes lassare andhare chentza pagare nudha
Frases
nos semus abbonados a S'Ischíglia
2.
su dannu chi at fatu cun su bestiàmine l'at abbonadu
Ètimu
itl., spn.
abbonare
Tradutziones
Frantzesu
abonner,
faire grâce,
remettre
Ingresu
to forgive,
to abate
Ispagnolu
subscribir,
abonar
Italianu
abbonare,
abbuonare
Tedescu
abonnieren,
erlassen.
abbotzichedhàre , vrb: abbotzighedhare Definitzione
fàere a ballotas, a bocighedhas
Sinònimos e contràrios
abballinare,
ammalfudhare,
ammoroculare,
ammorotzulare,
ammurudhare,
apadhotulare,
arranedhare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire des boules
Ingresu
to roll into a ball
Ispagnolu
hacer pelotitas
Italianu
appallottolare
Tedescu
zur Kugel ballen.
abbovài, abbovàre , vrb Definitzione
fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa
Sinònimos e contràrios
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
imbovai,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
piocai,
scafai,
trampai
/
transire,
trassicare
Frases
furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas!
2.
Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire l'idiot,
prendre pour un idiot
Ingresu
to mock
Ispagnolu
abobar
Italianu
prèndere per scémo
Tedescu
taüschen,
verdummen,
erstaunen.
abbrentosicàre , vrb Definitzione
papare a meda, fàere una papada manna, fàere sa bente che a unu brentósicu; arribbiri, prènnere sa bentre
Sinònimos e contràrios
abbentrare,
abberchedhare,
abbidhiai,
abbrentusinare,
abbudagare,
abbuselcare,
abbuzare,
afraschedhare,
atatamacare,
imbrentai,
sgagliubbai
2.
so colau a butecaria a pedire purgativos pro su cabadhu, ca s'est abbrentosicau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire un plat
Ingresu
to gut
Ispagnolu
atiborrarse,
tragar
Italianu
spanciare
Tedescu
sich vollessen.
abbrèschere , vrb: arbesce,
arbèscere,
arbèschede,
abrèschere,
arbesci,
albèschere,
arbèschere,
arbèssere,
alvèschere,
arvèschere,
arvèssere,
avèschere 1,
avrèschere,
avrèssere Definitzione
cumenciare a fàere lughe, a fàere die; naschire de ccn. cosa / arveschendhe a… = intro de note ma a parte de pudhiles de sa die noa
Sinònimos e contràrios
albeschire,
alburiai,
grinare,
illuchèschere,
illughintinare,
intrabatzinare,
ispalèschere,
ispanescare,
ispanigai,
obbrèsciri
/
nàschere
| ctr.
iscorigai,
murinai
Frases
dai s'alvèschere a serentina istaiat filendhe ◊ est avreschendhe die ◊ chi cras ti avescat cudha die santa! ◊ a su cringone li arvesset die mala! ◊ semus arribbaos a campu sena arbèschere ◊ sa pubidha trabballat che un'ómini dae candho arbescet a candho iscurigat
2.
prego pro chi avescat ateruna vida a fizos mios
Ètimu
ltn.
albescere
Tradutziones
Frantzesu
faire jour
Ingresu
to dawn
Ispagnolu
amanecer
Italianu
albeggiare
Tedescu
tagen,
grauen.
abbruscàre , vrb: abbruschiai,
abbruschinai,
abbuscai,
bruscae Definitzione
còere in sa braxa, in sa fràmula, coment’e lassandho abbruxare unu pagu, si est cosa de papare, o abbruxandhodha deunudotu si est cosa de fuliare
Sinònimos e contràrios
abbrugiai,
abbruschillai,
aframuscai,
ulciare
/
aflachilai,
aframatzare,
allampiai 1,
summuscrare
Frases
tui, terra salia chi pesas pudhecus sena de frenu, ti abbrúschiant sa pedhi e no fuedhas? ◊ su procu si depit abbruschiai po ndi dhi arrasigai is tzudhas ◊ is ponidoris de fogu ant abbuscau sa Sardigna una meca de annus (G.Desogus)◊ ti ses totu abbruschinau cun cussa braxa!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
faire griller
Ingresu
to toast
Ispagnolu
tostar
Italianu
abbrustolire
Tedescu
rösten.
achipíre, achipíri , vrb Definitzione
fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus
Sinònimos e contràrios
achivire,
aciviri,
acodie
Maneras de nàrrere
csn:
a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri
Frases
chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu
2.
chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia
Ètimu
itl.
accivire
Tradutziones
Frantzesu
faire vite,
travailler efficacement
Ingresu
to get through a big piece of work,
to work with efficacy
Ispagnolu
despachar
Italianu
sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo,
lavorare con efficàcia
Tedescu
leisten,
schaffen.
acinnài 1, acinnàre , vrb: atzinnare,
tzinnare Definitzione
fàere a acinnos, cun is ogos o fintzes cun sa manu o sa conca, po bòllere nàrrere o fàere a cumprèndhere calecuna cosa; fintzes fàere una móvia coment'e po bòllere fàere calecuna cosa, o cumenciare a foedhare
Sinònimos e contràrios
ammiare,
atzinnire
/
schichiai
Frases
mi at acinnau cun is manus a benni
2.
babbu mi at acinnau una sparuara ◊ pentza ca su saludu mi dh'at feti acinnau! ◊ ndi dh'apu acinnau dèu de sa cosa chi m'iast nau tui
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
faire signe
Ingresu
to make signs
Ispagnolu
hacer señas
Italianu
accennare,
far cénni
Tedescu
winken.
addoàe , vrb: addoai 1,
addoare,
adduai 1,
doare Definitzione
fàere sa doa, mescamente ororu de is làcanas, segare de su chi dhue creschet e innetiare a manera chi unu fogu fuiu no agatet cosa de abbruxare
Sinònimos e contràrios
dogare
Frases
su fogu unu tempus dhu poniant isceti me is nebronis ma dh'addoànt po no nci essí foras ◊ cun butios de sàmbene bos l'amos addoadu, su fogu! ◊ si addoat a fogu, a marra, a fraci e cumenti benit a bèni
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire des bandes anti-incendie
Ingresu
to make anti-fire strips
Ispagnolu
hacer cortafuegos
Italianu
fare le fasce antincèndio
Tedescu
Brandschutzstreifen roden.
addotorài, addotoràre , vrb Definitzione
giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda
Tradutziones
Frantzesu
décerner un diplôme,
obtenir son diplôme,
faire le pédant
Ingresu
to graduate,
to air one’knowledge
Ispagnolu
licenciarse,
titularse,
maestrear,
presumir de docto
Italianu
addottorarsi,
fare il saccènte
Tedescu
doktorieren,
den Besserwisser spielen.
afedài, afedàre , vrb: fedare* Definitzione
fàere fedu, fígios; pesare animales a séberu; foedhandho de animales, fintzes betare su fedu (angiones, crabitos) a súere a is mamas
Sinònimos e contràrios
afigiare,
agnare,
fizolare
/
arratzare
/
achisciare
Frases
custa mallora gei afedat: est fintzas acanta de angiai! ◊ si mullint is pegus chi ant afedau
2.
semus afedendhe sa robba
Terminologia iscientìfica
vda
Tradutziones
Frantzesu
mettre bas,
faire ses petits (animaux)
Ingresu
to litter
Ispagnolu
parir
Italianu
figliare
Tedescu
Junge werfen.
aggradheràre , vrb Definitzione
fàere a gràdhera, a bocitedhas
Sinònimos e contràrios
abballinare
Frases
est fachendhe sucu ma sa símula no bi aggràdherat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire une boule,
bouler
Ingresu
to roll into a ball
Ispagnolu
hacer pelotitas
Italianu
appallottolare
Tedescu
zur Kugel rollen,
mögen.
aggrasciàre, aggrassiàre , vrb: aggratziai,
aggratziare,
grassiare Definitzione
fàere sa gràtzia, giare un'iscontu de pena a unu cundennau lassandhodhu andhare innanti; fintzes torrare gràtzias / aggrassiàresi = agiustaisí, fai dognunu su torracontu cosa sua
Sinònimos e contràrios
annistiare,
pedronai
/
ringratziai
Frases
l'ant arrestadu, cundennadu e apustis aggratziadu puru ◊ "Si totu su chi nades est beru, cras aggràscio a totus!" nesit su re a sos presoneris
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
accorder ou faire grâce,
gracier
Ingresu
to pardon
Ispagnolu
indultar,
conceder la gracia
Italianu
graziare
Tedescu
begnadigen.
aggrinzàre , vrb Definitzione
fàere sa bia de conca, petenandho is pilos
Tradutziones
Frantzesu
faire la raie
Ingresu
to part (hair)
Ispagnolu
hacer la raya del pelo
Italianu
fare la scriminatura
Tedescu
scheiteln.
aggrogotài , vrb Definitzione
fàere una genia de moida chi faent is gatos asseliaos, ma fintzes sorrogare
Sinònimos e contràrios
arrasai,
frisciare 1,
grunnire,
igrisai,
raulare,
runidare
Frases
su macitu est aggrogotendi
2.
unu margiani fut aggrogotendu
Terminologia iscientìfica
bga
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ronronner,
faire ronron
Ingresu
to purr
Ispagnolu
ronronear
Italianu
fare le fusa
Tedescu
schnurren.
aggromàre , vrb: aggrumai,
aggrumare,
aggrummai,
aggrummare Definitzione
fàere a crosta, a grumma, a cagiau, pònnere sa crosta; si narat fintzes de arregòllere, pònnere totu impare cosa chi si arregollet, si narat de is abes chi si faent a lómboru o a rumbuloni fora de su casidhu innanti de iscussurare; in cobertantza, sentire arrennegu / turra de aggrumai = istampada, pertunta pro ndhe collire ispruma dae su brou coghindhe peta
Sinònimos e contràrios
acrostanare,
aggrostare,
aradhare,
ingrumai
/
abbeladinare,
alleae,
apiatare,
cagiare
/
aggromerare,
aggromeredhare,
allomborae,
arrombulonai,
arromulare
/
assurtire
/
afelonare,
aggromorare,
infelai,
renignai
2.
sos frades de coro a su persighidu de sa disaura, candho est torradu, li ant aggrumadu una bama ◊ su ciuliru de fai farra lassat passai sa farra prus bianca e assodhit (aggrumat) in mesu sa farra prus oscura ◊ is cuadhos aggrumados ibertant s'isparu po partire ◊ sa gente si est aggrumada totu a inghíriu abbaidandho
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire grumeler,
incruster
Ingresu
to clot,
to encrust
Ispagnolu
formar grumos,
encostrar
Italianu
raggrumare,
incrostare
Tedescu
gerinnen lassen,
sich verkrusten.
agiorràre , vrb rfl: azorrare Definitzione
pigare matana, múngia, po calecuna cosa o chistione, su si dha pònnere a coro
Sinònimos e contràrios
agiorridare,
aporare
Frases
tantu de su piantu no ti azorres!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'affliger,
se faire du souci
Ingresu
to grieve
Ispagnolu
afligirse
Italianu
afflìggersi,
angustiarsi
Tedescu
sich betrüben.
agnàre , vrb: angiai,
angiari 1,
antzare,
anzare Definitzione
su fàere is fígios, nau de is animales: solu unu pagu a brulla o a befa si narat de sa fémina / anzare a croba = fàere duos fedos
Sinònimos e contràrios
afedai
Frases
sas berbeghes in custos meses de santandria e nadale sunt anzendhe ◊ inuve est su pudhéricu chi at antzatu s'ebba? ◊ tenit duas brebeis acanta de angiai
2.
is marxanis apostant is angionedhus apena angiaus
Ètimu
ltn.
*agniare
Tradutziones
Frantzesu
mettre bas,
faire ses petits,
agneler
Ingresu
to litter
Ispagnolu
parir
Italianu
figliare
Tedescu
Junge werfen.
alabansàre , vrb: alabantzai,
alabantzare,
allabantzai Definitzione
giare alabantzas
Sinònimos e contràrios
abantai,
abballansare,
alabai,
lavantzai,
laudai
| ctr.
innoriare
Frases
bollu alabantzai is isposus ◊ dhu depu allabantzai: si fait amigu cun totus! ◊ innòi nemus si podit atriví a castigai o allabantzai a nemus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire l'éloge,
exalter
Ingresu
to commend
Ispagnolu
encomiar,
alabar
Italianu
encomiare
Tedescu
belobigen.