carvonàre , vrb Definitzione
fàere o manigiare crabone
Frases
sa sacheta la zughiat su babbu carvonendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire du charbon
Ingresu
to coal
Ispagnolu
carbonear
Italianu
fare il carbóne
Tedescu
Kohle brennen.
casigiài , vrb: casizare Definitzione
fàere a casu, fàere su casu
Terminologia iscientìfica
csu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire le fromage
Ingresu
to make cheese
Ispagnolu
hacer el queso,
quesear
Italianu
fare il formàggio
Tedescu
Käse bereiten.
catzaviàre , vrb Definitzione
fàere arrefegas, tzatzadas
Sinònimos e contràrios
rebbotare
Frases
fit zente chi su tempus no si lu colabat catzaviandhe: biviant a sa bona e a sa bona bestiant
Tradutziones
Frantzesu
faire la bombe
Ingresu
to gormandize
Ispagnolu
parrandear,
jaranear
Italianu
gozzovigliare
Tedescu
prassen.
chelcíre , vrb: chicire,
chilcire,
chiscire,
chitzire Definitzione
betare calecuna boghe, nàrrere cosa a su piciochedhu, a un'animale, po dh'asseliare, fàere torrare agoa, po che dhu bogare; fàere asseliare, fintzes apartare, arregòllere a una parte
Sinònimos e contràrios
abboluire,
abbruncai,
assebiai,
caciare,
crischiare,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai
/
cuai,
frànghere
| ctr.
aggussire,
audire,
auntzare,
incidai,
inciulai
Frases
duas pisedhutzas fint pranghendhe ma neunu las at chitzidas: las ant lassadas prànghere ◊ ischiat chiscire sos canes sentza los tocare ◊ tandho no ti apo a chicire e atzetas sedha e bríglia?! ◊ apo chiscidu su gatu ca fit in chirca de tènnere unu puzonedhu ◊ su pisedhu, candho faghet tropu botu, cheret chitzidu
2.
cussa ispranzada de pane at chicidu su bentu
3.
sos voes chitziant deretos a manu giusta o a manca, arreghiant o torraiant a annare a secunna de su frúschiu chi intenniant
4.
candho su massaju adiat finitu de arare chitziat sas petras dae mesu de sa tanca ◊ chitzitiche dae cue!◊ faemi sa caridade de mi chitzire innoghe, ca seo perseghiu!◊ tocat a chitzire su bestiàmene po no che dhu furare is ladros o is martzanes (E.Madeddu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rabattre,
faire taire qqn
Ingresu
to retort,
to silence s.o
Ispagnolu
reprochar,
acallar
Italianu
rintuzzare,
far tacére
Tedescu
zurückschlagen,
zum Schweigen bringen.
codhài , vrb: codhare Definitzione
intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina
Sinònimos e contràrios
cadhicare,
fútere,
futire,
zúchere
/
ingannai
Terminologia iscientìfica
ssl
Ètimu
ltn.
*collare
Tradutziones
Frantzesu
faire l'amour,
coucher
Ingresu
to make love
Ispagnolu
follar,
hacer el amor
Italianu
far l'amóre,
aver rappòrti sessuali
Tedescu
mit jdm. schlafen.
commissiòne , nf: commissioni,
cummassioni,
cumissioni Definitzione
prus che àteru, cuncordu de personas postas po calecunu incàrrigu (es. po averguare is cunditziones de unu malàidu, unu progetu, dimandhas e àteru); fintzes imperju, faina chi si faet mescamente a cumandhu de ccn., segurtade o arresposta a calecuna cosa chi unu at dimandhau
Sinònimos e contràrios
cumandhu,
masione
Frases
sa commissione de sa Comuna at aprovadu sos prozetos de sas domos ◊ si est reunida sa commissione de sos esàminos
2.
mi depint torrai commissioni notesta
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
commission,
tâche,
chose à faire
Ingresu
commission,
errand
Ispagnolu
comisión,
recado
Italianu
commissióne
Tedescu
Kommission.
córdula , nf: Definitzione
s'istentina de unu pegus mescamente piticu filada, a imbodhigadura, cun àteros orrugos de matzàmene (bentre, cordule, orrugu de napa, àteru) e poi cota a orrostu o, si est pegus mannu, iscotada e apustis orrustia o fata a cassola / fai sa córdula a sa musca = èssere limidos, susuncus
Sinònimos e contràrios
codra
Terminologia iscientìfica
mng
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tresse de boyaux servant à faire rôtir
Ingresu
gut plait prepared to be roasted
Ispagnolu
trenza,
madeja,
revoltillo,
mazo
Italianu
tréccia di intestini per arròsti
Tedescu
Darmflechte zum Braten.
cuadretàrju , nm Definitzione
operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos
Terminologia iscientìfica
prf
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons
Ingresu
divider into squares
Ispagnolu
obrero que corta el corcho en cuadros para tapones
Italianu
quadrettatóre
Tedescu
wer kariert.
donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definitzione
giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu
Sinònimos e contràrios
arregalai,
dae 1,
giai,
gionai
| ctr.
bèndhere,
picare
Maneras de nàrrere
csn:
donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos
Frases
fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus!
2.
si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa!
3.
oh, berus aici est: no nc'ia donau!
4.
acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu!
Ètimu
ltn.
donare
Tradutziones
Frantzesu
offrir,
faire cadeau
Ingresu
to give
Ispagnolu
dar,
regalar,
ofrecer
Italianu
dare,
regalare,
offrire,
dispensare
Tedescu
geben,
schenken,
spenden,
ergeben.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definitzione
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Sinònimos e contràrios
galligare
Frases
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Ètimu
ctl.
gallejar
Tradutziones
Frantzesu
faire la loi à qqn
Ingresu
to lord it
Ispagnolu
señorear,
mangonear
Italianu
spadroneggiare
Tedescu
tyrannisieren.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definitzione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinònimos e contràrios
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frases
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
effrayer,
faire fuir
Ingresu
to support escaping
Ispagnolu
echar,
hacer huir
Italianu
far fuggire
Tedescu
in die Flucht schlagen.
ifermicàre , vrb Definitzione
pònnere o fàere su greme in sa cosa
Sinònimos e contràrios
bermigare,
bermire,
imbremigai,
mermire,
soldire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire des vers
Ingresu
to become infested with worms
Ispagnolu
agusanarse
Italianu
invermire
Tedescu
wurmig werden.
illuchèschere , vrb: illucrèschere,
illuèschere Definitzione
cumenciare a fàere lughe, su mengianu chitzo, nau de sa die acanta a essire su sole, e fintzes de sa luna; fàere lughe, illuminare
Sinònimos e contràrios
abbrèschere,
abrurai,
albeschire,
illughintinare,
intrabatzinare,
isgrinare,
ispanigai
/
ilgiarare,
iscrariai
| ctr.
iscuricare
Frases
atacabant a traballare illucheschendhe e acabbabant a s'intríghinu
2.
sa luna illucreschiat in su monte: a cussu lucore bidu che apo tres sàgomas benendhe ◊ su locu est mesu iscuru: sa luche illucheschet sa prata ◊ sa domita de tiu Bachis est illuéschida dae una téula de bidru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire jour
Ingresu
to dawn
Ispagnolu
amanecer
Italianu
albeggiare
Tedescu
dämmern.
ilmurinàre , vrb: immurinare,
immurrinare,
irmurinare,
irmurrinare Definitzione
cambiare, mudare, essire murru de colore, nau pruschetotu de sa die candho benit sa mudantza de sa lughe a iscuru
Sinònimos e contràrios
ammurriai 1,
ammurratzare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
irmurrighinare,
irmurruinare,
murinai
Frases
una manzana, ancora ilmurinendhe apena apena s'aera a levante, bidesi un'upa manna ◊ mi peso tambidambi a su pudhile candho est s'aera apena ilmurinendhe ◊ est immurrinandho e no faet prus a cricare s'arrastu de su bestiàmene!
2.
che prendha lughent élighes e chessas in s'aera chi immúrinat sonnida (G.Fiori)◊ un'àtera nue fut comintzendhe a immurinare su chelu: sa nue de una gherra (P.Pillonca)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire nuit
Ingresu
to brown,
to darken
Ispagnolu
anochecer
Italianu
imbrunire
Tedescu
dunkel werden.
ilviàre , vrb: irbiare,
irviare,
isviare,
iviare Definitzione
pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus
Sinònimos e contràrios
isdrobbare
/
cassiare,
disviare
/
tasire
Frases
no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia
2.
pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu!
3.
innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas
Tradutziones
Frantzesu
perdre ou faire perdre son temps
Ingresu
to waste one's time
Ispagnolu
perder el tiempo
Italianu
pèrdere o far pèrdere tèmpo
Tedescu
Zeit verlieren.
impasàre , vrb Definitzione
firmare unu pagu po pàusu, faendho ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
firmai,
pasai,
tasire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire halte
Ingresu
to stop
Ispagnolu
pararse
Italianu
sostare
Tedescu
halten.
inciorodhàre , vrb: intzarodhai,
intzorodhare,
intzurudhare Definitzione
betare apare a s’afaiu, chentza critériu, fàere un’ammesturitzu de cosas diferentes, fàere un’atzorodhu trebballandho, foedhandho; fintzes isciúndhere a meda, a tropu, cosas de papare
Sinònimos e contràrios
aciapuciae,
ciorodhai,
impiastai,
improdhai,
inciapugliare,
inciobodhare
Frases
ita totu est intzarodhendu cussu fac'e tontu?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gâcher,
faire grossièrement
Ingresu
to mess up
Ispagnolu
chapucear
Italianu
fare pastìcci
Tedescu
Pfuschereien machen.
incispíre , vrb Definitzione
coment'e mandhare o bogare cispa, ischintídhias, catzare fogu, nau in cobertantza de una manera de fàere fogosa, forte, airada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flamboyer,
faire fureur
Ingresu
to blaze,
to be the rage (all)
Ispagnolu
chispear
Italianu
fiammeggiare,
furoreggiare
Tedescu
aufflammen,
großen Erfolg haben.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definitzione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinònimos e contràrios
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frases
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Ingresu
to try hard,
to go down well
Ispagnolu
caer bien,
ingeniárse
Italianu
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedescu
gefallen,
sich bemühen.
inghiràre , vrb: inghiriare,
ingiriai,
irghiriare Definitzione
pònnere in mesu una cosa o a unu (fintzes po dhu cassare, po dhu bínchere de ccn. manera) o istare a inghíriu, passare a inghíriu; fàere su giru, passare de un'àtera parte po lòmpere a unu tretu, a unu logu; abbarrare andhandho e torrandho, in giru, po bíere, o fintzes perdendho tempus
Sinònimos e contràrios
acircai,
afurriare,
arrodeare,
incircai,
mobietai,
vorriare,
zirare
/
aggrucare,
atraessare,
inghiriotare
Frases
falat sa néula de sa sorte inghirandhe sas élighes ◊ sa tràbila de s'impinnu l'at fata inghiriare a intundhu de sa créjia ◊ burrincu est abbituau a ingiriai in sa mola ◊ si ant inghiradu a nois in mesu ◊ sa famíllia s'inghiriabat su focu ◊ los at inghiriados su fogu, azummai che los aiat brusiados in mesu ◊ si l'ant inghiriadu fintzas chi che l'ant cumbintu ◊ fit fachendhe carchi zestru chin sas manos irghiriandhe a fúrriu de su fochile ◊ sos carabbineris l'ant inghiriadu e tentu ◊ soe afrebbada: mi depet èssere inghiriandhe s'ifruéntzia!◊ a s'impudhile nos fit inghiriandhe su sonnu
2.
bae e inghíria ca inoghe no faghet a colare! ◊ sa carrela fit irfossada, no faghiat a colare e semus inghiriados de s'àtera bandha
3.
in su monte ant cumintzau a inghiriare pro godire s'àghera frisca ◊ a su síndhigu li ant fatu inghiriare totu s'iscola noa ◊ su logu inghiriadilu totu a bídere si est bonu d'erba! ◊ ite ses inghiriendhe ancora inoghe e no andhas a su cumandhu?! ◊ bi lis namus e mutu: abbite istamus inghiriendhe?!
4.
gei ndi at a portai de àngius ingiriaus, cussu, candu at a morri!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
entourer,
faire le tour
Ingresu
to surround,
to trick,
to do one's rounds,
to search
Ispagnolu
rodear
Italianu
circondare,
attorniare,
contornare,
circüire,
fare il giro,
perlustrare
Tedescu
umgeben,
umringen,
umgarnen,
umlaufen,
absuchen.