abbruncài, abbruncàre , vrb: abbrunchiai, abbrunchiare, abbrunciare Definitzione atumbare o iscúdere a su bruncu, a murros, e fintzes pigare a su bruncu, nàrrere cosa coment'e giaendho una briga, naendho cosa in contràriu; pònnere bruncu (in sa carrada, in s'ampudha, in su papare o, is animales, in s'erba a pàschere); rfl. èssere a primma Sinònimos e contràrios abboluire, arruncare, brigare, chelcire, irmurrare, irruncare, ispochiare, sbruncai, stronciai / assansiare / adobiai, atumbae, imbronconai, trabbucai 1 / agghegiare / ammurrionare Maneras de nàrrere csn: abbruncai su frascu = artziai su frascu po bufai a bruncu; abbruncare su fogu = acontzare su fogu, sos titones Frases fit andhendhe a s'apàlpidu, abbrunchendhe a bicos e chizolos ◊ at leadu a dereta, istontonendhe e abbrunchendhe in s'impedradu iscumbessu ◊ abbruncai un'animali chi si bollit fuiri ◊ is brebeis candu tenint ispédhiu de andai, dhas abbruncu e si firmant ◊ at abbruncau is cunsilleris sentza nimmancu dhis lassai isterri s'arrexonamentu! 2. abarras isciacuendi pratus… abbrunca de su salatieri! ◊ is brebeis funt abbrunchendi sa pastura 3. su sèneche lu cussizat severu e firmu, ma isse no resessit a abbruncare s'ammolighinamentu, pessandhe a una fémina chi no est sua Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu heurter, claquer Ingresu to give a slap (on lips) Ispagnolu abofetear, golpear en los morros Italianu dare un mostaccióne Tedescu auf die Schnautze hauen.

acollàe, acollài , vrb: acollare Definitzione acapiare, pònnere o pigare in pitzu a càrrigu, po tirare; giare un'ispinta, un'atacu; imbucare a fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios addossare, carrigai, imbucai Maneras de nàrrere csn: acollare su pudhecu = prèndhere unu cadhu a s'àteru pro lu domare; fàchere cuforma l'acollat = fai acomenti dh'acucat, segundhu su meledu; acollai a corpus = leare a corpos Frases a su pòburu Deus ndi dhi acollat de prus! 2. acollai, ca nc'est de ndi fuliai custu muru! ◊ su segrestanu nd'ispicat sa gruxi manna de linna e dhus acollat a cropus! 3. dhu pigant e dh'acollant a itzabai coment'e canis ◊ is paisanus infrascaus dh'acollant a itzérrius e ispintas ◊ acollant a itzerriai: Est unu fantasma! ◊ e acollat a tirai bentu… gei nd'at fatu pagu! 4. acostindhe s'ebba e bàtindhe su sedhatzu po su pudhecu ca dhu acollamos! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu charger, tomber sur qqn. Ingresu to saddle, to charge, to attack Ispagnolu cargar, empujar Italianu accollare, dare addòsso Tedescu aufbürden, herfallen.

allomingiài , vrb: allominzare, allumenare, allumingiai, allumingiare, lumingiai Definitzione pònnere impróveru a ccn., annomíngiu, ingiúliu, àteru númene a befa Sinònimos e contràrios addiciai, annomingiai*, aparalumenare, aproegliare, imparanigiai, istevinzare Frases dh'iant allumingiau "Peis de gatu"◊ totus is massaos teniant is boes allumenaos Tradutziones Frantzesu affubler d'un sobriquet Ingresu to nickname Ispagnolu apodar Italianu dare un nomìgnolo Tedescu jdm einen Spitznamen anhängen.

cominigàre , vrb: comunigai, comunigare, cuminigai, cuminicare, cummunigae Definitzione pigare o giare sa comunione, s'óstia cunsagrada (si manígiat meda in forma prnl.); coment'e nm., sa comunione / cominigare a unu apustis mortu = fàghere sa cosa a distempus Frases nessi a Pasca za si comínigat ◊ sos pisedhos su preíderu los at cufessados e cominigados ◊ est morta in d-unu patrefíliu, mancu su tempus de dha comunigai! ◊ fut andau a missa e si fut comunigau ◊ cominigadu ti ses, oe? 2. est passau su cummunigae ma nemus si est imbannugau Sambenados e Provèrbios prb: apustis mortu cuminighedhu… Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu communier Ingresu to administer holy communion (receive) Ispagnolu comulgar Italianu dare la comunióne, comunicarsi Tedescu die Kommunion spenden empfangen.

creschimoniàre , vrb Definitzione giare o fàere creschimónia, aumentu Frases chi su Segnore bos creschimonzet, a bois e a fizos bostros! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prospérer Ingresu to give prosperity Ispagnolu hacer prosperar Italianu dare prosperità Tedescu Wohlstand geben.

dàe 1 , vrb: dàere, dai 1, dare, dàrrere Definitzione aporrire, pònnere in manos, intregare calecuna cosa a un'àteru chentza nudha in càmbiu (ma si narat fintzes de bèndhere, de su arresurtare de unu trebballu, e de unu contu); rfl. si narat in su sensu de andhare a calecunu logu, a una bandha, cun che in su sensu de arresurtare o acabbare a una tzerta ora; cun su verbu pòdere o a su tempus benidore tenet su sensu de acontèssere, de capitare deasi comente essit essit / cong. pres.: 2ˆ p. pl. diadas, diedas, dezas; passau: 3ˆ p. pl desint, ant dadu; impr. 2ˆ p. pl: dade, daze, dage (custu cun enclíticu: dagedenosi!) Sinònimos e contràrios donai, giai, gionai, intregai / combidai / bèndhere, frutai, resurtare / addare, andhare, finire, passae, penciai | ctr. leai Maneras de nàrrere csn: dare a una cosa = pentzai, donai atentzioni a una cosa; dàreche a… (una cosa, un'ora) = resurtai; dàresi a fàghere, a fuire, a lèzere = pònneresi a fàghere, a si mòere, a fàghere carchi cosa, a fuire, a lèzere; dàresi a carchi cosa = pèrdiri sa conca avatu de ccn. cosa: dàresi a su zogu, a s'interessu, a sa fura, a su triballu, a su binu, a su ziru, a sas féminas; dàreche a subra de una cosa = arrennèsciri a isciri una cosa; dàreche una cosa o a unu in mesu = ponidha, faidha resurtai in mesu, imbusticaidhu in ccn. cosa o chistioni; dàreche in carchi logu = passai in ccn. logu fintzas sentza de dhu bòlliri; èssere dali ca ti doe, a su dami e ti do = donendi sempri (corpus, fuedhus), abbetiai; èssere acanta a si la dare (nadu de duos) = èssiri acanta a s'arropai, acanta a certai; fàghere a su daellea = dona e piga, a manlea, donendi e pighendi sentza de bòlliri donai diaderus; èssere, no èssere in dare = (nau de unu) tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai (e fintzas de fuedhai mali, meda, tropu) Frases apas de s'América sos mannos tesoros, ma los dias a chie tenet fàmine ◊ si su fàmine inimigu a nois derat istragu si agguantat unu pagu finas a giomper sa figu (Grolle)◊ custa cosa no est sa tua: ti l'ant dada o furada l'as? ◊ setzi un'iscuta: ite ti dao a bufare? ◊ a chie tocat sa rejone diant! ◊ fuo pro li dàrrere un’iscavanada a cussa cara pesada dae sa barrosíghine! (M.Ladu) 2. chentza lissentza custa cosa no si podet dare ◊ si ndhe agatat meda, ocannu, de custa cosa e la sunt dendhe a sa fuliada ◊ sa divisione cantu bos at dadu, a bois? ◊ ocannu s'olia est dendhe pagu: solu su bíndhighi a maghinada ◊ cussa terra a laore daet su trinta ◊ como sas berbeghes no sunt dhendhe nudha, ma comente anzant comintzant a dare late 3. dàedi a un'ala ca semus colendhe custa cosa! ◊ a ue mi est dadu su pisedhu, chi no lu so bidindhe inoghe? ◊ che so dadu in cussa carrela e apo fatu innantis ◊ che est dadu in logu malu, caminendhe a denote ◊ che est dau in sos carabbineris e pro no isparare si lis est imbertu ◊ che so dadu in mesu de su ludu ◊ ello ite bonu bisonzu a ndhe dare a custa bandha? ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cussa otada 4. a ite ora ti che at a dare a finire? ◊ che daet a tardu, a note, a manzanu, a cras, a s'annu chi benit a fàghere custa cosa ◊ ejò, a como ti che at datu a ti ne ammentare?! ◊ a custas cosas ti che daet a fàghere su zustu?!…◊ a cue ti che at dadu a fàghere avitu: avita in su lussu, no in su mànigu! ◊ a èssere canu ti che at dadu a como! 5. at a dare chi, segundhu comente, custa cosa no si podet fàghere prus ◊ podet dare chi dae como in subra fetat tempus bonu 6. passant a sos arrestos e ndhe ant impresonadu prus de trinta: assora, medas, bidendhe basi, si sunt dados a fora ◊ no ti dias a fuire candho ti cramant a dare una manu de azudu! 7. at pérdidu su postu ma si est dadu a sa zoronada e su triballedhu li essit sempre ◊ conca mala, cussu: si est dadu a furare ◊ como mi dao a prànghere, pro cosighedhas gai!…◊ a ue, disdiciada, mi apo a dare?! 8. a cussu no bi daet! ◊ no bi apo dadu e no ndhe apo cumpresu nudha de su chistionu 9. dae tentu no ti che diant in mesu, cussos, ca ti ndhe as a impudare! ◊ frade e sorre sunt dami chi ti do pro su bene, pro sa pulítiga ◊ est totu su manzanu a dami chi ti do! ◊ cussos duos sunt acanta a si la dare, no de torrare in paghe! ◊◊ oe no est in dare: no li essit súlida! ◊ oe s'amigu est in dare: a donzunu narat sa sua! Ètimu ltn. dare Tradutziones Frantzesu donner Ingresu to give Ispagnolu dar, ofrecer, producir Italianu dare, offrire, produrre, fruttare Tedescu geben, schenken, erzeugen, hervorbringen.

donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definitzione giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu Sinònimos e contràrios arregalai, dae 1, giai, gionai | ctr. bèndhere, picare Maneras de nàrrere csn: donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos Frases fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus! 2. si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa! 3. oh, berus aici est: no nc'ia donau! 4. acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu! Ètimu ltn. donare Tradutziones Frantzesu offrir, faire cadeau Ingresu to give Ispagnolu dar, regalar, ofrecer Italianu dare, regalare, offrire, dispensare Tedescu geben, schenken, spenden, ergeben.

imprendài , vrb: imprendhare, imprennare Definitzione giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera Sinònimos e contràrios impegnai Frases no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro Ètimu ctl. emprendar Tradutziones Frantzesu donner en gage Ingresu to pawn (stg.) Ispagnolu dejar en prenda Italianu dare in pégno, ipotecare Tedescu etw. jdm. als Pfand geben.

isperantziàre , vrb: sperantzai Definitzione giare bonos ànimos, giare isperu o ibertu bonu Ètimu itl. speranzare Tradutziones Frantzesu donner de l'espoir Ingresu to give hope Ispagnolu esperanzar Italianu dare speranza Tedescu jmdm Hoffnung machen.

oliài, oliàre , vrb Definitzione giare o pònnere is ògios santos a su malàidu, mescamente a su grave morindhosi; fintzes cundhire cun ógiu; rfl. in cobertantza, arrennegare meda Sinònimos e contràrios estremuntziai, ozusantare, pernuliai Frases su preíderu fit oliendhe unu betzu in letu ◊ príderu Nurra, curzat ca mi óliat sa fémina ca est morzendhe! ◊ cuss'ómini est morendisí, dh'ant oliau puru!◊ mi seo immalaidada meda e s'arretore mi at oliau Ètimu ctl. oliar Tradutziones Frantzesu donner l'extrème-onction Ingresu to give the extreme unction Ispagnolu olear Italianu dare l'estrèma unzióne Tedescu die letzte Ölung geben.

ozusantàre , vrb Definitzione pònnere, giare is ogiossantos a unu malàdiu Sinònimos e contràrios oliai, pernuliai Frases deviat mòrrere dai como a posca, l'aiant fintzamentras ozusantadu e cuminigadu… epuru torresit sanu che pische! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner l'extrême- onction Ingresu to give the extreme unction Ispagnolu olear Italianu dare l'estrèma unzióne Tedescu die letzte Ölung geben, die Krankensalbung geben.

poltantàre , vrb: aportantai, portantare Definitzione fàere andhare su cuadhu a portante Frases su cadhu de babbai poltantat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire prendre l'amble Ingresu to amble Ispagnolu marchar en paso de ambladura, portante Italianu dare l'àmbio Tedescu den Paßgang geben.

scingrài , vrb: isciringare*, sciringai Definitzione fàere calecuna cosa a siringa in su sensu de samunare o imbuidare un'arremu (es. busciuca); nau in cobertantza, fàere sufrire, agghejare, giare ifadu a unu Sinònimos e contràrios ifadare Tradutziones Frantzesu cathétériser Ingresu to catheterize Ispagnolu poner un catéter Italianu cateterizzare, dare un lavativo Tedescu Katheterisieren, ein Klistier geben.

spurtíri , vrb: ispirtire* Definitzione pistidhire in sa carre comente faet cosa budhia, su sole o àteru, ma fintzes comente faet cosighedha a punta che lana tostada o tètera, cosa arrasposa; giare ifadu, coment'e de cosa chi punghet o pistidhit in sa pedhe Sinònimos e contràrios fríere, ispitudhare, ispitulare, papai, pistidhire, piticare Frases spurtit custu soli: seus in gennarxu e pareus in maju! ◊ notesta mi spurtiat custu pei, comenti dhu portu unfrau ◊ custu maglioni comenti mi tocat mi spurtit in su tzugu, ca sa pedhi est prus dilicada ◊ dhi spurtiat sa buca: fiat bíndhighi dis crocau 2. funt is ingiustítzias chi ti spurtint Sambenados e Provèrbios prb: a chini spurtit coit Tradutziones Frantzesu démanger, brûler Ingresu to itch, to smart Ispagnolu picar Italianu dare prurito, bruciare Tedescu jucken, brennen.

«« Torra a chircare