allentoríre , vrb: lentorire* Definitzione
isciúndhere de lentore
Sinònimos e contràrios
allentorai,
insaurrare,
issaghinare
Tradutziones
Frantzesu
faire devenir humide de rosée
Ingresu
to wet with dew
Ispagnolu
rociar
Italianu
bagnare di rugiada
Tedescu
mit Tau befeuchten.
allufiài , vrb Definitzione
papare cun allurpimentu, a s'airada, a meda
Sinònimos e contràrios
acamufai,
atafiai,
bentugare,
mangiufai,
scantusciai
Frases
su Virrei, sassau de mangiusta, si allúfiat de aligusta! (L.Aresu)
Tradutziones
Frantzesu
faire ripaille
Ingresu
to glutton
Ispagnolu
devorar,
tragar
Italianu
divorare,
crapulare
Tedescu
schwelgen.
alluxentài , vrb Definitzione
fàere lúghidu
Sinònimos e contràrios
allucidai,
allustrai,
illuchidare
/
impompitare
Frases
su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire reluire,
se parer
Ingresu
to make bright,
to shine,
to dress up
Ispagnolu
hacer relucir,
acicalar
Italianu
far rilùcere,
brillare,
agghindarsi
Tedescu
leuchten,
glänzen,
sich herausputzen.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definitzione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinònimos e contràrios
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frases
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Ingresu
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Ispagnolu
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italianu
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedescu
die Haare sträuben,
schaudern.
ammediài 1 , vrb: ammeriai,
ammeriare,
mediai* Definitzione
fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca
Sinònimos e contràrios
acamai,
meliagrare
Frases
sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso
2.
arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai!
Tradutziones
Frantzesu
faire la sieste,
rester dans l'ombre
Ingresu
to have a siesta,
to stay in the shadow
Ispagnolu
sestear
Italianu
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedescu
im Schatten Mittagsruhe halten.
ammiàre , vrb Definitzione
giare a cumprèndhere una cosa cun calecuna móvia de conca, de manu o àteru
Sinònimos e contràrios
acinnai 1,
atzinnire,
chinnire,
oghidare
Frases
ponzei su pódhighe afaca a su nasu e ammiei in manera misteriosa (N.Falconi)◊ su babbu si tirat de cinta e lia ammiat a su fizu (N.Rubanu)
Ètimu
ltn.
ad + micare
Tradutziones
Frantzesu
faire un clin d'œil,
faire signe
Ingresu
to make gesture,
to wink
Ispagnolu
hacer un ademánseña
Italianu
ammiccare,
far cénno
Tedescu
winken.
ammudài 1, ammudàre , vrb: ammutae,
ammutai Definitzione
chellare a sa muda, citire, fàere citire o essire mudu; si narat fintzes de su si asseliare de su bentu
Sinònimos e contràrios
acaire,
ammudatzare,
ammudigare,
ammudire,
ammudulire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
fuedhai
Frases
innantis de zudicare sos àteros nos firmamus e nos ammudamus ◊ si est ammudau a pompiare ite ndhe pessabat ◊ birgonzosu bisonzat chi mi ammude ◊ ispíritu chi ammudas, essi de custu piciochedhu! ◊ su sero sas umbras ammudant píulos e boghes
Ètimu
itl.
ammutare
Tradutziones
Frantzesu
faire chut
Ingresu
to become dumb,
to fall silent
Ispagnolu
callar,
acallar
Italianu
zittire,
ammutolire
Tedescu
verstummen.
ammudíre , vrb: ammutire,
ammutiri,
mutire Definitzione
callare, parare mudos, istare citios, pèrdere sa limba, su foedhu, fàere citire
Sinònimos e contràrios
acaire,
ammudai 1,
ammudigare,
ammudulire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
chistionai,
faedhare
Frases
si est ammutidu ◊ is duus giòvunus furint arrexonendi candu dhus at ammutius un'istragassu ◊ de sas undhas ammudis s'abbolotu (B.Chessa)
Ètimu
itl.
ammutire
Tradutziones
Frantzesu
se taire subitement,
faire chut,
devenir muet
Ingresu
to become dumb,
to fall silent
Ispagnolu
callarse,
enmudecer
Italianu
ammutolire,
zittire
Tedescu
verstummen.
ammuntàre 1 , vrb: ammutai 1,
ammutare Definitzione
fàere sonnos lègios, sufrire pesadíglia
Frases
l'ant ammuntadu, dh'ant ammutau ◊ mi ndi seu iscidau totu atzicau ca m'iant ammutau in su sonnu (S.A.Spano)
2.
candho che apo bidu su pitzinnu subra de campanile mi est ammuntadu su coro!
Tradutziones
Frantzesu
faire des cauchemars
Ingresu
to have nightmares
Ispagnolu
tener una pesadilla
Italianu
avére,
destare ìncubi
Tedescu
Alpdrücken haben.
ammurratzàre , vrb Definitzione
cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare
Sinònimos e contràrios
ilmurinare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
murinai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire nuit
Ingresu
to get dark
Ispagnolu
anochecer
Italianu
imbrunire,
farsi nòtte
Tedescu
dunkel werden.
amprudhiàre , vrb rfl Definitzione
essire a primma, su si ofèndhere
Sinònimos e contràrios
abbrodhiare*,
abbrufulai,
abbudhai,
abbuscinare,
acasidhare,
annicare,
atrafudhai,
pirmare,
pudhare 1
| ctr.
cuntentai,
prexai
2.
seo amprudhiada po cumente as tratau a tzia mia!
Tradutziones
Frantzesu
faire la moue,
bouder
Ingresu
to sulk
Ispagnolu
enfurruñarse
Italianu
imbronciarsi
Tedescu
schmollen.
apiatàre , vrb: apietare,
apretare Definitzione
fàere a preta, nau de su late, de su sàmbene, cagiare / sàmbene apretadu, apietadu = sànguini callau, aperdau
Sinònimos e contràrios
abbeladinare,
acepare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
assambellutare,
cagiare,
giagare
Frases
su sàmbene de s'animale, candho si coglit, cheret morigadu pro no si apietare
Ètimu
ctl.
(a)pretar
Tradutziones
Frantzesu
faire grumeler,
coaguler
Ingresu
to coagulate
Ispagnolu
formar grumos,
cuajar
Italianu
raggrumare,
coagulare,
rapprèndere
Tedescu
ballen,
gerinnen.
arralatài , vrb: arrallatai,
arrelatai,
arrellatai,
arrelletari,
ralatai* Definitzione
lígere o fàere una relata apitzu de calecuna chistione; istare a chistionu, foedhare cun àtere
Sinònimos e contràrios
faedhare,
negossare
Frases
eus ascurtau su chi at arralatau su Majori ◊ is fradis funt arrallatendu de custu fatu
2.
est in s'oru de s'enna arrelatendi cun su frabbotu ◊ cun chini fust arrellatandu, ca ti apu inténdiu? ◊ a arrallatai est bella, cussa, e a ponni in befa sa genti!
Tradutziones
Frantzesu
faire le compte rendu,
référer
Ingresu
to report
Ispagnolu
relatar
Italianu
relazionare,
riferire
Tedescu
berichten.
arrandài , vrb: arrendai 1,
randai Definitzione
fàere o pònnere s’arrandha a unu bestimentu o trastu
Sinònimos e contràrios
irrandhare,
trinetare
Frases
est arrandendi sa camisa ◊ mi ammostas su chi as arrandau me is pannus? ◊ is féminas ant arrandau sa tialledha de s'altari ◊ apu arrendau is lensolos
2.
intamen de arrechiai a su babbu mortu, sa genti iat arrandau po sa filla
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire de la dentelle
Ingresu
to lace
Ispagnolu
adornar con encajes
Italianu
merlettare
Tedescu
mit Spitzen besetzen.
arrepiàre , vrb: repiare Definitzione
su si pigare un'arrépiu, firmare un'iscuta a pausare, arreare
Sinònimos e contràrios
tasire
/
abarrai,
aturai
Frases
s'ómine no arrépiat mai
2.
in domo sua isse non bi arrepiaiat prus ca totus lu chircaiant
Tradutziones
Frantzesu
arrêter,
faire halte
Ingresu
to stop,
to grant a rest
Ispagnolu
hacer una pausa
Italianu
sostare,
concèdersi una trégua
Tedescu
rasten.
arrespinài , vrb: raspinai* Definitzione
èssere arrasposu, essire arrasposu
Tradutziones
Frantzesu
devenir rêche,
faire devenir rêche
Ingresu
to make rough (become)
Ispagnolu
curtir,
agrietar
Italianu
rèndere o divenire rùvido
Tedescu
grob werden,
grob machen.
arringàre , vrb Definitzione
fàere arrennegu, crepu, tzacu / arringa! arringa! = arrennega! arrennega!
Sinònimos e contràrios
arranzare 1,
arraunzare,
arrinzare,
grujai,
morrugnare,
raganzare,
ranzidare
| ctr.
allegrare,
cuntentai
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère,
faire mal au cœur
Ingresu
to make angry,
to madden
Ispagnolu
irritarse
Italianu
adirare,
far ràbbia
Tedescu
zum Zorn reizen.
arrodeàre , vrb: arrodiai,
arrodiare,
orrodeare,
rodiai Definitzione
andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu
Sinònimos e contràrios
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frases
si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi
2.
candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu
3.
in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat!
Ètimu
spn.
rodear
Tradutziones
Frantzesu
circonvenir,
faire le tour
Ingresu
to get round,
to siege
Ispagnolu
rodear
Italianu
circuire,
girare attórno,
assediare
Tedescu
umlaufen,
belagern.
assaghinàre , vrb Definitzione
isciúndhere su logu, sa cosa, de saghina, de orrosu
Sinònimos e contràrios
issaghinare,
saurrare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire devenir humide de rosée
Ingresu
to wet with dew
Ispagnolu
rociar
Italianu
bagnare di rugiada
Tedescu
mit Tau benetzen.
assambellutàre , vrb rfl Definitzione
nau de su sàmbene, su si fàere a lea, cagiau
Sinònimos e contràrios
apiatare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire grumeler
Ingresu
to coagulate
Ispagnolu
coagular
Italianu
raggrumare
Tedescu
gerinnen.