allentoríre , vrb: lentorire* Definitzione isciúndhere de lentore Sinònimos e contràrios allentorai, insaurrare, issaghinare Tradutziones Frantzesu faire devenir humide de rosée Ingresu to wet with dew Ispagnolu rociar Italianu bagnare di rugiada Tedescu mit Tau befeuchten.

allufiài , vrb Definitzione papare cun allurpimentu, a s'airada, a meda Sinònimos e contràrios acamufai, atafiai, bentugare, mangiufai, scantusciai Frases su Virrei, sassau de mangiusta, si allúfiat de aligusta! (L.Aresu) Tradutziones Frantzesu faire ripaille Ingresu to glutton Ispagnolu devorar, tragar Italianu divorare, crapulare Tedescu schwelgen.

alluxentài , vrb Definitzione fàere lúghidu Sinònimos e contràrios allucidai, allustrai, illuchidare / impompitare Frases su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire reluire, se parer Ingresu to make bright, to shine, to dress up Ispagnolu hacer relucir, acicalar Italianu far rilùcere, brillare, agghindarsi Tedescu leuchten, glänzen, sich herausputzen.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definitzione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frases fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Ingresu to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Ispagnolu espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italianu far rizzare i capélli, rabbrividire Tedescu die Haare sträuben, schaudern.

ammediài 1 , vrb: ammeriai, ammeriare, mediai* Definitzione fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca Sinònimos e contràrios acamai, meliagrare Frases sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso 2. arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai! Tradutziones Frantzesu faire la sieste, rester dans l'ombre Ingresu to have a siesta, to stay in the shadow Ispagnolu sestear Italianu meriggiare, stare all'ómbra Tedescu im Schatten Mittagsruhe halten.

ammiàre , vrb Definitzione giare a cumprèndhere una cosa cun calecuna móvia de conca, de manu o àteru Sinònimos e contràrios acinnai 1, atzinnire, chinnire, oghidare Frases ponzei su pódhighe afaca a su nasu e ammiei in manera misteriosa (N.Falconi)◊ su babbu si tirat de cinta e lia ammiat a su fizu (N.Rubanu) Ètimu ltn. ad + micare Tradutziones Frantzesu faire un clin d'œil, faire signe Ingresu to make gesture, to wink Ispagnolu hacer un ademánseña Italianu ammiccare, far cénno Tedescu winken.

ammudài 1, ammudàre , vrb: ammutae, ammutai Definitzione chellare a sa muda, citire, fàere citire o essire mudu; si narat fintzes de su si asseliare de su bentu Sinònimos e contràrios acaire, ammudatzare, ammudigare, ammudire, ammudulire, assamudare, citire, ismudulare | ctr. fuedhai Frases innantis de zudicare sos àteros nos firmamus e nos ammudamus ◊ si est ammudau a pompiare ite ndhe pessabat ◊ birgonzosu bisonzat chi mi ammude ◊ ispíritu chi ammudas, essi de custu piciochedhu! ◊ su sero sas umbras ammudant píulos e boghes Ètimu itl. ammutare Tradutziones Frantzesu faire chut Ingresu to become dumb, to fall silent Ispagnolu callar, acallar Italianu zittire, ammutolire Tedescu verstummen.

ammudíre , vrb: ammutire, ammutiri, mutire Definitzione callare, parare mudos, istare citios, pèrdere sa limba, su foedhu, fàere citire Sinònimos e contràrios acaire, ammudai 1, ammudigare, ammudulire, assamudare, citire, ismudulare | ctr. chistionai, faedhare Frases si est ammutidu ◊ is duus giòvunus furint arrexonendi candu dhus at ammutius un'istragassu ◊ de sas undhas ammudis s'abbolotu (B.Chessa) Ètimu itl. ammutire Tradutziones Frantzesu se taire subitement, faire chut, devenir muet Ingresu to become dumb, to fall silent Ispagnolu callarse, enmudecer Italianu ammutolire, zittire Tedescu verstummen.

ammuntàre 1 , vrb: ammutai 1, ammutare Definitzione fàere sonnos lègios, sufrire pesadíglia Frases l'ant ammuntadu, dh'ant ammutau ◊ mi ndi seu iscidau totu atzicau ca m'iant ammutau in su sonnu (S.A.Spano) 2. candho che apo bidu su pitzinnu subra de campanile mi est ammuntadu su coro! Tradutziones Frantzesu faire des cauchemars Ingresu to have nightmares Ispagnolu tener una pesadilla Italianu avére, destare ìncubi Tedescu Alpdrücken haben.

ammurratzàre , vrb Definitzione cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare Sinònimos e contràrios ilmurinare, incrinare, interighinare, interinare, murinai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to get dark Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire, farsi nòtte Tedescu dunkel werden.

amprudhiàre , vrb rfl Definitzione essire a primma, su si ofèndhere Sinònimos e contràrios abbrodhiare*, abbrufulai, abbudhai, abbuscinare, acasidhare, annicare, atrafudhai, pirmare, pudhare 1 | ctr. cuntentai, prexai 2. seo amprudhiada po cumente as tratau a tzia mia! Tradutziones Frantzesu faire la moue, bouder Ingresu to sulk Ispagnolu enfurruñarse Italianu imbronciarsi Tedescu schmollen.

apiatàre , vrb: apietare, apretare Definitzione fàere a preta, nau de su late, de su sàmbene, cagiare / sàmbene apretadu, apietadu = sànguini callau, aperdau Sinònimos e contràrios abbeladinare, acepare, aggromare, alleae, ammallorai, apedrare, assambellutare, cagiare, giagare Frases su sàmbene de s'animale, candho si coglit, cheret morigadu pro no si apietare Ètimu ctl. (a)pretar Tradutziones Frantzesu faire grumeler, coaguler Ingresu to coagulate Ispagnolu formar grumos, cuajar Italianu raggrumare, coagulare, rapprèndere Tedescu ballen, gerinnen.

arralatài , vrb: arrallatai, arrelatai, arrellatai, arrelletari, ralatai* Definitzione lígere o fàere una relata apitzu de calecuna chistione; istare a chistionu, foedhare cun àtere Sinònimos e contràrios faedhare, negossare Frases eus ascurtau su chi at arralatau su Majori ◊ is fradis funt arrallatendu de custu fatu 2. est in s'oru de s'enna arrelatendi cun su frabbotu ◊ cun chini fust arrellatandu, ca ti apu inténdiu? ◊ a arrallatai est bella, cussa, e a ponni in befa sa genti! Tradutziones Frantzesu faire le compte rendu, référer Ingresu to report Ispagnolu relatar Italianu relazionare, riferire Tedescu berichten.

arrandài , vrb: arrendai 1, randai Definitzione fàere o pònnere s’arrandha a unu bestimentu o trastu Sinònimos e contràrios irrandhare, trinetare Frases est arrandendi sa camisa ◊ mi ammostas su chi as arrandau me is pannus? ◊ is féminas ant arrandau sa tialledha de s'altari ◊ apu arrendau is lensolos 2. intamen de arrechiai a su babbu mortu, sa genti iat arrandau po sa filla Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire de la dentelle Ingresu to lace Ispagnolu adornar con encajes Italianu merlettare Tedescu mit Spitzen besetzen.

arrepiàre , vrb: repiare Definitzione su si pigare un'arrépiu, firmare un'iscuta a pausare, arreare Sinònimos e contràrios tasire / abarrai, aturai Frases s'ómine no arrépiat mai 2. in domo sua isse non bi arrepiaiat prus ca totus lu chircaiant Tradutziones Frantzesu arrêter, faire halte Ingresu to stop, to grant a rest Ispagnolu hacer una pausa Italianu sostare, concèdersi una trégua Tedescu rasten.

arrespinài , vrb: raspinai* Definitzione èssere arrasposu, essire arrasposu Tradutziones Frantzesu devenir rêche, faire devenir rêche Ingresu to make rough (become) Ispagnolu curtir, agrietar Italianu rèndere o divenire rùvido Tedescu grob werden, grob machen.

arringàre , vrb Definitzione fàere arrennegu, crepu, tzacu / arringa! arringa! = arrennega! arrennega! Sinònimos e contràrios arranzare 1, arraunzare, arrinzare, grujai, morrugnare, raganzare, ranzidare | ctr. allegrare, cuntentai Tradutziones Frantzesu se mettre en colère, faire mal au cœur Ingresu to make angry, to madden Ispagnolu irritarse Italianu adirare, far ràbbia Tedescu zum Zorn reizen.

arrodeàre , vrb: arrodiai, arrodiare, orrodeare, rodiai Definitzione andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu Sinònimos e contràrios arrodare 1, arrogliai, inghirare Frases si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi 2. candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu 3. in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat! Ètimu spn. rodear Tradutziones Frantzesu circonvenir, faire le tour Ingresu to get round, to siege Ispagnolu rodear Italianu circuire, girare attórno, assediare Tedescu umlaufen, belagern.

assaghinàre , vrb Definitzione isciúndhere su logu, sa cosa, de saghina, de orrosu Sinònimos e contràrios issaghinare, saurrare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire devenir humide de rosée Ingresu to wet with dew Ispagnolu rociar Italianu bagnare di rugiada Tedescu mit Tau benetzen.

assambellutàre , vrb rfl Definitzione nau de su sàmbene, su si fàere a lea, cagiau Sinònimos e contràrios apiatare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire grumeler Ingresu to coagulate Ispagnolu coagular Italianu raggrumare Tedescu gerinnen.

«« Torra a chircare