allentoríre , vrb: lentorire* Definition
isciúndhere de lentore
Synonyms e antonyms
allentorai,
insaurrare,
issaghinare
Translations
French
faire devenir humide de rosée
English
to wet with dew
Spanish
rociar
Italian
bagnare di rugiada
German
mit Tau befeuchten.
allufiài , vrb Definition
papare cun allurpimentu, a s'airada, a meda
Synonyms e antonyms
acamufai,
atafiai,
bentugare,
mangiufai,
scantusciai
Sentences
su Virrei, sassau de mangiusta, si allúfiat de aligusta! (L.Aresu)
Translations
French
faire ripaille
English
to glutton
Spanish
devorar,
tragar
Italian
divorare,
crapulare
German
schwelgen.
alluxentài , vrb Definition
fàere lúghidu
Synonyms e antonyms
allucidai,
allustrai,
illuchidare
/
impompitare
Sentences
su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas!
Etymon
srd.
Translations
French
faire reluire,
se parer
English
to make bright,
to shine,
to dress up
Spanish
hacer relucir,
acicalar
Italian
far rilùcere,
brillare,
agghindarsi
German
leuchten,
glänzen,
sich herausputzen.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definition
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Synonyms e antonyms
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Sentences
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Etymon
srd.
Translations
French
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
English
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Spanish
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italian
far rizzare i capélli,
rabbrividire
German
die Haare sträuben,
schaudern.
ammediài 1 , vrb: ammeriai,
ammeriare,
mediai* Definition
fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca
Synonyms e antonyms
acamai,
meliagrare
Sentences
sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso
2.
arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai!
Translations
French
faire la sieste,
rester dans l'ombre
English
to have a siesta,
to stay in the shadow
Spanish
sestear
Italian
meriggiare,
stare all'ómbra
German
im Schatten Mittagsruhe halten.
ammiàre , vrb Definition
giare a cumprèndhere una cosa cun calecuna móvia de conca, de manu o àteru
Synonyms e antonyms
acinnai 1,
atzinnire,
chinnire,
oghidare
Sentences
ponzei su pódhighe afaca a su nasu e ammiei in manera misteriosa (N.Falconi)◊ su babbu si tirat de cinta e lia ammiat a su fizu (N.Rubanu)
Etymon
ltn.
ad + micare
Translations
French
faire un clin d'œil,
faire signe
English
to make gesture,
to wink
Spanish
hacer un ademánseña
Italian
ammiccare,
far cénno
German
winken.
ammudài 1, ammudàre , vrb: ammutae,
ammutai Definition
chellare a sa muda, citire, fàere citire o essire mudu; si narat fintzes de su si asseliare de su bentu
Synonyms e antonyms
acaire,
ammudatzare,
ammudigare,
ammudire,
ammudulire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
fuedhai
Sentences
innantis de zudicare sos àteros nos firmamus e nos ammudamus ◊ si est ammudau a pompiare ite ndhe pessabat ◊ birgonzosu bisonzat chi mi ammude ◊ ispíritu chi ammudas, essi de custu piciochedhu! ◊ su sero sas umbras ammudant píulos e boghes
Etymon
itl.
ammutare
Translations
French
faire chut
English
to become dumb,
to fall silent
Spanish
callar,
acallar
Italian
zittire,
ammutolire
German
verstummen.
ammudíre , vrb: ammutire,
ammutiri,
mutire Definition
callare, parare mudos, istare citios, pèrdere sa limba, su foedhu, fàere citire
Synonyms e antonyms
acaire,
ammudai 1,
ammudigare,
ammudulire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
chistionai,
faedhare
Sentences
si est ammutidu ◊ is duus giòvunus furint arrexonendi candu dhus at ammutius un'istragassu ◊ de sas undhas ammudis s'abbolotu (B.Chessa)
Etymon
itl.
ammutire
Translations
French
se taire subitement,
faire chut,
devenir muet
English
to become dumb,
to fall silent
Spanish
callarse,
enmudecer
Italian
ammutolire,
zittire
German
verstummen.
ammuntàre 1 , vrb: ammutai 1,
ammutare Definition
fàere sonnos lègios, sufrire pesadíglia
Sentences
l'ant ammuntadu, dh'ant ammutau ◊ mi ndi seu iscidau totu atzicau ca m'iant ammutau in su sonnu (S.A.Spano)
2.
candho che apo bidu su pitzinnu subra de campanile mi est ammuntadu su coro!
Translations
French
faire des cauchemars
English
to have nightmares
Spanish
tener una pesadilla
Italian
avére,
destare ìncubi
German
Alpdrücken haben.
ammurratzàre , vrb Definition
cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare
Synonyms e antonyms
ilmurinare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
murinai
Etymon
srd.
Translations
French
faire nuit
English
to get dark
Spanish
anochecer
Italian
imbrunire,
farsi nòtte
German
dunkel werden.
amprudhiàre , vrb rfl Definition
essire a primma, su si ofèndhere
Synonyms e antonyms
abbrodhiare*,
abbrufulai,
abbudhai,
abbuscinare,
acasidhare,
annicare,
atrafudhai,
pirmare,
pudhare 1
| ctr.
cuntentai,
prexai
2.
seo amprudhiada po cumente as tratau a tzia mia!
Translations
French
faire la moue,
bouder
English
to sulk
Spanish
enfurruñarse
Italian
imbronciarsi
German
schmollen.
apiatàre , vrb: apietare,
apretare Definition
fàere a preta, nau de su late, de su sàmbene, cagiare / sàmbene apretadu, apietadu = sànguini callau, aperdau
Synonyms e antonyms
abbeladinare,
acepare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
assambellutare,
cagiare,
giagare
Sentences
su sàmbene de s'animale, candho si coglit, cheret morigadu pro no si apietare
Etymon
ctl.
(a)pretar
Translations
French
faire grumeler,
coaguler
English
to coagulate
Spanish
formar grumos,
cuajar
Italian
raggrumare,
coagulare,
rapprèndere
German
ballen,
gerinnen.
arralatài , vrb: arrallatai,
arrelatai,
arrellatai,
arrelletari,
ralatai* Definition
lígere o fàere una relata apitzu de calecuna chistione; istare a chistionu, foedhare cun àtere
Synonyms e antonyms
faedhare,
negossare
Sentences
eus ascurtau su chi at arralatau su Majori ◊ is fradis funt arrallatendu de custu fatu
2.
est in s'oru de s'enna arrelatendi cun su frabbotu ◊ cun chini fust arrellatandu, ca ti apu inténdiu? ◊ a arrallatai est bella, cussa, e a ponni in befa sa genti!
Translations
French
faire le compte rendu,
référer
English
to report
Spanish
relatar
Italian
relazionare,
riferire
German
berichten.
arrandài , vrb: arrendai 1,
randai Definition
fàere o pònnere s’arrandha a unu bestimentu o trastu
Synonyms e antonyms
irrandhare,
trinetare
Sentences
est arrandendi sa camisa ◊ mi ammostas su chi as arrandau me is pannus? ◊ is féminas ant arrandau sa tialledha de s'altari ◊ apu arrendau is lensolos
2.
intamen de arrechiai a su babbu mortu, sa genti iat arrandau po sa filla
Etymon
srd.
Translations
French
faire de la dentelle
English
to lace
Spanish
adornar con encajes
Italian
merlettare
German
mit Spitzen besetzen.
arrepiàre , vrb: repiare Definition
su si pigare un'arrépiu, firmare un'iscuta a pausare, arreare
Synonyms e antonyms
tasire
/
abarrai,
aturai
Sentences
s'ómine no arrépiat mai
2.
in domo sua isse non bi arrepiaiat prus ca totus lu chircaiant
Translations
French
arrêter,
faire halte
English
to stop,
to grant a rest
Spanish
hacer una pausa
Italian
sostare,
concèdersi una trégua
German
rasten.
arrespinài , vrb: raspinai* Definition
èssere arrasposu, essire arrasposu
Translations
French
devenir rêche,
faire devenir rêche
English
to make rough (become)
Spanish
curtir,
agrietar
Italian
rèndere o divenire rùvido
German
grob werden,
grob machen.
arringàre , vrb Definition
fàere arrennegu, crepu, tzacu / arringa! arringa! = arrennega! arrennega!
Synonyms e antonyms
arranzare 1,
arraunzare,
arrinzare,
grujai,
morrugnare,
raganzare,
ranzidare
| ctr.
allegrare,
cuntentai
Translations
French
se mettre en colère,
faire mal au cœur
English
to make angry,
to madden
Spanish
irritarse
Italian
adirare,
far ràbbia
German
zum Zorn reizen.
arrodeàre , vrb: arrodiai,
arrodiare,
orrodeare,
rodiai Definition
andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu
Synonyms e antonyms
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Sentences
si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi
2.
candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu
3.
in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat!
Etymon
spn.
rodear
Translations
French
circonvenir,
faire le tour
English
to get round,
to siege
Spanish
rodear
Italian
circuire,
girare attórno,
assediare
German
umlaufen,
belagern.
assaghinàre , vrb Definition
isciúndhere su logu, sa cosa, de saghina, de orrosu
Synonyms e antonyms
issaghinare,
saurrare
Etymon
srd.
Translations
French
faire devenir humide de rosée
English
to wet with dew
Spanish
rociar
Italian
bagnare di rugiada
German
mit Tau benetzen.
assambellutàre , vrb rfl Definition
nau de su sàmbene, su si fàere a lea, cagiau
Synonyms e antonyms
apiatare
Etymon
srd.
Translations
French
faire grumeler
English
to coagulate
Spanish
coagular
Italian
raggrumare
German
gerinnen.