carvonàre , vrb Definition
fàere o manigiare crabone
Sentences
sa sacheta la zughiat su babbu carvonendhe
Etymon
srd.
Translations
French
faire du charbon
English
to coal
Spanish
carbonear
Italian
fare il carbóne
German
Kohle brennen.
casigiài , vrb: casizare Definition
fàere a casu, fàere su casu
Scientific Terminology
csu
Etymon
srd.
Translations
French
faire le fromage
English
to make cheese
Spanish
hacer el queso,
quesear
Italian
fare il formàggio
German
Käse bereiten.
catzaviàre , vrb Definition
fàere arrefegas, tzatzadas
Synonyms e antonyms
rebbotare
Sentences
fit zente chi su tempus no si lu colabat catzaviandhe: biviant a sa bona e a sa bona bestiant
Translations
French
faire la bombe
English
to gormandize
Spanish
parrandear,
jaranear
Italian
gozzovigliare
German
prassen.
chelcíre , vrb: chicire,
chilcire,
chiscire,
chitzire Definition
betare calecuna boghe, nàrrere cosa a su piciochedhu, a un'animale, po dh'asseliare, fàere torrare agoa, po che dhu bogare; fàere asseliare, fintzes apartare, arregòllere a una parte
Synonyms e antonyms
abboluire,
abbruncai,
assebiai,
caciare,
crischiare,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai
/
cuai,
frànghere
| ctr.
aggussire,
audire,
auntzare,
incidai,
inciulai
Sentences
duas pisedhutzas fint pranghendhe ma neunu las at chitzidas: las ant lassadas prànghere ◊ ischiat chiscire sos canes sentza los tocare ◊ tandho no ti apo a chicire e atzetas sedha e bríglia?! ◊ apo chiscidu su gatu ca fit in chirca de tènnere unu puzonedhu ◊ su pisedhu, candho faghet tropu botu, cheret chitzidu
2.
cussa ispranzada de pane at chicidu su bentu
3.
sos voes chitziant deretos a manu giusta o a manca, arreghiant o torraiant a annare a secunna de su frúschiu chi intenniant
4.
candho su massaju adiat finitu de arare chitziat sas petras dae mesu de sa tanca ◊ chitzitiche dae cue!◊ faemi sa caridade de mi chitzire innoghe, ca seo perseghiu!◊ tocat a chitzire su bestiàmene po no che dhu furare is ladros o is martzanes (E.Madeddu)
Etymon
srd.
Translations
French
rabattre,
faire taire qqn
English
to retort,
to silence s.o
Spanish
reprochar,
acallar
Italian
rintuzzare,
far tacére
German
zurückschlagen,
zum Schweigen bringen.
codhài , vrb: codhare Definition
intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina
Synonyms e antonyms
cadhicare,
fútere,
futire,
zúchere
/
ingannai
Scientific Terminology
ssl
Etymon
ltn.
*collare
Translations
French
faire l'amour,
coucher
English
to make love
Spanish
follar,
hacer el amor
Italian
far l'amóre,
aver rappòrti sessuali
German
mit jdm. schlafen.
commissiòne , nf: commissioni,
cummassioni,
cumissioni Definition
prus che àteru, cuncordu de personas postas po calecunu incàrrigu (es. po averguare is cunditziones de unu malàidu, unu progetu, dimandhas e àteru); fintzes imperju, faina chi si faet mescamente a cumandhu de ccn., segurtade o arresposta a calecuna cosa chi unu at dimandhau
Synonyms e antonyms
cumandhu,
masione
Sentences
sa commissione de sa Comuna at aprovadu sos prozetos de sas domos ◊ si est reunida sa commissione de sos esàminos
2.
mi depint torrai commissioni notesta
Etymon
itl.
Translations
French
commission,
tâche,
chose à faire
English
commission,
errand
Spanish
comisión,
recado
Italian
commissióne
German
Kommission.
córdula , nf: Definition
s'istentina de unu pegus mescamente piticu filada, a imbodhigadura, cun àteros orrugos de matzàmene (bentre, cordule, orrugu de napa, àteru) e poi cota a orrostu o, si est pegus mannu, iscotada e apustis orrustia o fata a cassola / fai sa córdula a sa musca = èssere limidos, susuncus
Synonyms e antonyms
codra
Scientific Terminology
mng
Etymon
srd.
Translations
French
tresse de boyaux servant à faire rôtir
English
gut plait prepared to be roasted
Spanish
trenza,
madeja,
revoltillo,
mazo
Italian
tréccia di intestini per arròsti
German
Darmflechte zum Braten.
cuadretàrju , nm Definition
operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos
Scientific Terminology
prf
Etymon
srd.
Translations
French
ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons
English
divider into squares
Spanish
obrero que corta el corcho en cuadros para tapones
Italian
quadrettatóre
German
wer kariert.
donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definition
giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu
Synonyms e antonyms
arregalai,
dae 1,
giai,
gionai
| ctr.
bèndhere,
picare
Idioms
csn:
donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos
Sentences
fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus!
2.
si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa!
3.
oh, berus aici est: no nc'ia donau!
4.
acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu!
Etymon
ltn.
donare
Translations
French
offrir,
faire cadeau
English
to give
Spanish
dar,
regalar,
ofrecer
Italian
dare,
regalare,
offrire,
dispensare
German
geben,
schenken,
spenden,
ergeben.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definition
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Synonyms e antonyms
galligare
Sentences
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Etymon
ctl.
gallejar
Translations
French
faire la loi à qqn
English
to lord it
Spanish
señorear,
mangonear
Italian
spadroneggiare
German
tyrannisieren.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definition
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Synonyms e antonyms
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Sentences
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Etymon
srd.
Translations
French
effrayer,
faire fuir
English
to support escaping
Spanish
echar,
hacer huir
Italian
far fuggire
German
in die Flucht schlagen.
ifermicàre , vrb Definition
pònnere o fàere su greme in sa cosa
Synonyms e antonyms
bermigare,
bermire,
imbremigai,
mermire,
soldire
Etymon
srd.
Translations
French
faire des vers
English
to become infested with worms
Spanish
agusanarse
Italian
invermire
German
wurmig werden.
illuchèschere , vrb: illucrèschere,
illuèschere Definition
cumenciare a fàere lughe, su mengianu chitzo, nau de sa die acanta a essire su sole, e fintzes de sa luna; fàere lughe, illuminare
Synonyms e antonyms
abbrèschere,
abrurai,
albeschire,
illughintinare,
intrabatzinare,
isgrinare,
ispanigai
/
ilgiarare,
iscrariai
| ctr.
iscuricare
Sentences
atacabant a traballare illucheschendhe e acabbabant a s'intríghinu
2.
sa luna illucreschiat in su monte: a cussu lucore bidu che apo tres sàgomas benendhe ◊ su locu est mesu iscuru: sa luche illucheschet sa prata ◊ sa domita de tiu Bachis est illuéschida dae una téula de bidru
Etymon
srd.
Translations
French
faire jour
English
to dawn
Spanish
amanecer
Italian
albeggiare
German
dämmern.
ilmurinàre , vrb: immurinare,
immurrinare,
irmurinare,
irmurrinare Definition
cambiare, mudare, essire murru de colore, nau pruschetotu de sa die candho benit sa mudantza de sa lughe a iscuru
Synonyms e antonyms
ammurriai 1,
ammurratzare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
irmurrighinare,
irmurruinare,
murinai
Sentences
una manzana, ancora ilmurinendhe apena apena s'aera a levante, bidesi un'upa manna ◊ mi peso tambidambi a su pudhile candho est s'aera apena ilmurinendhe ◊ est immurrinandho e no faet prus a cricare s'arrastu de su bestiàmene!
2.
che prendha lughent élighes e chessas in s'aera chi immúrinat sonnida (G.Fiori)◊ un'àtera nue fut comintzendhe a immurinare su chelu: sa nue de una gherra (P.Pillonca)
Etymon
srd.
Translations
French
faire nuit
English
to brown,
to darken
Spanish
anochecer
Italian
imbrunire
German
dunkel werden.
ilviàre , vrb: irbiare,
irviare,
isviare,
iviare Definition
pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus
Synonyms e antonyms
isdrobbare
/
cassiare,
disviare
/
tasire
Sentences
no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia
2.
pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu!
3.
innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas
Translations
French
perdre ou faire perdre son temps
English
to waste one's time
Spanish
perder el tiempo
Italian
pèrdere o far pèrdere tèmpo
German
Zeit verlieren.
impasàre , vrb Definition
firmare unu pagu po pàusu, faendho ccn. cosa
Synonyms e antonyms
firmai,
pasai,
tasire
Etymon
srd.
Translations
French
faire halte
English
to stop
Spanish
pararse
Italian
sostare
German
halten.
inciorodhàre , vrb: intzarodhai,
intzorodhare,
intzurudhare Definition
betare apare a s’afaiu, chentza critériu, fàere un’ammesturitzu de cosas diferentes, fàere un’atzorodhu trebballandho, foedhandho; fintzes isciúndhere a meda, a tropu, cosas de papare
Synonyms e antonyms
aciapuciae,
ciorodhai,
impiastai,
improdhai,
inciapugliare,
inciobodhare
Sentences
ita totu est intzarodhendu cussu fac'e tontu?!
Etymon
srd.
Translations
French
gâcher,
faire grossièrement
English
to mess up
Spanish
chapucear
Italian
fare pastìcci
German
Pfuschereien machen.
incispíre , vrb Definition
coment'e mandhare o bogare cispa, ischintídhias, catzare fogu, nau in cobertantza de una manera de fàere fogosa, forte, airada
Etymon
srd.
Translations
French
flamboyer,
faire fureur
English
to blaze,
to be the rage (all)
Spanish
chispear
Italian
fiammeggiare,
furoreggiare
German
aufflammen,
großen Erfolg haben.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definition
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Synonyms e antonyms
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Sentences
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Surnames and Proverbs
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etymon
itl.
Translations
French
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
English
to try hard,
to go down well
Spanish
caer bien,
ingeniárse
Italian
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
German
gefallen,
sich bemühen.
inghiràre , vrb: inghiriare,
ingiriai,
irghiriare Definition
pònnere in mesu una cosa o a unu (fintzes po dhu cassare, po dhu bínchere de ccn. manera) o istare a inghíriu, passare a inghíriu; fàere su giru, passare de un'àtera parte po lòmpere a unu tretu, a unu logu; abbarrare andhandho e torrandho, in giru, po bíere, o fintzes perdendho tempus
Synonyms e antonyms
acircai,
afurriare,
arrodeare,
incircai,
mobietai,
vorriare,
zirare
/
aggrucare,
atraessare,
inghiriotare
Sentences
falat sa néula de sa sorte inghirandhe sas élighes ◊ sa tràbila de s'impinnu l'at fata inghiriare a intundhu de sa créjia ◊ burrincu est abbituau a ingiriai in sa mola ◊ si ant inghiradu a nois in mesu ◊ sa famíllia s'inghiriabat su focu ◊ los at inghiriados su fogu, azummai che los aiat brusiados in mesu ◊ si l'ant inghiriadu fintzas chi che l'ant cumbintu ◊ fit fachendhe carchi zestru chin sas manos irghiriandhe a fúrriu de su fochile ◊ sos carabbineris l'ant inghiriadu e tentu ◊ soe afrebbada: mi depet èssere inghiriandhe s'ifruéntzia!◊ a s'impudhile nos fit inghiriandhe su sonnu
2.
bae e inghíria ca inoghe no faghet a colare! ◊ sa carrela fit irfossada, no faghiat a colare e semus inghiriados de s'àtera bandha
3.
in su monte ant cumintzau a inghiriare pro godire s'àghera frisca ◊ a su síndhigu li ant fatu inghiriare totu s'iscola noa ◊ su logu inghiriadilu totu a bídere si est bonu d'erba! ◊ ite ses inghiriendhe ancora inoghe e no andhas a su cumandhu?! ◊ bi lis namus e mutu: abbite istamus inghiriendhe?!
4.
gei ndi at a portai de àngius ingiriaus, cussu, candu at a morri!…
Etymon
srd.
Translations
French
entourer,
faire le tour
English
to surround,
to trick,
to do one's rounds,
to search
Spanish
rodear
Italian
circondare,
attorniare,
contornare,
circüire,
fare il giro,
perlustrare
German
umgeben,
umringen,
umgarnen,
umlaufen,
absuchen.