abballinàre , vrb Definizione
fàere a ballinas, a birillas
Sinonimi e contrari
abbotzichedhare,
aculingionai,
aggromerare,
allomborae,
arranedhare,
arrombulonai
Frasi
s'aperigúngia est unu babbautzu chi si abballinat si lu tocant
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire une boule (de)
Inglese
to roll into a ball
Spagnolo
hacer pelotitas
Italiano
appallottolare
Tedesco
zur Kugel rollen.
abbonài , vrb: abbonare Definizione
rfl.: pagare un'abbonamentu a manera de arrecire calecuna cosa (es. giornale) o unu servítziu, de àere unu diritu unu borta po sèmpere o unu tanti de tempus; foedhandho de calecunu iscórriu, mescamente po unu dannu fatu, una fura, pagare unu tanti chentza cricare sa giustítzia, fintzes lassare andhare chentza pagare nudha
Frasi
nos semus abbonados a S'Ischíglia
2.
su dannu chi at fatu cun su bestiàmine l'at abbonadu
Etimo
itl., spn.
abbonare
Traduzioni
Francese
abonner,
faire grâce,
remettre
Inglese
to forgive,
to abate
Spagnolo
subscribir,
abonar
Italiano
abbonare,
abbuonare
Tedesco
abonnieren,
erlassen.
abbotzichedhàre , vrb: abbotzighedhare Definizione
fàere a ballotas, a bocighedhas
Sinonimi e contrari
abballinare,
ammalfudhare,
ammoroculare,
ammorotzulare,
ammurudhare,
apadhotulare,
arranedhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des boules
Inglese
to roll into a ball
Spagnolo
hacer pelotitas
Italiano
appallottolare
Tedesco
zur Kugel ballen.
abbovài, abbovàre , vrb Definizione
fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa
Sinonimi e contrari
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
imbovai,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
piocai,
scafai,
trampai
/
transire,
trassicare
Frasi
furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas!
2.
Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire l'idiot,
prendre pour un idiot
Inglese
to mock
Spagnolo
abobar
Italiano
prèndere per scémo
Tedesco
taüschen,
verdummen,
erstaunen.
abbrentosicàre , vrb Definizione
papare a meda, fàere una papada manna, fàere sa bente che a unu brentósicu; arribbiri, prènnere sa bentre
Sinonimi e contrari
abbentrare,
abberchedhare,
abbidhiai,
abbrentusinare,
abbudagare,
abbuselcare,
abbuzare,
afraschedhare,
atatamacare,
imbrentai,
sgagliubbai
2.
so colau a butecaria a pedire purgativos pro su cabadhu, ca s'est abbrentosicau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire un plat
Inglese
to gut
Spagnolo
atiborrarse,
tragar
Italiano
spanciare
Tedesco
sich vollessen.
abbrèschere , vrb: arbesce,
arbèscere,
arbèschede,
abrèschere,
arbesci,
albèschere,
arbèschere,
arbèssere,
alvèschere,
arvèschere,
arvèssere,
avèschere 1,
avrèschere,
avrèssere Definizione
cumenciare a fàere lughe, a fàere die; naschire de ccn. cosa / arveschendhe a… = intro de note ma a parte de pudhiles de sa die noa
Sinonimi e contrari
albeschire,
alburiai,
grinare,
illuchèschere,
illughintinare,
intrabatzinare,
ispalèschere,
ispanescare,
ispanigai,
obbrèsciri
/
nàschere
| ctr.
iscorigai,
murinai
Frasi
dai s'alvèschere a serentina istaiat filendhe ◊ est avreschendhe die ◊ chi cras ti avescat cudha die santa! ◊ a su cringone li arvesset die mala! ◊ semus arribbaos a campu sena arbèschere ◊ sa pubidha trabballat che un'ómini dae candho arbescet a candho iscurigat
2.
prego pro chi avescat ateruna vida a fizos mios
Etimo
ltn.
albescere
Traduzioni
Francese
faire jour
Inglese
to dawn
Spagnolo
amanecer
Italiano
albeggiare
Tedesco
tagen,
grauen.
abbruscàre , vrb: abbruschiai,
abbruschinai,
abbuscai,
bruscae Definizione
còere in sa braxa, in sa fràmula, coment’e lassandho abbruxare unu pagu, si est cosa de papare, o abbruxandhodha deunudotu si est cosa de fuliare
Sinonimi e contrari
abbrugiai,
abbruschillai,
aframuscai,
ulciare
/
aflachilai,
aframatzare,
allampiai 1,
summuscrare
Frasi
tui, terra salia chi pesas pudhecus sena de frenu, ti abbrúschiant sa pedhi e no fuedhas? ◊ su procu si depit abbruschiai po ndi dhi arrasigai is tzudhas ◊ is ponidoris de fogu ant abbuscau sa Sardigna una meca de annus (G.Desogus)◊ ti ses totu abbruschinau cun cussa braxa!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
faire griller
Inglese
to toast
Spagnolo
tostar
Italiano
abbrustolire
Tedesco
rösten.
achipíre, achipíri , vrb Definizione
fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus
Sinonimi e contrari
achivire,
aciviri,
acodie
Modi di dire
csn:
a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri
Frasi
chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu
2.
chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia
Etimo
itl.
accivire
Traduzioni
Francese
faire vite,
travailler efficacement
Inglese
to get through a big piece of work,
to work with efficacy
Spagnolo
despachar
Italiano
sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo,
lavorare con efficàcia
Tedesco
leisten,
schaffen.
acinnài 1, acinnàre , vrb: atzinnare,
tzinnare Definizione
fàere a acinnos, cun is ogos o fintzes cun sa manu o sa conca, po bòllere nàrrere o fàere a cumprèndhere calecuna cosa; fintzes fàere una móvia coment'e po bòllere fàere calecuna cosa, o cumenciare a foedhare
Sinonimi e contrari
ammiare,
atzinnire
/
schichiai
Frasi
mi at acinnau cun is manus a benni
2.
babbu mi at acinnau una sparuara ◊ pentza ca su saludu mi dh'at feti acinnau! ◊ ndi dh'apu acinnau dèu de sa cosa chi m'iast nau tui
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
faire signe
Inglese
to make signs
Spagnolo
hacer señas
Italiano
accennare,
far cénni
Tedesco
winken.
addoàe , vrb: addoai 1,
addoare,
adduai 1,
doare Definizione
fàere sa doa, mescamente ororu de is làcanas, segare de su chi dhue creschet e innetiare a manera chi unu fogu fuiu no agatet cosa de abbruxare
Sinonimi e contrari
dogare
Frasi
su fogu unu tempus dhu poniant isceti me is nebronis ma dh'addoànt po no nci essí foras ◊ cun butios de sàmbene bos l'amos addoadu, su fogu! ◊ si addoat a fogu, a marra, a fraci e cumenti benit a bèni
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des bandes anti-incendie
Inglese
to make anti-fire strips
Spagnolo
hacer cortafuegos
Italiano
fare le fasce antincèndio
Tedesco
Brandschutzstreifen roden.
addotorài, addotoràre , vrb Definizione
giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda
Traduzioni
Francese
décerner un diplôme,
obtenir son diplôme,
faire le pédant
Inglese
to graduate,
to air one’knowledge
Spagnolo
licenciarse,
titularse,
maestrear,
presumir de docto
Italiano
addottorarsi,
fare il saccènte
Tedesco
doktorieren,
den Besserwisser spielen.
afedài, afedàre , vrb: fedare* Definizione
fàere fedu, fígios; pesare animales a séberu; foedhandho de animales, fintzes betare su fedu (angiones, crabitos) a súere a is mamas
Sinonimi e contrari
afigiare,
agnare,
fizolare
/
arratzare
/
achisciare
Frasi
custa mallora gei afedat: est fintzas acanta de angiai! ◊ si mullint is pegus chi ant afedau
2.
semus afedendhe sa robba
Terminologia scientifica
vda
Traduzioni
Francese
mettre bas,
faire ses petits (animaux)
Inglese
to litter
Spagnolo
parir
Italiano
figliare
Tedesco
Junge werfen.
aggradheràre , vrb Definizione
fàere a gràdhera, a bocitedhas
Sinonimi e contrari
abballinare
Frasi
est fachendhe sucu ma sa símula no bi aggràdherat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire une boule,
bouler
Inglese
to roll into a ball
Spagnolo
hacer pelotitas
Italiano
appallottolare
Tedesco
zur Kugel rollen,
mögen.
aggrasciàre, aggrassiàre , vrb: aggratziai,
aggratziare,
grassiare Definizione
fàere sa gràtzia, giare un'iscontu de pena a unu cundennau lassandhodhu andhare innanti; fintzes torrare gràtzias / aggrassiàresi = agiustaisí, fai dognunu su torracontu cosa sua
Sinonimi e contrari
annistiare,
pedronai
/
ringratziai
Frasi
l'ant arrestadu, cundennadu e apustis aggratziadu puru ◊ "Si totu su chi nades est beru, cras aggràscio a totus!" nesit su re a sos presoneris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
accorder ou faire grâce,
gracier
Inglese
to pardon
Spagnolo
indultar,
conceder la gracia
Italiano
graziare
Tedesco
begnadigen.
aggrinzàre , vrb Definizione
fàere sa bia de conca, petenandho is pilos
Traduzioni
Francese
faire la raie
Inglese
to part (hair)
Spagnolo
hacer la raya del pelo
Italiano
fare la scriminatura
Tedesco
scheiteln.
aggrogotài , vrb Definizione
fàere una genia de moida chi faent is gatos asseliaos, ma fintzes sorrogare
Sinonimi e contrari
arrasai,
frisciare 1,
grunnire,
igrisai,
raulare,
runidare
Frasi
su macitu est aggrogotendi
2.
unu margiani fut aggrogotendu
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ronronner,
faire ronron
Inglese
to purr
Spagnolo
ronronear
Italiano
fare le fusa
Tedesco
schnurren.
aggromàre , vrb: aggrumai,
aggrumare,
aggrummai,
aggrummare Definizione
fàere a crosta, a grumma, a cagiau, pònnere sa crosta; si narat fintzes de arregòllere, pònnere totu impare cosa chi si arregollet, si narat de is abes chi si faent a lómboru o a rumbuloni fora de su casidhu innanti de iscussurare; in cobertantza, sentire arrennegu / turra de aggrumai = istampada, pertunta pro ndhe collire ispruma dae su brou coghindhe peta
Sinonimi e contrari
acrostanare,
aggrostare,
aradhare,
ingrumai
/
abbeladinare,
alleae,
apiatare,
cagiare
/
aggromerare,
aggromeredhare,
allomborae,
arrombulonai,
arromulare
/
assurtire
/
afelonare,
aggromorare,
infelai,
renignai
2.
sos frades de coro a su persighidu de sa disaura, candho est torradu, li ant aggrumadu una bama ◊ su ciuliru de fai farra lassat passai sa farra prus bianca e assodhit (aggrumat) in mesu sa farra prus oscura ◊ is cuadhos aggrumados ibertant s'isparu po partire ◊ sa gente si est aggrumada totu a inghíriu abbaidandho
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire grumeler,
incruster
Inglese
to clot,
to encrust
Spagnolo
formar grumos,
encostrar
Italiano
raggrumare,
incrostare
Tedesco
gerinnen lassen,
sich verkrusten.
agiorràre , vrb rfl: azorrare Definizione
pigare matana, múngia, po calecuna cosa o chistione, su si dha pònnere a coro
Sinonimi e contrari
agiorridare,
aporare
Frasi
tantu de su piantu no ti azorres!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'affliger,
se faire du souci
Inglese
to grieve
Spagnolo
afligirse
Italiano
afflìggersi,
angustiarsi
Tedesco
sich betrüben.
agnàre , vrb: angiai,
angiari 1,
antzare,
anzare Definizione
su fàere is fígios, nau de is animales: solu unu pagu a brulla o a befa si narat de sa fémina / anzare a croba = fàere duos fedos
Sinonimi e contrari
afedai
Frasi
sas berbeghes in custos meses de santandria e nadale sunt anzendhe ◊ inuve est su pudhéricu chi at antzatu s'ebba? ◊ tenit duas brebeis acanta de angiai
2.
is marxanis apostant is angionedhus apena angiaus
Etimo
ltn.
*agniare
Traduzioni
Francese
mettre bas,
faire ses petits,
agneler
Inglese
to litter
Spagnolo
parir
Italiano
figliare
Tedesco
Junge werfen.
alabansàre , vrb: alabantzai,
alabantzare,
allabantzai Definizione
giare alabantzas
Sinonimi e contrari
abantai,
abballansare,
alabai,
lavantzai,
laudai
| ctr.
innoriare
Frasi
bollu alabantzai is isposus ◊ dhu depu allabantzai: si fait amigu cun totus! ◊ innòi nemus si podit atriví a castigai o allabantzai a nemus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire l'éloge,
exalter
Inglese
to commend
Spagnolo
encomiar,
alabar
Italiano
encomiare
Tedesco
belobigen.