ammamizàre , vrb: ammammizare Definizione
nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama
Sinonimi e contrari
ammammaritzare
Frasi
cussos crabitos si sunt ammamizados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se réfugier dans les bras de sa mère
Inglese
to shelter by one's own mother
Spagnolo
enmadrarse
Italiano
rifugiarsi prèsso la madre,
èssere mólto attaccato alla madre
Tedesco
sehr an der Mutter hängen.
ammammaritzàdu , pps, agt Definizione
de ammammaritzare; nau de ccn., chi est tropu atacau a sa mama
Sinonimi e contrari
cdh. ammammariciatu
Traduzioni
Francese
qui est dans les jupes de sa mère
Inglese
mummy's boy
Spagnolo
madrero
Italiano
mammóne
Tedesco
sehr an der Mutter hängend.
brotài, brotàre , vrb Definizione
su essire o bogare is cambos noos de is matas; su essire fora de s'abba de una vena
Sinonimi e contrari
afroghedhare,
apillonai,
brionare,
brionire,
broculare,
brundhire,
ibbrotare,
incorumedhai,
puzonire,
rebbrotai
/
benai,
bundhare,
tzurruare
Frasi
est che àlvure chena piús brotare fruas ◊ sas àrbures sunt brotendhe linna noa ◊ bi at unu fiore brotendhe ◊ sas fruedhas sunt brotendhe torra
2.
s'abba budhindhe ndhe brotat su bullu dae su labiolu ◊ ndhe brotat de abba frisca, cussa funtana!…◊ li brotaiat su sàmbene dae nares
3.
e cantas curreladas ti faghias cantendhe cantu in coro brotaias! ◊ li brotat dae coro s'augúriu prus bellu ◊ incantos divinos brotat sa terra
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
jaillir,
prendre sa source,
naître
Inglese
to spring
Spagnolo
brotar,
manar
Italiano
scaturire
Tedesco
sprossen,
quellen.
bullíre , vrb: pullire Definizione
nau de is matas, bogare pigiones, cambos noos; nau de un'iferta, brotare, bogare, isparare
Sinonimi e contrari
brionire,
briorare,
broculare,
brotai
Frasi
as a bullire dae raighinas, ma sunt sempre fruedhas pirastrinas! (Cubeddu)
Traduzioni
Francese
prendre sa source
Inglese
to spring up
Spagnolo
brotar
Italiano
pullulare
Tedesco
hervorsprießen.
culturínas , avb Definizione
èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa
Traduzioni
Francese
toucher à sa fin
Inglese
said of a situation coming to an end (action)
Spagnolo
estar en las últimas
Italiano
agli sgóccioli
Tedesco
am Ende.
ilbiadíre , vrb: irbiarire Definizione
fàere su colore prus craru, coment’e biancu, nau pruscatotu de bestimentu o trastu chi perdet su colore cotu
Sinonimi e contrari
irbianchire,
isarbiare,
isbisorire,
isbiorire,
ischizire
| ctr.
acotilai,
anniedhigai,
recòghere
Frasi
sa robba cheret torrada a tínghere ca si est irbiarida
Traduzioni
Francese
perdre sa couleur,
décolorer
Inglese
to fade
Spagnolo
desteñirse
Italiano
sbiadire,
scolorire
Tedesco
verblassen,
verbleichen.
intanàe, intanài , vrb: intanare Definizione
intrare a istare in sa tana, apartare, istare cuau, isserrau (fintzes in logu bastat chi siat)
Sinonimi e contrari
abbuare,
abbusare 1,
acalare,
aclisare,
acuae,
afufai,
ammagare,
apatai,
atanai,
atupare,
cuerrai,
frànghere,
imbusare,
impercusinare,
infoxinae,
inserrai,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istumponai
Frasi
s'intanant in sas tupas ◊ mellus chi t'intanis, margiani, in sa gruta: si mi arruis asuta, s'angioni dha smàrigas! (L.Matta)◊ si est intanadu in d-una gruta candho at ischidu chi lu fint chirchendhe
2.
a Frantzischedhu, candho ghiraiat a bidha, no li piaghiat a s'intanare intro de sos tzilleris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rentrer dans sa tanière,
se cacher
Inglese
to go back to one's den,
to hole up
Spagnolo
esconderse,
encerrarse
Italiano
rintanarsi
Tedesco
sich verkriechen
irfocàre , vrb: irfogare,
isfogai,
sfogai Definizione
iscapare, lassare andhare, essire comente faet calecuna cosa coment'e poderada, traténnia a fortza (dolore, maladia, arrennegu o àteru), nau fintzes in su sensu de àere allébiu
Sinonimi e contrari
isciogai
Traduzioni
Francese
épancher sa douleur,
exaler sa colère,
éclater
Inglese
to vent
Spagnolo
desahogar
Italiano
sfogare
Tedesco
ablassen.
ischintolzàre , vrb: ischintorzare,
issintorgiare Definizione
bogare sa chintorza, su chintórgiu; iscúdere, atripare a chintórgiu / ischintorzare de su risu = mòrriri, crepai de s'arrisu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
détacher sa ceinture
Inglese
to unbelt
Spagnolo
sacarse el cinturón
Italiano
levarsi la cintura
Tedesco
sich den Gürtel abnehmen.
istòlchere , vrb: istòrcere,
istòrchere,
istròcere,
istròchere,
istròghere,
istròtzere,
stòrciri Definizione
foedhare trochendho is murros e faendho sa boghe che a sa persona de istròchere, fàere ingestos coment'e po pàrrere un'àteru po dhu pigare a befa, po erríere; fàere comente o su chi si connoschet a is àteros
Sinonimi e contrari
inzestrare,
istrocare,
istrochire
Frasi
mussegnore istorchet un'azichedhu sa cara e giúilat unu de sos príteros ◊ bellu pisedhu, ch'istrochet sa mama!…◊ nemos t'istrochet, a tie ◊ frade meu si mi abbaideit e comintzeit a m'istòlchere ◊ a noso nos istorcent ca naramus "geo"◊ contat sos contos a lenu istrochendhe boghes diversas e cambiendhe su tonu
2.
sos pitzinnos apómpiant a sos mannos, imparant e istorchent sos vissos puru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
contrefaire sa voix,
mimer,
imiter
Inglese
to imitate
Spagnolo
remedar
Italiano
scimmiottare,
imitare
Tedesco
nachahmen.
smandronài , vrb Definizione
lassare sa mandronia
Sinonimi e contrari
ismandronire,
spreitzai
| ctr.
ammandronae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
guérir de sa paresse
Inglese
to give up lazing
Spagnolo
desemperezarse
Italiano
spoltronirsi
Tedesco
sich aufraffen.
speturriài , vrb: ispetorrare*,
spiturriai Definizione
bogare is petorras fora ibbutonandho su bestimentu, ispogiare is petorras, istare a petorras nuas
Sinonimi e contrari
sborciai
Frasi
si spitúrriat sa camisa e nci fait arrui a terra su chi iat cuau in piturras
Traduzioni
Francese
découvrir sa poitrine
Inglese
to throw off one's breast clothes
Spagnolo
despechugarse,
descubrir el pecho
Italiano
scoprirsi il pètto
Tedesco
die Brust entblößen.
súa , agt, prn Definizione
agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu)
Modi di dire
csn:
a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta
Frasi
a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna
2.
lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua
3.
bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare
4.
donniunu dha pentzat a modu sua
Etimo
ltn.
sua
Traduzioni
Francese
sa,
la sienne
Inglese
her (his)
Spagnolo
su,
suya
Italiano
sua
Tedesco
ihre,
seine.