Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ammamizàre , vrb: ammammizare Definitzione nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama Sinònimos e contràrios ammammaritzare Frases cussos crabitos si sunt ammamizados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se réfugier dans les bras de sa mère Ingresu to shelter by one's own mother Ispagnolu enmadrarse Italianu rifugiarsi prèsso la madre, èssere mólto attaccato alla madre Tedescu sehr an der Mutter hängen.

ammammaritzàdu , pps, agt Definitzione de ammammaritzare; nau de ccn., chi est tropu atacau a sa mama Sinònimos e contràrios cdh. ammammariciatu Tradutziones Frantzesu qui est dans les jupes de sa mère Ingresu mummy's boy Ispagnolu madrero Italianu mammóne Tedescu sehr an der Mutter hängend.

brotài, brotàre , vrb Definitzione su essire o bogare is cambos noos de is matas; su essire fora de s'abba de una vena Sinònimos e contràrios afroghedhare, apillonai, brionare, brionire, broculare, brundhire, ibbrotare, incorumedhai, puzonire, rebbrotai / benai, bundhare, tzurruare Frases est che àlvure chena piús brotare fruas ◊ sas àrbures sunt brotendhe linna noa ◊ bi at unu fiore brotendhe ◊ sas fruedhas sunt brotendhe torra 2. s'abba budhindhe ndhe brotat su bullu dae su labiolu ◊ ndhe brotat de abba frisca, cussa funtana!…◊ li brotaiat su sàmbene dae nares 3. e cantas curreladas ti faghias cantendhe cantu in coro brotaias! ◊ li brotat dae coro s'augúriu prus bellu ◊ incantos divinos brotat sa terra Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu jaillir, prendre sa source, naître Ingresu to spring Ispagnolu brotar, manar Italianu scaturire Tedescu sprossen, quellen.

bullíre , vrb: pullire Definitzione nau de is matas, bogare pigiones, cambos noos; nau de un'iferta, brotare, bogare, isparare Sinònimos e contràrios brionire, briorare, broculare, brotai Frases as a bullire dae raighinas, ma sunt sempre fruedhas pirastrinas! (Cubeddu) Tradutziones Frantzesu prendre sa source Ingresu to spring up Ispagnolu brotar Italianu pullulare Tedescu hervorsprießen.

culturínas , avb Definitzione èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa Tradutziones Frantzesu toucher à sa fin Ingresu said of a situation coming to an end (action) Ispagnolu estar en las últimas Italianu agli sgóccioli Tedescu am Ende.

ilbiadíre , vrb: irbiarire Definitzione fàere su colore prus craru, coment’e biancu, nau pruscatotu de bestimentu o trastu chi perdet su colore cotu Sinònimos e contràrios irbianchire, isarbiare, isbisorire, isbiorire, ischizire | ctr. acotilai, anniedhigai, recòghere Frases sa robba cheret torrada a tínghere ca si est irbiarida Tradutziones Frantzesu perdre sa couleur, décolorer Ingresu to fade Ispagnolu desteñirse Italianu sbiadire, scolorire Tedescu verblassen, verbleichen.

intanàe, intanài , vrb: intanare Definitzione intrare a istare in sa tana, apartare, istare cuau, isserrau (fintzes in logu bastat chi siat) Sinònimos e contràrios abbuare, abbusare 1, acalare, aclisare, acuae, afufai, ammagare, apatai, atanai, atupare, cuerrai, frànghere, imbusare, impercusinare, infoxinae, inserrai, intupai, intuvedhare, istichire, istumponai Frases s'intanant in sas tupas ◊ mellus chi t'intanis, margiani, in sa gruta: si mi arruis asuta, s'angioni dha smàrigas! (L.Matta)◊ si est intanadu in d-una gruta candho at ischidu chi lu fint chirchendhe 2. a Frantzischedhu, candho ghiraiat a bidha, no li piaghiat a s'intanare intro de sos tzilleris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rentrer dans sa tanière, se cacher Ingresu to go back to one's den, to hole up Ispagnolu esconderse, encerrarse Italianu rintanarsi Tedescu sich verkriechen

irfocàre , vrb: irfogare, isfogai, sfogai Definitzione iscapare, lassare andhare, essire comente faet calecuna cosa coment'e poderada, traténnia a fortza (dolore, maladia, arrennegu o àteru), nau fintzes in su sensu de àere allébiu Sinònimos e contràrios isciogai Tradutziones Frantzesu épancher sa douleur, exaler sa colère, éclater Ingresu to vent Ispagnolu desahogar Italianu sfogare Tedescu ablassen.

ischintolzàre , vrb: ischintorzare, issintorgiare Definitzione bogare sa chintorza, su chintórgiu; iscúdere, atripare a chintórgiu / ischintorzare de su risu = mòrriri, crepai de s'arrisu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu détacher sa ceinture Ingresu to unbelt Ispagnolu sacarse el cinturón Italianu levarsi la cintura Tedescu sich den Gürtel abnehmen.

istòlchere , vrb: istòrcere, istòrchere, istròcere, istròchere, istròghere, istròtzere, stòrciri Definitzione foedhare trochendho is murros e faendho sa boghe che a sa persona de istròchere, fàere ingestos coment'e po pàrrere un'àteru po dhu pigare a befa, po erríere; fàere comente o su chi si connoschet a is àteros Sinònimos e contràrios inzestrare, istrocare, istrochire Frases mussegnore istorchet un'azichedhu sa cara e giúilat unu de sos príteros ◊ bellu pisedhu, ch'istrochet sa mama!…◊ nemos t'istrochet, a tie ◊ frade meu si mi abbaideit e comintzeit a m'istòlchere ◊ a noso nos istorcent ca naramus "geo"◊ contat sos contos a lenu istrochendhe boghes diversas e cambiendhe su tonu 2. sos pitzinnos apómpiant a sos mannos, imparant e istorchent sos vissos puru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu contrefaire sa voix, mimer, imiter Ingresu to imitate Ispagnolu remedar Italianu scimmiottare, imitare Tedescu nachahmen.

smandronài , vrb Definitzione lassare sa mandronia Sinònimos e contràrios ismandronire, spreitzai | ctr. ammandronae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu guérir de sa paresse Ingresu to give up lazing Ispagnolu desemperezarse Italianu spoltronirsi Tedescu sich aufraffen.

speturriài , vrb: ispetorrare*, spiturriai Definitzione bogare is petorras fora ibbutonandho su bestimentu, ispogiare is petorras, istare a petorras nuas Sinònimos e contràrios sborciai Frases si spitúrriat sa camisa e nci fait arrui a terra su chi iat cuau in piturras Tradutziones Frantzesu découvrir sa poitrine Ingresu to throw off one's breast clothes Ispagnolu despechugarse, descubrir el pecho Italianu scoprirsi il pètto Tedescu die Brust entblößen.

súa , agt, prn Definitzione agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu) Maneras de nàrrere csn: a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta Frases a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna 2. lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua 3. bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare 4. donniunu dha pentzat a modu sua Ètimu ltn. sua Tradutziones Frantzesu sa, la sienne Ingresu her (his) Ispagnolu su, suya Italianu sua Tedescu ihre, seine.