animigótu , agt, nm Definizione
chi o chie portat s'ànima cota de su male, de su pentzare e fàere male, chi o chi est malu meda
Sinonimi e contrari
animiniedhu,
incruvu
| ctr.
bonu,
santu
Frasi
animigotu, ses tirendhe dae sa zente bisonzosa! (Z.Frassu)◊ animigota, si est amigada finas a su dimóniu! ◊ cussos sunt animigotos de malu sentidu avesos a trumentare e a bochire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très méchant
Inglese
wicked man
Spagnolo
malvado
Italiano
malvàgio
Tedesco
böse,
Bösewicht.
animiniédhu , agt, nm Definizione
chi o chie est prenu de tírria, de ódiu, bolet male, est giau a su malu fàere, est chentza régula morale nudha
Sinonimi e contrari
animigotu,
cainu,
incruvu,
malu
| ctr.
bonu,
santu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très méchant
Inglese
wicked man
Spagnolo
malvado
Italiano
malvàgio
Tedesco
böse,
Bösewicht.
badústu , agt, nm, nf: bedussu,
bedustu,
bidusta,
bidustu,
vedustu Definizione
nau de gente, chi est intrau in tempus, béciu; de animale, brebeighedha de duos annos, brebè chi at angiau duos annos; nau de terra, chi dh'ant laorada s'annu innanti
Sinonimi e contrari
béciu,
mannu
/
bisustu
| ctr.
giòvanu,
minore
Modi di dire
csn:
baghiana/u b. = baghiana/u intrada/u in tempus, no prus zòvana/u; moju b. = de s'annu coladu, cun puzone de s'annu innanti
Frasi
giòvanu chi t'incontres o bidustu, as a intèndhere piaghere e gustu de torrare a sa bidha chi ses nadu
2.
su bedustu no si che podet leare a su massazu: tocat a bi lu lassare s'annu ifatu puru
Etimo
ltn.
vetustus
Traduzioni
Francese
vieux
Inglese
old man
Spagnolo
viejo
Italiano
vècchio
Tedesco
alt,
Alte.
becitédhu , agt, nm Definizione
min. de béciu, betzedhu; ómine béciu meda, betzaredhu
Sinonimi e contrari
becedhu,
becióngiu,
betzaredhu
| ctr.
giovunedhu
Traduzioni
Francese
petit vieux,
vieillot
Inglese
old man
Spagnolo
viejales
Italiano
vecchiétto
Tedesco
ziemlich alt,
altes Männlein.
béciu , agt, nm: betzu,
véciu Definizione
intrau in tempus, chi tenet tempus meda; nau de cosa, de trastu, chi no ndhe balet prus, chi est ispaciau; segundhu de ite si narat, chi est fatu in sa mota giusta o prus adata po calecuna cosa (es. casu betzu = sicau, bonu po tratagasare puru, binu betzu = de s'annu o de annos innanti de s'annada currente); giogandho a tòmbola, su betzu est su noranta / min. becedhu, betzaredhu, betzedhu, becigedhu, becitedhu
Sinonimi e contrari
ancianu,
becru
| ctr.
nobu,
giòvunu
Modi di dire
csn:
betzu predale = béciu meda meda, comenti a is perdas; b. cadrudhu = mali pigau, béciu meda, chi fait farrixedha…
Frasi
béciu fiat Batista Nuxis, ca bogàt farrixedha de is genugus! ◊ est bénnidu betzu meda e malesanu ◊ candho mi ant bidu betzu e arrimadu, ca no batia prus perunu frutu mi ant che un'istratzu fuliadu ◊ tantas cosas si ndi andant cun is bècios chi morint
2.
de tantu patire ndhe so betzu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Becciu, Betza, Betzu, Bezza, Bezzu, (Ezza)
/
prb:
a cuadhu béciu funi noa ◊ sa nassa bècia si ndi frigat de sa noa ◊ su betzu batit su nou
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
vieux
Inglese
old man
Spagnolo
viejo
Italiano
vècchio,
stagionato
Tedesco
alt,
Alte.
cagazechínus , nm Definizione
si narat de ómine bàsciu e male fatu
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
trapu
Inglese
short and badly formed man
Spagnolo
achaparrado
Italiano
caramógio
Tedesco
kleiner und schlecht gewachsener Mann.
caínu , nm Definizione
unu malu che a su Cainu de sa Bíbbia
Sinonimi e contrari
animiniedhu,
boge,
malu,
zudeu
Frasi
pro achipire a destrúere su logu, cainos coro de pedra ponent fogu!
Traduzioni
Francese
malfaisant
Inglese
wicked man
Spagnolo
malvado
Italiano
malvàgio
Tedesco
Bösewicht.
cantonéri 1 , nm: contoneri Definizione
operaju chi contivígiat un'istrada, una línia ferroviària
Sinonimi e contrari
cantoneralzu,
istradoneri
/
cdh. cantuneri
Terminologia scientifica
prf
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
cantonnier
Inglese
signal man (road)
Spagnolo
peón caminero,
peón de vía
Italiano
cantonière
Tedesco
Bahnwärter.
còne, còni , nm: (su cone = nr. sugòne)
Definizione
est un'arga, unu traitore chi portat a ogu sa cosa de furare o sa gente de idorrobbare agiudandho is furones chi benint a fàere su cropu
Sinonimi e contrari
bugoni,
medianeri,
ospia
Frasi
custu est su coni: est istràngiu e connoscit bèni sa zona ◊ su coni… sa metadi in galera e s'atra in prasoni: s'est fuiu cumenti a unu macu! ◊ s'est fuiu su coni po sa timoria
Cognomi e Proverbi
smb:
Coni
Traduzioni
Francese
taupe,
cerveau
Inglese
inside man,
mole
Spagnolo
topo
Italiano
basista,
talpa
Tedesco
krimineller Vorarbeiter.
criltiànu , nm, agt: cristianu Definizione
chi o chie, batiau, credet e andhat aifatu de Cristos; sa persona umana, s'èssere umanu, dónnia e css. persona, ómine o fémina chi siat, css. sa fide chi professat o fintzes chentza fide in divinidade peruna; si narat fintzes a persona connota, a su postu de su númene, tzerriandhodha po dhi giare cosa (de papare) a imboladura si no faet de àtera manera (ca sinono deasi si betat a un'animale)
Sinonimi e contrari
pelsone
| ctr.
animabi
Modi di dire
csn:
fàchere unu moru a cristianu = batiai; no si biri fillu de cristianu = èssiri su logu sentza de genti nudha, solu deunudotu
Frasi
"ti batígio e ti fato cristianu!", narat Babbai unghendhe su chizu a su pupitu ◊ cussu no tenit bisura de cristianu batiau: est brentedhu e oghidrotu! ◊ chie no tenet dolu de s'àteru no si nat cristianu batizau ◊ naraus cristianu a chini at arriciu su batísimu, creit e cunfessat sa dotrina cristiana
2.
cussu cristianu est mutu dae nàschita ◊ piús che in Roma cristianu tilibilche in Sardigna mi cheria (S.Baldino)◊ si cramaiat sa cane arrejonèndhela che a unu cristianu ◊ crediant chi a che picare sa bida a unu cristianu fit a zocare ◊ apu nau a fuedhai a sa moda de is cristianus! ◊ dh'apu curau coment'e unu cristianu ◊ cun cudhus ogus de cristianu, su cani pariat domandendu perdonu ◊ candho bident a Gavinu intrendhe in Sosso no si bi acherat unu cristianu (Còntene)
3.
cristianu, leh, tene! ◊ in cussu logu dhoi fiat de timi, ca totu in giru no si bidiat fillu de cristianu
Cognomi e Proverbi
prb:
su cristianu est chei su terrinu: no ndhe li benzat cantu ndhe agguantat!
Etimo
ltn.e
christianus
Traduzioni
Francese
chrétien,
individu
Inglese
christian,
man
Spagnolo
cristiano
Italiano
cristiano,
uòmo,
indivìduo
Tedesco
Christ,
Mensch.
dàngaru , nm: dràngalu,
tàngaru Definizione
ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu
Sinonimi e contrari
càngaru,
dangallone,
dangarone,
giangalloi
Frasi
debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!…
Terminologia scientifica
zcrn
Etimo
itl.
tanghero
Traduzioni
Francese
gros homme maladroit
Inglese
big and clumsy man
Spagnolo
hombre grueso y torpe
Italiano
uòmo gròsso e gòffo
Tedesco
ungeschlachter Mensch.
galiòni , nm Definizione
ómine de carena manna meda, artu e grussu
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
malabar,
costaud
Inglese
big man
Spagnolo
hombracho
Italiano
omóne
Tedesco
Hüne.
ómine , nm: ómini,
ommi,
ómmine Definizione
de sa genia umana, su mascu, nau agiummai sèmpere cun s'idea de is méngius capacidades chi distinghent su cristianu (inteligéntzia, istima, bonuvàere, coràgiu, caràtere, naturale, fortza) e po cussu est fintzes pigau a paragone; cunsiderau po sa parentella cun sa pobidha, su maridu, su pobidhu / min. ominedhu = ó. minore o fintzas míseru de carena, metzanu, malu de fatas, de cumportamentos; cramendhe a unu chi no si connoschet: Bon'ómine!, Cudh'ómine! (goi, fintzas candho si narat cun s'idea de làstima, de dolu)
Sinonimi e contrari
| ctr.
fémina
Modi di dire
csn:
bi at ó., o no bi at ó. (fuedhendi de unu) = est ómine de zudu, chi s’imponet, o chi no balet a nudha, chi si lassat fàghere totu su chi cheret àtere; ó. de rejone, de mesu = su chi chircat de pònnere de acordu duos chi ant diferéssia, chi si ant fatu dannu e gai; èssere ó. de orropu = trivagliadore chi faghet trivàglios graes, triballos peleosos; fàghere una cosa a ómines, segare a ómines = pònnere ómines de rejone a detzidire de carchi cosa, perissiare unu dannu, pònnere de acordu duos; èssere ó. allegadu = bene faedhadu, chi arrexonat is cosas, chi scit fuedhai bèni; s'ómini de anadis, de nais = su serbidori postu a cumandai is àterus serbidoris; èssere, no èssere mortes de ómine = èssiri, no èssiri una chistioni gravi meda; ómini de mala tinta = arrennegosu, tirriosu; ómine pro ómine = pighendi a donniunu a solu, unu po unu
Frasi
fut un'ómini comenti pagus ndi nascit, de profetu, àbbili e giustu ◊ in crésia, sos ómines a un'ala, sas féminas a s'àtera ◊ gopai est un'ómini brullanu ◊ bi at chistiones de ómines e àteras de féminas ◊ pro èssere ómine unu depet peleare: sinono ite ómine est?! ◊ gei fuant óminis custus… ant a pensai atra cosa!…◊ s'ómine est ómine si fachet su chi devet ◊ a vint'annos unu est ómine fatu ◊ no bi ndh'at, de ómine: si lassat leare a fune! ◊ grand’ómini su dotori Ballai, connotu e bèni bófiu de totus
2.
bon'ómini miu, su caboniscu suu si dh'at papau su porcu! ◊ o cudh'ómine, ite sezis bendhindhe? ◊ cudh'ómine ite podet fàghere malàidu coment'est?!…◊ tochit, bon'ómini, non si disisperit!
3.
daghi s'ómine de rejone no resessiat a pònnere paghes, tandho si ndhe poniat duos, tres: unu de cada parte ◊ candho bi aiat carchi lite lu mutiant pro ómine de mesu a partire sas diferéssias
4.
lassa pèrdere custas cosas, no sunt mancu mortes de ómine! ◊ pro cosa si est ofesu, mancus chi siant mortes de ómine! ◊ lampu a bentu forte: che trazat s'ómine! ◊ in campu bi est su fenu artu cantu s'ómine ◊ isse, ca est zòvanu e forte, ómine pro ómine no timet a neune
Cognomi e Proverbi
prb:
ómine fatu cun dinari no balet a nudha ◊ chie est ómine, a su bisonzu si paret ◊ ómine sàbiu no chircat fatos anzenos
Etimo
ltn.
homine(m)
Traduzioni
Francese
homme
Inglese
man
Spagnolo
hombre
Italiano
uòmo
Tedesco
Mann.
professionéri , nm Definizione
chie tenet ccn. professione
Sinonimi e contrari
professionante
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
celui qui exerce une profession libérale
Inglese
professional man
Spagnolo
profesional
Italiano
professionista
Tedesco
Berufstätige.
toporodhòne , nm Definizione
persona grassa meda, a tropu
Sinonimi e contrari
brofodhu,
budhone 1,
mataudhone,
trofodhu
| ctr.
fadicadu,
làngiu
Terminologia scientifica
zcrn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gros lard
Inglese
fat man
Spagnolo
gordo
Italiano
grassóne
Tedesco
Dicksack.