Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

animigótu , agt, nm Definitzione chi o chie portat s'ànima cota de su male, de su pentzare e fàere male, chi o chi est malu meda Sinònimos e contràrios animiniedhu, incruvu | ctr. bonu, santu Frases animigotu, ses tirendhe dae sa zente bisonzosa! (Z.Frassu)◊ animigota, si est amigada finas a su dimóniu! ◊ cussos sunt animigotos de malu sentidu avesos a trumentare e a bochire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu très méchant Ingresu wicked man Ispagnolu malvado Italianu malvàgio Tedescu böse, Bösewicht.

animiniédhu , agt, nm Definitzione chi o chie est prenu de tírria, de ódiu, bolet male, est giau a su malu fàere, est chentza régula morale nudha Sinònimos e contràrios animigotu, cainu, incruvu, malu | ctr. bonu, santu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu très méchant Ingresu wicked man Ispagnolu malvado Italianu malvàgio Tedescu böse, Bösewicht.

badústu , agt, nm, nf: bedussu, bedustu, bidusta, bidustu, vedustu Definitzione nau de gente, chi est intrau in tempus, béciu; de animale, brebeighedha de duos annos, brebè chi at angiau duos annos; nau de terra, chi dh'ant laorada s'annu innanti Sinònimos e contràrios béciu, mannu / bisustu | ctr. giòvanu, minore Maneras de nàrrere csn: baghiana/u b. = baghiana/u intrada/u in tempus, no prus zòvana/u; moju b. = de s'annu coladu, cun puzone de s'annu innanti Frases giòvanu chi t'incontres o bidustu, as a intèndhere piaghere e gustu de torrare a sa bidha chi ses nadu 2. su bedustu no si che podet leare a su massazu: tocat a bi lu lassare s'annu ifatu puru Ètimu ltn. vetustus Tradutziones Frantzesu vieux Ingresu old man Ispagnolu viejo Italianu vècchio Tedescu alt, Alte.

becitédhu , agt, nm Definitzione min. de béciu, betzedhu; ómine béciu meda, betzaredhu Sinònimos e contràrios becedhu, becióngiu, betzaredhu | ctr. giovunedhu Tradutziones Frantzesu petit vieux, vieillot Ingresu old man Ispagnolu viejales Italianu vecchiétto Tedescu ziemlich alt, altes Männlein.

béciu , agt, nm: betzu, véciu Definitzione intrau in tempus, chi tenet tempus meda; nau de cosa, de trastu, chi no ndhe balet prus, chi est ispaciau; segundhu de ite si narat, chi est fatu in sa mota giusta o prus adata po calecuna cosa (es. casu betzu = sicau, bonu po tratagasare puru, binu betzu = de s'annu o de annos innanti de s'annada currente); giogandho a tòmbola, su betzu est su noranta / min. becedhu, betzaredhu, betzedhu, becigedhu, becitedhu Sinònimos e contràrios ancianu, becru | ctr. nobu, giòvunu Maneras de nàrrere csn: betzu predale = béciu meda meda, comenti a is perdas; b. cadrudhu = mali pigau, béciu meda, chi fait farrixedha… Frases béciu fiat Batista Nuxis, ca bogàt farrixedha de is genugus! ◊ est bénnidu betzu meda e malesanu ◊ candho mi ant bidu betzu e arrimadu, ca no batia prus perunu frutu mi ant che un'istratzu fuliadu ◊ tantas cosas si ndi andant cun is bècios chi morint 2. de tantu patire ndhe so betzu! Sambenados e Provèrbios smb: Becciu, Betza, Betzu, Bezza, Bezzu, (Ezza) / prb: a cuadhu béciu funi noa ◊ sa nassa bècia si ndi frigat de sa noa ◊ su betzu batit su nou Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu vieux Ingresu old man Ispagnolu viejo Italianu vècchio, stagionato Tedescu alt, Alte.

cagazechínus , nm Definitzione si narat de ómine bàsciu e male fatu Terminologia iscientìfica zcrn Tradutziones Frantzesu trapu Ingresu short and badly formed man Ispagnolu achaparrado Italianu caramógio Tedescu kleiner und schlecht gewachsener Mann.

caínu , nm Definitzione unu malu che a su Cainu de sa Bíbbia Sinònimos e contràrios animiniedhu, boge, malu, zudeu Frases pro achipire a destrúere su logu, cainos coro de pedra ponent fogu! Tradutziones Frantzesu malfaisant Ingresu wicked man Ispagnolu malvado Italianu malvàgio Tedescu Bösewicht.

cantonéri 1 , nm: contoneri Definitzione operaju chi contivígiat un'istrada, una línia ferroviària Sinònimos e contràrios cantoneralzu, istradoneri / cdh. cantuneri Terminologia iscientìfica prf Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu cantonnier Ingresu signal man (road) Ispagnolu peón caminero, peón de vía Italianu cantonière Tedescu Bahnwärter.

còne, còni , nm: (su cone = nr. sugòne) Definitzione est un'arga, unu traitore chi portat a ogu sa cosa de furare o sa gente de idorrobbare agiudandho is furones chi benint a fàere su cropu Sinònimos e contràrios bugoni, medianeri, ospia Frases custu est su coni: est istràngiu e connoscit bèni sa zona ◊ su coni… sa metadi in galera e s'atra in prasoni: s'est fuiu cumenti a unu macu! ◊ s'est fuiu su coni po sa timoria Sambenados e Provèrbios smb: Coni Tradutziones Frantzesu taupe, cerveau Ingresu inside man, mole Ispagnolu topo Italianu basista, talpa Tedescu krimineller Vorarbeiter.

criltiànu , nm, agt: cristianu Definitzione chi o chie, batiau, credet e andhat aifatu de Cristos; sa persona umana, s'èssere umanu, dónnia e css. persona, ómine o fémina chi siat, css. sa fide chi professat o fintzes chentza fide in divinidade peruna; si narat fintzes a persona connota, a su postu de su númene, tzerriandhodha po dhi giare cosa (de papare) a imboladura si no faet de àtera manera (ca sinono deasi si betat a un'animale) Sinònimos e contràrios pelsone | ctr. animabi Maneras de nàrrere csn: fàchere unu moru a cristianu = batiai; no si biri fillu de cristianu = èssiri su logu sentza de genti nudha, solu deunudotu Frases "ti batígio e ti fato cristianu!", narat Babbai unghendhe su chizu a su pupitu ◊ cussu no tenit bisura de cristianu batiau: est brentedhu e oghidrotu! ◊ chie no tenet dolu de s'àteru no si nat cristianu batizau ◊ naraus cristianu a chini at arriciu su batísimu, creit e cunfessat sa dotrina cristiana 2. cussu cristianu est mutu dae nàschita ◊ piús che in Roma cristianu tilibilche in Sardigna mi cheria (S.Baldino)◊ si cramaiat sa cane arrejonèndhela che a unu cristianu ◊ crediant chi a che picare sa bida a unu cristianu fit a zocare ◊ apu nau a fuedhai a sa moda de is cristianus! ◊ dh'apu curau coment'e unu cristianu ◊ cun cudhus ogus de cristianu, su cani pariat domandendu perdonu ◊ candho bident a Gavinu intrendhe in Sosso no si bi acherat unu cristianu (Còntene) 3. cristianu, leh, tene! ◊ in cussu logu dhoi fiat de timi, ca totu in giru no si bidiat fillu de cristianu Sambenados e Provèrbios prb: su cristianu est chei su terrinu: no ndhe li benzat cantu ndhe agguantat! Ètimu ltn.e christianus Tradutziones Frantzesu chrétien, individu Ingresu christian, man Ispagnolu cristiano Italianu cristiano, uòmo, indivìduo Tedescu Christ, Mensch.

dàngaru , nm: dràngalu, tàngaru Definitzione ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu Sinònimos e contràrios càngaru, dangallone, dangarone, giangalloi Frases debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!… Terminologia iscientìfica zcrn Ètimu itl. tanghero Tradutziones Frantzesu gros homme maladroit Ingresu big and clumsy man Ispagnolu hombre grueso y torpe Italianu uòmo gròsso e gòffo Tedescu ungeschlachter Mensch.

galiòni , nm Definitzione ómine de carena manna meda, artu e grussu Terminologia iscientìfica zcrn Tradutziones Frantzesu malabar, costaud Ingresu big man Ispagnolu hombracho Italianu omóne Tedescu Hüne.

ómine , nm: ómini, ommi, ómmine Definitzione de sa genia umana, su mascu, nau agiummai sèmpere cun s'idea de is méngius capacidades chi distinghent su cristianu (inteligéntzia, istima, bonuvàere, coràgiu, caràtere, naturale, fortza) e po cussu est fintzes pigau a paragone; cunsiderau po sa parentella cun sa pobidha, su maridu, su pobidhu / min. ominedhu = ó. minore o fintzas míseru de carena, metzanu, malu de fatas, de cumportamentos; cramendhe a unu chi no si connoschet: Bon'ómine!, Cudh'ómine! (goi, fintzas candho si narat cun s'idea de làstima, de dolu) Sinònimos e contràrios | ctr. fémina Maneras de nàrrere csn: bi at ó., o no bi at ó. (fuedhendi de unu) = est ómine de zudu, chi s’imponet, o chi no balet a nudha, chi si lassat fàghere totu su chi cheret àtere; ó. de rejone, de mesu = su chi chircat de pònnere de acordu duos chi ant diferéssia, chi si ant fatu dannu e gai; èssere ó. de orropu = trivagliadore chi faghet trivàglios graes, triballos peleosos; fàghere una cosa a ómines, segare a ómines = pònnere ómines de rejone a detzidire de carchi cosa, perissiare unu dannu, pònnere de acordu duos; èssere ó. allegadu = bene faedhadu, chi arrexonat is cosas, chi scit fuedhai bèni; s'ómini de anadis, de nais = su serbidori postu a cumandai is àterus serbidoris; èssere, no èssere mortes de ómine = èssiri, no èssiri una chistioni gravi meda; ómini de mala tinta = arrennegosu, tirriosu; ómine pro ómine = pighendi a donniunu a solu, unu po unu Frases fut un'ómini comenti pagus ndi nascit, de profetu, àbbili e giustu ◊ in crésia, sos ómines a un'ala, sas féminas a s'àtera ◊ gopai est un'ómini brullanu ◊ bi at chistiones de ómines e àteras de féminas ◊ pro èssere ómine unu depet peleare: sinono ite ómine est?! ◊ gei fuant óminis custus… ant a pensai atra cosa!…◊ s'ómine est ómine si fachet su chi devet ◊ a vint'annos unu est ómine fatu ◊ no bi ndh'at, de ómine: si lassat leare a fune! ◊ grand’ómini su dotori Ballai, connotu e bèni bófiu de totus 2. bon'ómini miu, su caboniscu suu si dh'at papau su porcu! ◊ o cudh'ómine, ite sezis bendhindhe? ◊ cudh'ómine ite podet fàghere malàidu coment'est?!…◊ tochit, bon'ómini, non si disisperit! 3. daghi s'ómine de rejone no resessiat a pònnere paghes, tandho si ndhe poniat duos, tres: unu de cada parte ◊ candho bi aiat carchi lite lu mutiant pro ómine de mesu a partire sas diferéssias 4. lassa pèrdere custas cosas, no sunt mancu mortes de ómine! ◊ pro cosa si est ofesu, mancus chi siant mortes de ómine! ◊ lampu a bentu forte: che trazat s'ómine! ◊ in campu bi est su fenu artu cantu s'ómine ◊ isse, ca est zòvanu e forte, ómine pro ómine no timet a neune Sambenados e Provèrbios prb: ómine fatu cun dinari no balet a nudha ◊ chie est ómine, a su bisonzu si paret ◊ ómine sàbiu no chircat fatos anzenos Ètimu ltn. homine(m) Tradutziones Frantzesu homme Ingresu man Ispagnolu hombre Italianu uòmo Tedescu Mann.

professionéri , nm Definitzione chie tenet ccn. professione Sinònimos e contràrios professionante Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu celui qui exerce une profession libérale Ingresu professional man Ispagnolu profesional Italianu professionista Tedescu Berufstätige.

toporodhòne , nm Definitzione persona grassa meda, a tropu Sinònimos e contràrios brofodhu, budhone 1, mataudhone, trofodhu | ctr. fadicadu, làngiu Terminologia iscientìfica zcrn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gros lard Ingresu fat man Ispagnolu gordo Italianu grassóne Tedescu Dicksack.