abbidhiài , vrb Definizione
papare meda, agiummai coment'e bogare su bídhigu, s'imbíligu, de cantu est prena sa bentre
Sinonimi e contrari
abbentrare,
abbentruscare,
abbiscarzare,
abbrentosicare,
abbudagare,
abbuselcare,
abbuzare,
afraschedhare,
atatamacare,
imbrentai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se rassasier
Inglese
to shift oneself
Spagnolo
atiborrarse,
hartarse
Italiano
satollarsi
Tedesco
sich sättigen.
achidajólu , nm, agt Definizione
chi o chie achidat, andhat a trebballare a chida chida o a barigua, a partibaris cun àtere
Sinonimi e contrari
achidadore,
chidarzu
| ctr.
fitianu
Frasi
sos pastores achidajolos si daent su càmbiu in domíniga
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
travaillant par roulement
Inglese
shift worker
Spagnolo
trabajador por turnos semanales
Italiano
turnista
Tedesco
Schichtarbeiter.
frànghere , vrb Definizione
pònnere a una parte po costoire, chistire; trantzire, trocheresindhe de mesu de ue passat o dhue at ccn. cosa perigulosa, po no pigare atumbada, po no si lassare fèrrere; cuare, andharesindhe a logu chi no si biet o no s'ischit; cricare de s’iscabbúllere de ccn. dannu / pps. frantu
Sinonimi e contrari
acampaniare,
acoglire,
arremonire,
fràndhere,
straviai,
tòlchere,
trancire
/
acuae,
acucai,
ammagare,
apatai,
atrabentare,
intuzare,
istichire,
istugiai,
istumponai
/
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apigai,
arrundhare
Frasi
sa robba neta cheret franta ca sinono l'imbrutamus torra ◊ frànghela a frigoríferu, custa cosa, pro no si guastare ◊ su paracu, daghi proet, ti franghet s'abba ◊ cuss'àrbure franghet sa tramuntana a su cuile
2.
frànghedi sos pilos dae cara! ◊ franghedila cussa cosa chi zughes imbia, ca rues! ◊ iscudindhe za mi fit, ma sos corpos mi los apo totu frantos ◊ candho colat màchina frànghedi!
3.
ti che cherent frànghere dae nois, ca meda t'istimamus ◊ Fulanu est frantu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ a babbu che l'at frantu su tempus e at betadu in lutu totu sa domo
4.
nois amus s'istinu sinnau e dae cuche no nos franghimus ◊ de dogni cosa frangher nos podimus, no de sa morte (A.Fiori)◊ no mi ndhe poto frànghere: devo andhare! ◊ biadu a chie si ndh'est frantu de intrare a logu gai malu!
Etimo
ltn.
frangere
Traduzioni
Francese
esquiver,
éloigner,
écarter
Inglese
to shift
Spagnolo
apartar
Italiano
scansare,
scostare
Tedesco
wegrücken,
vermeiden.
impérriu , nm Definizione
su imperriare; s'apertura de is cambas, s'arcu chi faent is cambas postas cun is peis istesiaos de pare; su passu chi si faet aperindho is cambas, coment'e giumpandho, passandho de unu tretu a s'àteru prus ainnanti
Sinonimi e contrari
brincu,
passu
2.
est sighendi a istudiai e de maista de iscola fait s'impérriu a professoressa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
saut,
passage
Inglese
jump,
shift
Spagnolo
zancada
Italiano
salto,
passàggio
Tedesco
Sprung.
irmoventàre , vrb Definizione
mòvere una cosa bene firma, e fintzes a unu malu a mòvere; si narat fintzes in su sensu de coitare, fàere impresse
Sinonimi e contrari
iscossolare,
iscotare 1,
mòere,
scontoimmai,
scotzedhai
/
acoidai
Frasi
cussa est roca frimma mala a irmoventare ◊ comente at fertu s'at irmoventadu una dente ◊ a su corpedha corpedha ndh'as irmoventadu cussa preda de sa contonada
2.
no t'irmoventas, no, cantu chi bi ses tres oras pro cussu nudha?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déplacer
Inglese
to shift,
to dissuade
Spagnolo
mover
Italiano
smuòvere
Tedesco
wegrücken.
iscòndhere , vrb: iscúndhere Definizione
pònnere o apartare a un'ala, essire e lassare unu logu, lassare in abbandhonu; si narat fintzes in su sensu de difèndhere, fàere sa parte a ccn./ pps. iscóndhiu
Sinonimi e contrari
lassai,
irbandhonare
/
defèndhere,
frànghere,
iscabbúllere,
iscundhire
Frasi
iscòndheti da èsseres mischinu! ◊ no mi poto iscòndhere de fàchere su dovere ◊ cantu bi apo gherradu pro m'iscúndhere dae tupas de prunatza e de tiria! (M.Tedde)◊ iscúndheti!
2.
fipo acuzonatu coment'e un'istratzu e solu Petenedha pariat chi naraiat: Corazu, za t'iscundho zeo! ◊ donzunu de cussos mortos depet àere iscúndhiu una bandhera
Etimo
ltn.
abscondere
Traduzioni
Francese
se dispenser,
esquiver,
fuir
Inglese
to avoid,
to shift
Spagnolo
eximirse,
esquivar
Italiano
esìmersi,
scansare
Tedesco
sich entziehen,
ausweichen.
issuzíre , vrb Definizione
istesiare, trantzire unu paghedhedhu, fàere logu
Sinonimi e contrari
astesiai,
illalgare,
istegiare,
istirire,
istregire,
tòlchere,
transiri 1
| ctr.
acoltziare,
acostai
Frasi
issuzi de s'oru no che ruas in su fossu! ◊ si bos issuzides unu pagu, inoghe che cabimus totu ◊ cussa cosa mi che l'as issuzida e como no bi lompo
Traduzioni
Francese
éloigner,
écarter
Inglese
to shift
Spagnolo
alejar,
apartar
Italiano
scostare
Tedesco
wegrücken.
mòere , vrb: mòfere,
mòghere,
mòvere,
movi,
mòviri Definizione
cambiare posidura, portare de unu logu o tretu a un'àteru, murigare; fàere cambiamentu, abbiare unu dolore; tzucare, rfl.pònnere in camminu, fàere viàgiu; fàere impresse / ind. pres. 3ˆ p. sing. mofet, moghet; cong. 2ˆ p. pl. moghetzas, movetzas; pps. móvidu, mófitu, mófiu
Sinonimi e contrari
irmoventare
/
andai,
bènnere,
caciare,
cambiai,
suncai,
tocai 1
/
coidai
| ctr.
firmai
Modi di dire
csn:
mòviri s'istògumu = buluzare, fàghere a gana mala; movirisí po ternura = àere dolu, fàghere làstima; èssere a su moe moe = moindhe, pagu frimmu, candho goi candho gai; moindhe (nau de cosa chi si movit cun fuliesa manna) = frusiendi (bíere "múere")
Frasi
moe cussa pedra! ◊ sa pudheca est maseredha, mancu si movit candu dha tocas! ◊ su cane est moindhe sa coa ◊ moediche dae cue! ◊ non cherzo andhare in ancas chi mofent pro abbitúdine (L.Loi)◊ boe betzu, isfinidu, fadicadu, no si mofet ◊ a sa cosa prantada li cheret móida sa terra ca creschet de prus ◊ scerada est sempri crocada, non si podit movi, mancu pesai de su letixedhu ◊ no bos moghezas finas chi torro!
2.
sa borta chi mi funta móvius is genugus fui abarrada sétzia unas cantu diis ◊ su tempus est móvidu, est moindhe ◊ no lu moent nen diàulos e nen santos candho si che tzacat un'idea in conca! ◊ sas berbeghes cherent móidas a pàschere
3.
moe cun megus a cumandhu! ◊ mira ca soi fendi sa lómpia agante de Luiginu, po intendi si cras movit a Castedhu ◊ de meriadorzu movet su masone in paschimenta ◊ arguai a tibe chi ti mogas!
4.
zuto una dente a su moe moe: at a èssere menzus chi mi ndhe la feta tirare ◊ ti as a mòere carchi dente manighendhe cussa peta tosta!
5.
mòfeti, sinono torrat a rosinare e nos infundhimos! ◊ mòedi, mih, ca no bi at ora! ◊ toca movidindi ca tèngiu fàmini!
Etimo
ltn.
movere, moere
Traduzioni
Francese
bouger,
remuer,
déplacer,
détourner (dissuadere),
se dépêcher
Inglese
to move,
to shift
Spagnolo
mover,
desplazar,
moverse,
darse prisa
Italiano
muòvere,
movimentare,
spostare,
smuòvere,
sbrigarsi
Tedesco
bewegen,
versetzen,
umstellen,
verrücken,
aufbrechen,
sich beeilen.
scociài , vrb: iscotare* 1,
scossai,
scotzai Definizione
bogare is cotzas de asuta de calecuna cosa; fàere iscostare, istesiare, fàere mòvere a ccn. de unu logu o de una cosa (fintzes postu), mòvere sa terra coment’e istesiandhochedha de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
irmoventare,
irraighinare,
scotzedhai
Frasi
trabballendi apu scotzau su marroni
2.
no ti ses prus scotzara de su treminaxu de sa porta! ◊ a tui no ti ndi scotzat nisciunus de cussu postu!◊ postu chi siat su culu in su scannu est mau a dhu scociai!
Traduzioni
Francese
déplacer
Inglese
to shift
Spagnolo
mover
Italiano
smuòvere
Tedesco
umgraben.
trancíre, trancíri , vrb: transie,
transire 1,
transiri,
trantzire,
trantziri,
trasiri,
trensiri,
trentzí,
trentziri Definizione
cambiare camminu, istesiare unu pagu, passare de un'oru o tretu a un'àteru, de unu camminu a un'àteru, pigare o ispostare, mòvere de unu logu (o determinu) a un'àteru; fàere a mancu, pònnere a una parte po no istrobbare o èssere istrobbaos, lassare istare a un'àtera borta, a un'àteru tempus / pps. transiu, trànsiu
Sinonimi e contrari
apaltare,
arrociare,
cansai 1,
frànghere,
ischerciai,
istransire,
issuzire,
istregire,
passai,
pesai,
stressiai,
tasire,
tòlchere,
trantziai
/
crastinare,
faltare
Modi di dire
csn:
trantzirisí de pari = lassàresi, irbortàresi (nadu mescamente de ómine e fémina cojendhe o cojados); trantziri su puntu de… = colàreche su límite, isazerare; transire su pretzipitu = muntènneresi o istaresindhe de fàghere carchi cosa de malu, fràngheresi de s'ocasione de fàghere male; s'annu trasiu = s'annu coladu; transire su pecadu, sas cunzunturas malas = itl. fuggire il peccato, le occasioni; transire de + inf. = fàere a mancu de…
Frasi
si no trancis t'investo! ◊ transidí unu pagu! ◊ transis istrada po no t'incontrare deo? ◊ no transo sos tzumbos de codina in sos buturinos ◊ trantzidí de innòi a ingudheni! ◊ comenti fatzu a trentzí sa màchina po passai tui?! ◊ transit caminu candu bit a mei ◊ fiat màrtura e no si transiat de su letu ◊ su landiredhu no at trantziu sa téula in crabetura ◊ dhi at torrau sa lei sena de transiri una vírgula de su chi dhoi fiat iscritu ◊ ti giuru ca de custu votu no potzu trantziri! ◊ trasiu su soli, bivis in rénniu de bellesa ◊ sas arbeghes de inoghe che dhas trantzo a Sa Serra ◊ che ant trantziu sa làcana de su cugnau ◊ trantzidi de dienanti!◊ de s'opinioni sua no dha pòciu trancí
2.
fipo vénniu peri a pede, ma cras apo imperjos chi non poto trantzire ◊ de àteru podis transiri, ma no de mòrriri ◊ no aiat pótiu transire de si cojubare ◊ su pagu chi bivis, no trantzas minutu de acanta mia! (Pillai G.)◊ de su chi mi timemu no mi trancemu!
3.
no dhu permitit Deus chi si trantzaus de pari ◊ si m'istimas tui, de pari no trantzeus! ◊ at trantziu su puntu de sa seriedadi e megat de èssiri disonestu ◊ pro transire su pretzipitu donzi die mi castigo ◊ no si podit trentziri su destinu
4.
su tempus trasiu est meda ◊ mi timu ca at a tocai a transiri sa coja!
Etimo
itl.
transire
Traduzioni
Francese
éloigner,
écarter,
se déplacer
Inglese
to remove,
to step aside,
to shift
Spagnolo
apartarse
Italiano
discostare,
distògliere,
spostarsi,
scansarsi,
rinviare
Tedesco
entfernen,
ausweichen.