ammatutzàre , vrb Definizione fàere a mata, nau de matedu; bogare o segare is tupas aprontandho sa terra po dh'arare Sinonimi e contrari immatai, innetiare, irrascare, ismatutzare, ispatare, matai, scrachirai Etimo srd. Traduzioni Francese déboiser, dégarnir un terrain des buissons Inglese to take bushs off Spagnolo podar, desbrozar Italiano decespugliare Tedesco Gestrüpp entfernen.

ausentài, ausentàre , vrb rfl Definizione su no dhue èssere in su logu, su no dhue andhare (e fartare in su logu) Sinonimi e contrari mancai 2. deo babbu in disgràtzia so nadu, tocat chi m'isconnorte ca so in custu mundhu ausentadu, resto ausente Etimo spn. ausentarse Traduzioni Francese s'absenter Inglese to go away Spagnolo ausentarse Italiano assentarsi Tedesco sich entfernen.

bocàre , vrb: bogai, –are, –ari, vocare Definizione leare o portare de aintru a fora, fintzes in su sensu de fàere bíere, de ammostare, de cumprèndhere una cosa de sa parte chi si paret o chi s'ischit; ispogiare unu trastu chi si portat bestiu, fàere andhare o fuire a fora, fàere bènnere mancu, ispèndhere, nau de cantidade pigare una parte o fintzes totu po immenguare; acabbare; istesiare de pare, mòvere de s'incàsciu (fintzes un'arremu); essire de su letu de s'erriu; nau de piciochedhu mascu comente est créschiu, cumenciare a fàere sèmene; leare, brivare de un'incàrrigu (bogare dae + nm. incàrrigu, funtzione) Sinonimi e contrari ilgiogare, innoigare, irbesciai, isgioghedhare / acansare, balanzare, iscrúfere, lograi, otènnere / bochire, brotai, caciare, essire, ilbratare, leai, nàrrere / irburrare | ctr. insertai, intrae, istichire, pònnere, tzacare / aciúngiri, coglire Modi di dire csn: b. dae su mundhu = bochire; b. a manigare = pònniri cosa in mesa a papai; b. una cosa che ozu dae sa broca = a pagu a pagu; a si ndhe b. (de una cosa) = chistionaisindi cun ccn., abbogàresi, chistionàrendhe; bogàresi su bratzu (o àteru mermu) = mòere su bratzu dae s'incàssiu sou; b. su bratzu, sa conca, su pódhighe = istèrrere su bratzu, aparare sa conca a dainanti, istirare su pódhighe; bogare sa cara = fai bella figura; bogare dae su meu, dae su tou = fàghere cambiare idea a mie, a tie; petzi narat chi… e dae cue no lu bogas = no arrennescis a dhi fai nàrriri nudh'àteru, a dhi fai cambiai idea (ma si narat fintzas "bogare a ccn. dae ccn. cosa" in su sensu de si dha fai lassai, de dha lassai a pèrdiri); bogai, bogaisindi su frius, su fàmini = caentàresi, manigare; bogàreche sos… (númeru) annos = fai, lòmpiri is (númeru) annus; bogàreche su surcu (nau de s'àcua chi passat acuendi)= lòmpiri a s'acabbada de su surcu; bogai is pinnicas de sa brenti = mascàresi bene; bogai frocus o froris = fàghere difetu, chircare iscusas; bogare sas fortzas = fàghere totu sa fortza chi unu podet, mustrare sas fortzas chi unu tenet; bogai s'atza o sa punta a su gortedhu = arrodare; b. a pizu una cosa = pònnerela a craru, chircàrela, suguzarendhela; (una cosa o una chistioni) ndi bogat is ogus = est ladina, si bit a sola; bogai lèpuris a campu = iscobèrrere una cosa; bogai ollu, súciu de is perdas = fàghere prus de su chi si podet; bogare fae, linu, patata = tirai fà, linu, bogai patata de asuta de terra; bogare frutu = fai frutu (nau de is matas); bogare unu traste a corriolos = iscorriolare; bogare linna = isperrare linna, fàghere sa linna a perras, a ascras; bogai sa pedhi a unu = leàreli sa pedhe, iscorzare, bochire; bogai ccn. cosa (chi si narat) a unu = bogare fogu, nàrrerendhe male; bogai a unu mincidiosu = bogàrelu a faularzu, nàrrereli faularzu; bogare a unu a mortu, a cojuadu = pònnere in ziru sa boghe chi est mortu, cojuadu, e gai; bogare triballu, bogai cosa de fai = pònniri a trabballai, a fai, donai trabballu, fai òperas chi pigant genti a trabballai; bogare una leze, una moda noa = aprovare, fàghere una leze noa, imbitzare a un’àtera costuma; bogàreche sa moda, su físsiu = cambiai costuma, lassai su fítziu Frasi a sas festas bogant sos santos in portessione ◊ apustis próidu at bogadu su sole ◊ acabbau su dillúviu, sa genti est afainada a nci bogari s'àcua de is domus ◊ sas berbeghes a fàmine sunt boghendhe pagu late ◊ che ant bogadu su re e che cherent bogare su paba puru! ◊ est binu chi ti che bogat sos afannos ◊ boga binu dae sa cuba a sas ampullas! ◊ bogachendhe ca est tropu su chi mi as postu in su piatu! ◊ triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ moghiat sa manu pro che bocare musca e muschitu ◊ sos irballos che cherent bogados ◊ sos físsios che cherent bogados a minore ◊ si at bogau su bràciu, su pei ◊ si che at bogadu sas dentes pro si pònnere dentiera ◊ duos sodhos chi tenet che los bogat in cosas de nudha ◊ boga dinai si bollis a ti fai trabballu! ◊ sas próidas a meda ant bogadu sos benos ◊ depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai ◊ su primu piatu de su chi coghiat che lu bogaiat a sos pòveros de sa carrela 2. agabbare, finire: si est irmalaidadu e no che at bogadu s'annu ◊ lassaidendenche bogare s'annu e ndhi foedhaus!◊ s'abba est paga e no bi la faghet a che bogare su surcu ◊ custas iscarpas mi che bogant totu su zerru ◊ che bogamus custa tenta e nos pasamus ◊ sas provistas no che bogant su mese, su zerru, s'annu, ca sunt paga cosa 3. bochire: s'apesta chi che lu boghet, a isse solu! ◊ ite mi tantat chi ti che bogo dae su mundhu!…◊ no che l'at a bogare su fritu, puru, cun totu cussa cuguzura!… 4. nàrrere, chistionai: no bos ndhe bochedas chin nemos! ◊ aiat gana de ghirare a bidha, ma timiat a si ndhe bocare chin su babbu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ bòcandhe a campu tue, si ndh'ischis àteras, de cantones! ◊ ant bogadu sa boghe chi…◊ bogau mi ant a isposa sentza de tenni amorau! 5. acabbai: bogamidhu de càbidu! ◊ como li bogamus de cabu ca semus istracos ◊ a isse dae s'otada o dae su sonete no che lu bocabant! ◊ tui, bogau de is gazetinus no càstias àteru! 6. fàghere frutu, linna noa: ite ndhe as bogadu de tantu triballu? ◊ un'ómini tenèt una mata de pira chi no bogàt mai frutu ◊ at a bogare dae raighinas, ma sunt totu fruedhas pirastrinas! ◊ s'ollastu abbruxau in beranu torrat a bogai ◊ sas olias ant bogadu olia paga ◊ ant bogadu una muneda noa 7. triballare de una tzerta manera: nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cussa terra si l'at bogada a binza ◊ sa terra cheret bogada a ràllia pro bi prantare bide 8. sos pisedhos mascros, candho sunt in sos tréighi o batórdighi annos, comintzant a bogare 9. de totu custu balanzu, candho che bogas sas ispesas ti abbarrat pagu ◊ bogaus duus o tres, cassadoris de vàglia no nci nd'at ◊ de una suma che ndhe bogas un'àtera e bides cantu ti abbarrat ◊ bogadiche sa tzacheta e apícala! ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu ◊ cussa furriada mala de istrada che cheret bogada ◊ a Fulanu che l'ant bogadu dae síndhigu, dae mastru, dae preíderu ◊ chi no ponis immenti, in iscola, ti nci bogant! Cognomi e Proverbi prb: crobu cun crobu no si ndi bogant s'ogu Etimo ltn. vocare po vacare Traduzioni Francese arracher, sortir, enlever, ôter, extraire Inglese to take off, to dig out Spagnolo sacar, quitar, extraer Italiano cavare, estrarre, levare, ricavare, dedurre, portare fuòri, emanare, eméttere, secèrnere, eiaculare, sprigionare, tògliere, sottrarre, asportare, espèllere, espùngere, rimuóvere, destituire Tedesco herausziehen, gewinnen, ausströmen, ausscheiden, ejakulieren nehmen, entziehen, entfernen, ausschließen wegräumen, ausmerzen.

iddoàre , vrb: ildoare, irdoare, irdogare, isdoare, sdogai Definizione essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru Sinonimi e contrari cherpai, ildeossare, isdegorare, isteressare Frasi mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu! 2. sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau) Etimo srd. Traduzioni Francese enlever les douves, démolir, écraser Inglese to smash, to unstave Spagnolo quitar las duelas, romper, destrozar Italiano sdogare, sfracellare, sfasciare Tedesco die Dauben entfernen von, zertrümmern, zerbrechen.

irgangàre , vrb: isgangare, sgangai Definizione segare is cannas de su gúturu o gannighinas; segare is tuledhas, genia de néulas a parte de aintru in su gúturu; segare, bogare is gangas a su pische Sinonimi e contrari iggannai, ispajolare, ispobiai, ispojai, sgraguenai Frasi aiat irgangatu una erveche e l'aiat cota a budhitu Etimo srd. Traduzioni Francese égorger, opérer des amygdales Inglese to slit s. o.'s throat, to cut tonsils Spagnolo degollar, quitar las amígdalas Italiano sgozzare, tagliare le tonsille Tedesco die Kehle durchschneiden, die Mandeln entfernen.

iscamedhàre , vrb: iscammedhare, isgamedhare Definizione istesiare unu pegus de su tàgiu, andharesindhe de sa cumpangia; fintzes iscapiare su giuale a is boes giuntos Sinonimi e contrari irmedhae, iscambare, iscambuliare, iscamedhire, iscedhai, iscrobare, istagiai, istropedhare | ctr. amedhare Frasi unu pisedhu s'isgamedheit de sos cumpagnos chi fint zoghendhe ◊ apo àpidu sas berbeghes chi mi mancaiant: las depiat àere iscamedhadas carchi cane ◊ pares iscammedhadu che angione sorteri 2. sos pitzinnos s'aunint a zocare che anzones iscamedhaos Etimo srd. Traduzioni Francese éloigner du groupe Inglese to send out (of a group) Spagnolo alejar, apartar Italiano allontanare dal gruppo Tedesco von der Gruppe entfernen.

iscritzíre , vrb Definizione istesiare de calecuna cosa o logu / i. sos corpos = iscabbúllere de is cropos trantzindhosi po no dhos ingòllere Sinonimi e contrari iscrostiare, issuzire, istirire, istregire*, tòlchere, transiri 1 Traduzioni Francese s'éloigner, s'écarter Inglese to stand aside (move), to avoid Spagnolo alejar, apartar, eludir Italiano scostarsi, scansare Tedesco sich entfernen, wegrücken.

iscruài, iscruàre , vrb: iscrudare, scroai Definizione bogare su cruo, su chi si podet cunsiderare coment'e cosa crua, no tanti bona: foedhandho de filu, de tela, de cosa téssia, pònnere in lessia a dha fàere prus bianca; foedhandho de unu, abbituare a fàere bene is cosas, avesare a su trebballu, educare; foedhandho de imbriagos, pèrdere s'efetu de s'àrculu, isturdire s'imbriaghera; foedhandho de fémina, tastare ómine sa primu borta Sinonimi e contrari ibentiare, ifegare, iscoturare, scexiai / irberzinare 2. su lentore friscu de su sero iscruat sa crea ◊ in s'àtera iscola nos ant iscruadu dae minores, nos ant abbituadu a triballare ◊ su zòvanu cantaiat a sa sola pro s'iscrudare sa boghe ◊ su domadore iscruat su pudhecu areste ◊ ite faghet s'ómine mandrone si no est iscruadu a tribagliare? (Tucone) 3. Pascale est iscrudandhe sa cochera de eris note ◊ si no est in tinu po s'imbriachera, zai s'iscruat! Etimo ctl. escruar Traduzioni Francese dégrossir Inglese to refine Spagnolo desbastar Italiano levare il crudo, dirozzare Tedesco den rohen Teil entfernen, vorarbeiten, verfeinern.

ispagiàre, ispagliài , vrb: ispazare, ispaxae, spalgiai Definizione bogare sa pàgia, chèrrere sa pàgia de mesu de su laore po dhu chistire límpiu; nau de ccn. su si giare a bíere prus de su chi est, unu, fàere braga, fàere su pageri Sinonimi e contrari abentuai, irghinitiare, spalligai / abantai, bragai, ispallerai, pazesare Frasi si che ispazat s'arzola iss'etotu: no cheret azudu ◊ a dedie fimus ispazendhe, a denote carruzendhe ◊ su laore in s'argiola ispagiavas si fut bentu in favore 2. tandho, ca as oliàriu, ite ispazas si de su chi produit no ndh'assazas? ◊ sunt ispazendhe pro sos milliardos chi nachi tenent ◊ sos catziadores ispazant narandhe chi cun issos cunillos e sirvones ant pacu vida Etimo srd. Traduzioni Francese dépailler Inglese to separate wheat from straw, to show off Spagnolo aventar, jactarse Italiano spagliare, brezzare Tedesco das Stroh entfernen von.

istegiàre , vrb: istrejare, istresiai, istresiare Definizione pònnere, pigare e trantzire o andhare atesu Sinonimi e contrari allalgare, astesiai, illalgare, issuzire, istelare, istesare*, istesire, istregire | ctr. acoltziare, acostai, bènnere Frasi ih, odheu, mi ndhe istégio!◊ gai arrexonamus istrejendhe sa duda doliana ◊ carchidabat pro istresiare sos gatos ◊ cussu tenit ispédhiu de nc'istresiai de bidha sua (M.Simbula) Traduzioni Francese éloigner Inglese to remove Spagnolo alejar Italiano allontanare Tedesco entfernen.

istesàre , vrb: istesiai, istesiare, istesiari, istexare, istreare, istrexare, stesiai Definizione pònnere, pigare e trantzire, andhare o essire atesu / fàghere a s'istésia istésia = fai andendi e istesiendi Sinonimi e contrari allalgare, allongriai, astesiai, illalgare, issuzire, istegiare, istelare, istesire, istregire, longai | ctr. acoltziare, acostai Frasi s'istéxiat currendhe ◊ pro agatare cosa bona tocat a istesiare ◊ noche istrexiemus in logos chena làcanas ◊ pro nudha m'istéxio dae su fadu chi mi trazat ◊ dae ue bi at perígulu sa zente si che istéxiat ◊ sa punga che istéxiat s'inimigu ◊ fit andhendhe a la ciòmpere, cudha si che istreat e faghet totu s'iscala a bórinu! Etimo ltn. exte(n)siare Traduzioni Francese éloigner Inglese to remove Spagnolo alejar Italiano allontanare, distanziare Tedesco entfernen.

istesiónzu , nm: istexonzu Definizione istesiamentu, su istesiare Sinonimi e contrari illascamentu, illatzonzu, istesiada | ctr. acostada, acurtziada, acurtzionzu Etimo srd. Traduzioni Francese distanciation Inglese distancing Spagnolo distanciamiento Italiano distanziaménto Tedesco Entfernen.

sclavài , vrb: isclavai*, scravai Definizione bogare is craos; istacare sa cosa cravada, incravada o bene firma punciada, pigare a poderiu, a fortza Sinonimi e contrari iscabbúllere, isclavai, istacare, leare / iscúrpere | ctr. clavai Frasi iant scravau su corpus de Gesús e dh'iant trogau cun tiras de linu (Ev) 2. cust'àxina, de cantu dh'eis incracada, no ndi dha potzu scravai ◊ chi no fut poita, cussu lampu de telèfunu ndi dhu scravau, po su chi costat! ◊ no arrennescia a ndi dha scravai: candu si picigat est peus de sa càncara! ◊ est sidhada che cóciula: mancu cun is tanallas ndi dhi scravas foedhu! ◊ nd'apu scravau prus de deximila francus Traduzioni Francese déclouer, détacher Inglese to unnail, to detach Spagnolo desclavar Italiano schiodare, staccare Tedesco einen Nagel entfernen, lösen.

scrachirài , vrb Definizione segare su cràchiri, is tupas, illimpiare su terrenu Sinonimi e contrari ammatutzare, immatai, ismatutzare, ispatare, matai Etimo srd. Traduzioni Francese débroussailler Inglese to deforest Spagnolo desbrozar Italiano decespugliare Tedesco Gestrüpp entfernen.

spedriài , vrb: ispedriare*, sperdai, sperdiai Definizione arregòllere, pinnigare sa pedra iscapa po illimpiare is terrenos (si narat fintzes de is pudhas chi papant arena); nau de gente, annestrare, giare educatzione; nau de sonu surdu o boghe sorrogada, iscrarire, cambiare e sonare bene Sinonimi e contrari ispedrigare Frasi cussu dranghilloi mannu ciai podiat andai a sperdiai, ca no est cancarau! Traduzioni Francese enlever les pierres Inglese to take stones away Spagnolo despedregar Italiano spietrare Tedesco Steine aus Feldern entfernen.

spuntedhài, spuntedhàre , vrb: ispuntedhare* Definizione bogare o trantzire is puntedhos, is frucàgios, de asuta de sa cosa apuntedhada Sinonimi e contrari | ctr. apontedhae Traduzioni Francese ôter les étais Inglese to unprop Spagnolo desapuntalar Italiano spuntellare Tedesco die Stützbalken entfernen von.

trancíre, trancíri , vrb: transie, transire 1, transiri, trantzire, trantziri, trasiri, trensiri, trentzí, trentziri Definizione cambiare camminu, istesiare unu pagu, passare de un'oru o tretu a un'àteru, de unu camminu a un'àteru, pigare o ispostare, mòvere de unu logu (o determinu) a un'àteru; fàere a mancu, pònnere a una parte po no istrobbare o èssere istrobbaos, lassare istare a un'àtera borta, a un'àteru tempus / pps. transiu, trànsiu Sinonimi e contrari apaltare, arrociare, cansai 1, frànghere, ischerciai, istransire, issuzire, istregire, passai, pesai, stressiai, tasire, tòlchere, trantziai / crastinare, faltare Modi di dire csn: trantzirisí de pari = lassàresi, irbortàresi (nadu mescamente de ómine e fémina cojendhe o cojados); trantziri su puntu de… = colàreche su límite, isazerare; transire su pretzipitu = muntènneresi o istaresindhe de fàghere carchi cosa de malu, fràngheresi de s'ocasione de fàghere male; s'annu trasiu = s'annu coladu; transire su pecadu, sas cunzunturas malas = itl. fuggire il peccato, le occasioni; transire de + inf. = fàere a mancu de… Frasi si no trancis t'investo! ◊ transidí unu pagu! ◊ transis istrada po no t'incontrare deo? ◊ no transo sos tzumbos de codina in sos buturinos ◊ trantzidí de innòi a ingudheni! ◊ comenti fatzu a trentzí sa màchina po passai tui?! ◊ transit caminu candu bit a mei ◊ fiat màrtura e no si transiat de su letu ◊ su landiredhu no at trantziu sa téula in crabetura ◊ dhi at torrau sa lei sena de transiri una vírgula de su chi dhoi fiat iscritu ◊ ti giuru ca de custu votu no potzu trantziri! ◊ trasiu su soli, bivis in rénniu de bellesa ◊ sas arbeghes de inoghe che dhas trantzo a Sa Serra ◊ che ant trantziu sa làcana de su cugnau ◊ trantzidi de dienanti!◊ de s'opinioni sua no dha pòciu trancí 2. fipo vénniu peri a pede, ma cras apo imperjos chi non poto trantzire ◊ de àteru podis transiri, ma no de mòrriri ◊ no aiat pótiu transire de si cojubare ◊ su pagu chi bivis, no trantzas minutu de acanta mia! (Pillai G.)◊ de su chi mi timemu no mi trancemu! 3. no dhu permitit Deus chi si trantzaus de pari ◊ si m'istimas tui, de pari no trantzeus! ◊ at trantziu su puntu de sa seriedadi e megat de èssiri disonestu ◊ pro transire su pretzipitu donzi die mi castigo ◊ no si podit trentziri su destinu 4. su tempus trasiu est meda ◊ mi timu ca at a tocai a transiri sa coja! Etimo itl. transire Traduzioni Francese éloigner, écarter, se déplacer Inglese to remove, to step aside, to shift Spagnolo apartarse Italiano discostare, distògliere, spostarsi, scansarsi, rinviare Tedesco entfernen, ausweichen.

«« Cerca di nuovo