arróscu , nm, nf: arruscu,
orrusca,
rusca* Definizione
su pígiu de corgiolu chi abbarrat a su suérgiu apustis bogau su ortigu, corgiolu de is matas
Frasi
bollu su ortigu cun s'arruscu interu comenti ndi dhu bogant de su truncu de su suérgiu
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
seconde couche externe de l'écorce du chêne-liège
Inglese
second rind of cork-tree
Spagnolo
segunda capa del corcho
Italiano
secónda scòrza del sùghero
Tedesco
die zweite Korkrinde.
càpa , nf: gapa Definizione
genia de trastu (fintzes de preide) a bestire in pitzu; pígiu biancu fatu cun abru de ou murigau cun tzúcuru chi si ponet in pitzu a is pabassinos o àteros druches; genia de fogighedha chi imbodhigat su granu, segundhu su laore; in is gimineras, su cugudhu, pigighedhu de muru chi faet artzandho e menguandho, acabbat in artu a punta, po che acumpangiare su fumu a su fumajolu; s'orroda o peana de linna ue s'incàsciat su braxeri, a manera chi no istet in terra e de dhue pòdere fintzes acostire e pònnere is peis
Frasi
si est imboligadu in sa capa ◊ si su mortu fiat erricu, su préide si poniat sa capa froria, de grória
2.
sa capa de sos pabassinos si faghet cun arbu de ou e túcaru ◊ a is pabassinas dèu dhis pòngiu sa capa cun sa tregea ◊ sa capa dha ponint a is mustatzolus
3.
s'ispiga portat is naus, is naus portant sa camisedha o capa chi finit cun s'arista
4.
suta de sa capa in sa ziminea bi istamus totu sétzidos in su fogu
Cognomi e Proverbi
smb:
Cappa
Terminologia scientifica
bst, drc, rbr
Traduzioni
Francese
cape
Inglese
cloak
Spagnolo
capa,
glaseado,
campana
Italiano
cappa,
glassa
Tedesco
Kappenmantel,
Glasur.
capamàgna , nf Definizione
genia de bestimentu de preide, mannu, largu, po is funtziones de crésia / manera de nàrrere: èssere in c. = èssere bestios cun bestimentu de lussu, a meda
Terminologia scientifica
prdc
Traduzioni
Francese
chape
Inglese
cope
Spagnolo
capa pluvial
Italiano
piviale
Tedesco
Pluviale.
mànta , nf: ammanta,
màntua Definizione
ammontu prus che àteru lébiu, de pònnere a pígiu de pitzu in su letu, in pitzu de s'àteru ammontu; su pilu (e colore) de un'animale
Sinonimi e contrari
coce
/
bentina,
intinnu
Frasi
sa manta chi zuchio a cuzicura dae su letu mi ndhe ant istratzadu ◊ at pigau sa manta de su letu e dh’at ghetada in palas de su béciu ◊ su pipiu in su letu s’acugúciat asuta de is mantas po iscadhiai su perígulu
Cognomi e Proverbi
smb:
Manta
Terminologia scientifica
ts
Etimo
ctl., spn.
manta
Traduzioni
Francese
couvre-lit
Inglese
bedcover
Spagnolo
colcha,
capa
Italiano
coprilètto
Tedesco
Tagesdecke.
mantédhu , nm Definizione
genia de bestimentu de mannu, longu, a betare in codhos coment'e a imbodhigadura, grussu
Sinonimi e contrari
manteu
Frasi
fit totu ammuntau in su mantedhu
Terminologia scientifica
bst
Traduzioni
Francese
manteau
Inglese
mantle
Spagnolo
capa
Italiano
mantèllo
Tedesco
Umhang,
Mantel.
màntu , nm Definizione
genia de ammontu de fémina, de orrobba bona, fine, a betare in pitzu e coment'e a imbodhigadura, apertu ananti, longu meda; a logos est su muncadore mannu de seda, ma giaet su númene a totu su costúmene puru; si narat fintzes po bentina, colore de su pilu de su bestiàmene mannu
Modi di dire
csn:
is mantus = sa montedhada, is nuis chi acarraxant is àrias (mantu ’e bentu, mant'e ària = nue forte de bentu)
Frasi
pro sogru meu su tempus mi dades de li tèssere unu mantu ◊ custu mantu aggradessi e tènelu arribbadu pro s'isposa chi ti as a leare ◊ su mantu de Nostra Segnora est de seda ◊ nade, Segnora, pro chie mantu niedhu portades?
2.
a bortas arribbat mantu lizeru che alenu de pitzinnu ◊ no tenit assébiu gherrendi cun mantus e bentus contràrius
Terminologia scientifica
bst
Traduzioni
Francese
manteau,
pelage (des animaux)
Inglese
mantle
Spagnolo
manto,
capa
Italiano
manto
Tedesco
Mantel,
Fell.
pàntama , nf Definizione
su primu pígiu de sa terra totu arraighinas de s'erba a bisura de pedhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gazon
Inglese
grass mantle
Spagnolo
capa superior del suelo
Italiano
cótica (erbosa)
Tedesco
Grasnarbe.
pígiu , nm, nf: pígliu,
piju,
pílgiu,
pilla,
pillai,
pillu,
pitzu 1,
pixe,
pixu 1,
piza,
pizu Definizione
css. cosa lada o istérria meda e fine (assumancu po s'istérria chi tenet), sa parte prus in pitzu, de fora, de sa cosa, ma si narat fintzes de bestimentu postu in dossu in cantu distintu de un’àteru e de ammontu po letu; foedhandho de logu, su matedu cracu chi dhu'est créschiu; in cobertantza, fintzes manera de fàere a ingannu, a trassa; a logos, is pillus funt una calidade de macarrones; foedhandho de domos, de fràigu, pitzu est fintzes pianu (su pitzu = su primu pianu; su pitzu de mesu = su pianu in mesu de àteros duos)/ min. pizaredhu, pizighedhu (a/c.: candho si narat cantos funt is pígios de una matessi cosa, su foedhu si fúrriat a piza, pilla, a bortas fintzes cun sa /s/ de su pl.: una pilla, dua piza, tre piza, cuatru pillas, bàtoro piza); is píglius = a logos, pistocu, pane carasau; avb. (èssere de una cosa) pígiu pigiu = itl. affiorante, superficiale
Sinonimi e contrari
pidhoncu,
pillada,
subrafaci
/
bestimenta,
cuguzura
/
còglia
/
filedhos,
pinnica,
trassa
/
cdh. píciu
Modi di dire
csn:
pillu de lati = mantega; avb. a pillu a pillu, pizu pizu (pizubizu)= subra subra, chentza falare a fundhu; a pillus a pillus = a pilladas, a pizos, a pillais (èssiri, pònniri a unu, a dus pillais); bogare, bogai a p. carchi cosa = imbentare, ispedientare, bogai a claru; essire a pizu = essire fora de si poder bídere, intèndhere; perda a pillus = chi essit a iscatas, a cantos lados, a tellas; pillu de pasta = pasta tesa a fine (es. pane carasau); fai pillu = pònnere su pizu (nadu de late, binu e gai); a pizas de denote = intro de note, a note russa
Frasi
apu fatu su lentzoru a cuatru pillas ◊ bogadiche carchi pizu ca est calura! ◊ in su letu bi amus postu un'àteru pizu ca est fritu ◊ a su pamentu li ant postu una piza de tzimentu ◊ frochendhe in pag'ora at postu pizu russu ◊ s'abbolotu chircat de pònnere pizu peri in sas abbas netas ◊ su late at fatu su pizu ◊ su pitzinnu at bogau una piza de pane ◊ su pani carasau essit a píglius ◊ cosatzas de leare a piju in apretos de nie a las brujare ◊ est frius e no fait a drommí a pillu de lentzolu ◊ cussa butíglia portat pillu de binu ◊ poltat su brutore a tre piza ◊ nc'est su pruini a pilla ◊ po fai cruguxonis sa pasta tocat a dha tendi a pillus ◊ cun sa màchina faiaus is pixos de is culurgiones
2.
ghite ses faghendhe in custu pizu totu ispinas? ◊ in cussos pizos no si bi podet colare de sa malesa ◊ pastores e catzadores connoschent bassuras e pizos ◊ sas berbeghes che sunt in cussu pizu, ca bi agatant cosa frisca
3.
aspeta chi cussa cosa chi as ghetau a s'àcua ndi àmpuit a pillu
4.
totus intregaus a is tiaus funt, sa genti, a bogai a pillu fintzas màchina de fuedhai! ◊ e ite amus a bogare a pizu, nois, chi semus betzos?!…◊ pro no pèrdere gutzu su sartitzu orrostindhe li afranzat pane a pitzu a pitzu ◊ dhoi fut sa cosa de papai a pillas a pillas ◊ boghit a pillu su dinai! ◊ cussas pesant a pizas de denote po fàchere su pane (A.M.Carta)
Cognomi e Proverbi
smb:
Pillai
Etimo
ltn.
pilleus
Traduzioni
Francese
couche,
feuille,
surface
Inglese
foil,
layer,
surface
Spagnolo
capa,
hoja,
superficie
Italiano
strato,
sfòglia,
superfìcie
Tedesco
Schicht,
Folie,
Oberfläche.
pillàda , nf: pirada Definizione
css. cosa lada o istérria meda e fine (cunforma a sa largària), fintzes pígios unu in pitzu de s'àteru, pígios a pira
Sinonimi e contrari
impizada,
pígiu,
pirada 1
Modi di dire
csn:
avb. a pilladas a pilladas = a pizos; una pillada de pani, una de casu = pane e casu a pizu pizu, unu pizu de s'unu e unu de s'àteru
Frasi
literaus de talentu ant lassau pilladas de paperi po connòsciri s'istória de Castedhu ◊ dhoi at una pillada de carcina arruta de su muru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couche,
strate
Inglese
layer
Spagnolo
capa
Italiano
strato
Tedesco
Schicht.
talloràxu , agt, nm: telloràrgiu,
telloraxi,
telloraxu,
telluràrgiu,
telluraxu Definizione
nau de logu totu orroca ue is pedras chi essint funt de ladu a pígiu grussu totu pínnigu / terra telluràrgia = a pígiu fine, logu de pedra chi essit a pígios
Sinonimi e contrari
labidarzu,
latatza,
praicàrgiu,
razile,
tellaja
Frasi
sa perda de su telloraxi fait a dh'isperrai po intellai su logu
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
strate pierreux
Inglese
stony layer
Spagnolo
capa de piedras llanas
Italiano
strato lapidóso
Tedesco
Kiesschicht.