abbarbigàre , vrb Definizione
bogare brabas, arraighinas, tzeurras: si narat de is sèmenes chi bogant su cambu naschindho
Sinonimi e contrari
abbrabai,
abbrossare,
arradichinare,
arrexinai,
chimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
allatzare
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
prendre racine
Inglese
to cling
Spagnolo
arraigar,
enraizar
Italiano
abbarbicare
Tedesco
Wurzel fassen.
abbrabài , vrb: barbai Definizione
pònnere barbas, arraighinas, tzeurras, cambos: si narat de sèmenes chi bogant sa tzéurra, naschindho
Sinonimi e contrari
abbarbigare,
abbrossare,
arrexinai,
chimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre racine,
s'enraciner
Inglese
to root
Spagnolo
echar raíces,
arraigar
Italiano
radicare
Tedesco
Wurzel schlagen.
acherrài , vrb: achirrai Definizione
nau de is matas candho faent su frore, seberare e mantènnere su frutu (e cumprire puru); nau de gente, mantènnere su segretu, aguantare, baliare calecuna cosa
Sinonimi e contrari
achèrriri,
aferrai,
aggarrai,
assocai,
atichire,
muntènnere,
tènnere
/
babiai
Frasi
sa mata fait su froi e apustis acherrat su frutu ◊ custa mata ocannu no nd'at acherrau, de figu ◊ s'arenara si càrrigat de froi, ma no ndi acherrat meda
2.
cussu est peus de unu ciuliru de cerri chi no acherrat mancu una carriadroxa
3.
dh'at achirrau a su capotu ◊ seu cumbatendi cun custu tubbu: est papau de s'arrúinu e no arrennèsciu a dh'achirrai
4.
issu no acherrat su fragu de su tzúrfuru: po cussu grisat povinas de ammexinai s'àxina ◊ custas matixedhas no acherrant su callenti de s'istadi ◊ si pregontàt comenti iat fatu, issu diaici písili, a acherrai totu cussa malesa sena de si furriai luegus! (F.Carlini)
Traduzioni
Francese
prendre
Inglese
to strike root
Spagnolo
arraigar,
prender
Italiano
attecchire
Tedesco
Wurzel fassen.
aggrighidhíri , vrb Definizione
si narat de erbas e matas chi pigant, candho si prantant, e creschent
Sinonimi e contrari
abbivorare,
crèschere,
imbènnere,
tènnere
Traduzioni
Francese
s'enraciner,
fig. prendre
Inglese
to sprout
Spagnolo
arraigar
Italiano
attecchire
Tedesco
Wurzel fassen.
arradichína , nf: arraegina,
arraighina,
arraghina,
arreighina,
arrexina,
radichina* Definizione
de is erbas e matas, sa parte chi istat asuta de terra ue suspint abba e àteros alimentos e ue si mantenent; foedhandho de àteru, sa parte prus atesu e fundhuda de ue benit o dipendhet unu o una cosa; nau de gente, is antepassaos de su matessi pópulu e logu, s’istória chi at tentu, sa cultura, sa limba, is chistiones / genias de arraighina: a soca o ispicone, a fusinu (itl. a fittóne), a barba (is puntas prus fines, latarola)
Sinonimi e contrari
arraígini,
raiga 1
| ctr.
chima
Frasi
li at dau a mandhicare arradichinas d'erba ◊ su fogu si est inchessau a sas arraighinas ◊ cun is arrexinas prus fortis dèu mi apu a istríngiri a bosàterus ◊ is arreighinas funt fortis e profundas e alimentant sa mata
2.
mi apu a isbagliai, ma tui in custu ufíciu no nci ponis arraíginis!
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
racine
Inglese
root
Spagnolo
raíz
Italiano
radice
Tedesco
Wurzel.
arradichinàre , vrb: arraeginare,
arraighinare,
arraixinai,
raighinare Definizione
betare, pònnere arraighinas
Sinonimi e contrari
abbarbigare
Frasi
paritzos víscios si li arraighinaiant in conca
2.
deo ebbia so abbarradu arraighinadu a sa terra e a sa massajia ◊ ti podes afetzionare a tantas àteras bidhas, ma sa chi ti sentis arraighinada intro de su coro est sa tua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre racine
Inglese
to root
Spagnolo
arraigar
Italiano
radicare
Tedesco
Wurzel schlagen.
arraígini , nf, nm: arraixini,
arraíxini 1,
arraxina,
arraxini,
arreíxini,
arréxini,
arrexini,
reixina Definizione
sa parte de sa mata o de s'erba chi calat a fundhu in sa terra e ndhe suspit su sustentu (abba, àteros minerales); nau in cobertantza, cosa o gente de ue ndhe dipendhet àtera / arraíxini maistu = sa raighina mazore; fai o ghetai arréxini
Sinonimi e contrari
arradichina
Frasi
sa mata nci at cravau is arraixinis in terra ◊ ndi at tirau sa matixedha de fund'e arréxini
2.
est in sa língua chi agataus is arraxinas, s'identidadi nosta ◊ s’arréxini mala allupat su mundu (T.Piredda)
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
radicina
Traduzioni
Francese
racine
Inglese
root
Spagnolo
raíz
Italiano
radice
Tedesco
Wurzel.
arrexinài , vrb Definizione
pònnere o betare arraighinas
Sinonimi e contrari
abbrabai,
arradichinare,
tènnere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre racine
Inglese
to root
Spagnolo
arraigar
Italiano
radicare
Tedesco
Wurzel schlagen.
atechíre , vrb: atichire Definizione
su pigare a crèschere de una cosa prantada, de un'innestu, de calecuna cosa chi andhat in bonu; nau de su fogu, cumenciare a tènnere, inchèndhere, fàere fràmula
Sinonimi e contrari
assocai,
tènnere
2.
su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ su fogu no atichiat e a foltza de lu sulare at segadu su sulavogu
Traduzioni
Francese
s'enraciner,
fig. prendre
Inglese
to sprout
Spagnolo
arraigar,
prender
Italiano
attecchire
Tedesco
Wurzel fassen.
radichína , nf: arradichina,
raichina,
raicrina,
raighina Definizione
sa parte de is erbas e matas chi istat asuta de terra ue suspint abba e àteros alimentos e si aguantat; foedhandho de àteru, sa parte prus atesu e funguda de ue benit o naschit una cosa (nau fintzes de pilu, de unga); nau de gente, is antepassaos, is generatziones passadas de su matessi pópulu e logu, s’istória chi at tentu, sa cultura, sa limba, is chistiones / genias de r.: a soca o ispicone (itl. fittóne), a barba (is puntas prus fines: latarola)
Sinonimi e contrari
arraígini,
raiga 1
/
fundhaju
Modi di dire
csn:
betare, pònnere, istèrrere, fàghere raighinas (nadu in cobertantza, istare a tropu frimmos, chentza si ndhe andhare prus o a pelea); raighina bolàntiga = arréxini chi essit in artu, me in su truncu o is nais de una mata; èssere de mala raighina = èssiri de iscrípia mala; raighina de dente = palone, sa punta ficada in sa càncara de s'ossu de barras
Frasi
segundhu sa linna, su rampu prantadu in terra bogat raighinas ◊ sas abbas de ocannu no li ant sighidu sa raighina a sas àrbures
2.
unu cunvincimentu chi at parau reixinas in su sabiori suu dhi narat ca sa vida torrat a nasci ◊ sas raighinas mias sunt restadas francas a chelu in iscassia de lentore
3.
Sardos chi ancora sezis in bidóriu e a sa Sardigna nostra azis istima frundhide a fora cussa raighina, canes, dutores e ambulatóriu!
4.
si ndhe at bogadu una dente ma si est istuturrada e bi est abbarrada sa raighina
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
radicina
Traduzioni
Francese
racine
Inglese
root
Spagnolo
raíz
Italiano
radice
Tedesco
Wurzel.
tènnede, tènnere , vrb: tenni,
tènniri Definizione
èssere meres o in posse de calecuna cosa, àere (ma fintzes pentzare, èssere in parentella, sentire una dólima, àere bisóngiu); contivigiare, manigiare de calecuna manera; aferrare a manos o cun calecuna cosa, mescamente currendho aifatu, pigare cosa iscapa, chi si movet currendho, a bolu o àteru, e fintzes furare, arregòllere e pigare de mesu de àtera cosa, arresurtare in mesu de cosa chi istringhet, chi sidhit; genia de giogu chi faent is piciochedhos cricandho de si aciapare paribari: giogai a tènnere o a tenedene; nau de sa linna o àteru chi abbruxat, pigare fogu, temperare a abbruxare, iscapai pampa (vrb. aus. èssere o àere: si podet nàrrere fintzes coment'e vrb. ativu transitivu); nau de cosa prantada o innestada, de arremu de sa carena o de sèmene chi ingendrat in sa madre (nau de fémina, bènnere príngia), pigare vida in sa terra o in sa linna noa, abbarrare biu, pigare a crèschere / ind. pres. 1ˆp. sing. tèngiu, tengu, tenzo, tenzu; ind. imp. dèu tenei, nosu tenestus, nois teniaimus; cong. pres. 1ˆp. sing. tenga, tenza, 2ˆp. pl. tenzades, tenzedas; pps. tentu, ténnidu, ténniu. Coment'e sinónimu de àere a logos dhu narant in parte de custu candho su sugetu, in su cuncetu de èssere in su logu, no est bene determinau: Sa Nuge si narat aingasi poite ca unu tempus dhue teniat una mata manna de nuge, in s'ortu dhue tenet crabas = bi aiat un'àrbure de nughe, bi at crabas
Sinonimi e contrari
àere,
tèndhere 1
/
acherrai,
aciapai,
cassai,
contifizare,
furai,
prugae
/
agganciai,
arratulare
/
aggafiare
/
allumae,
atzèndhere,
brugiare
/
assocai,
atechire
| ctr.
iscapae
/
lassai
/
mòrrere
Modi di dire
csn:
ie teniat pira = bi aiat pira; tènniri in cunsideru = pònnere in càrculu, fàghere contu mannu de unu; tènnere, tènniri de… (+ vrb. infinidu)= dèpere + vrb. infinidu; èssere tene tene a… = apunt'a aferrare, aferrendhe; giúghere a unu tene pro tene = tene tene, acurtzu meda de lu pòdere azummai aferrare (ma chentza lu sighire deunudotu); tènniri frius, basca, fàmini, sidi = sentire fritu, calura, fàmine, sidi, àere bisonzu de caentu, de friscura, de manigare, de bufare; tènniri pani e gortedhu = àere totu sas codomidades, istare a códumu; tènniri fuedhus cun d-unu = leàresi peràulas, faedhàresi male, cun peràulas graes, àere tentu murrunzu; tènnere a unu a picu = sighírelu curríndhelu; tènnere carchi cosa a pesu (es. su male fatu) = èssiri dispràxius; tènnerela cun ccn. = èssiri oféndiu, èssiri contras a ccn.; tènneresi musca a tzocu = irbulàresi de…, lassai a pèrdiri, mandai a pasci cocas; intrare in tènnere = allúiri, apampai
Frasi
sonniei de ti àere pro tota sa vida e no ti tenzei ◊ tenet deghe annos in sos úndhighi ◊ si teniat sas fortzas de Sansone!…◊ póveru est chie no tenet cosa ◊ sa Sardínnia tenit richesas ◊ isse tenet bestiàmine ma no tenet pàsculos ◊ de dinai ndi tengu, ma immoi no ndi portu ◊ tenent sa cosa ma no zughent mai unu sodhu in busaca ◊ bendhe su chi tenes e dalu a sos pòberos! ◊ Mariedha si at carragliatu sas oricras e si at tentu sa conca chin sas manos
2.
totu custu frius…: ita tenit, babbai? ◊ custu mànigu no tenet nudha: proite no ti est piaghindhe? ◊ e ita tenis isconchiendi? ◊ tenit su mali de is pedras ◊ is pipius no tenint nudha contras a su sardu ◊ cussu no tenet parentes
3.
sa carrada male tenta ponet tastu a su binu ◊ est bèni tentu che cani acapiau ◊ in tempus malu sas berbeghes las tenimus a proendha
4.
cunsiderendi comenti pasciat, mali mi pariat su dha tenni morta! (E.Pintor Sirigu)◊ apo tentu su cabadhu a issocu ◊ sa cane mia tenet su lèpere, su crabolu ◊ cudhos chi navant a tènnere a mie innantis meu cumbeniant tentos! ◊ bae e tènemi su cadhu ca tuco a bidha! ◊ bi aiat zente meda in su fogu fuidu e belleggai l'ant tentu
5.
mi che ant tentu duos fiados ◊ sa pedra mi che at tentu sa manu suta ◊ no li piaghet sa cosa rassa e che tenet su pizu dae su late ◊ fit tenendhe s'ozu in su corriotu ◊ no azes àpiu su corazu de nche tènnere una tzica ◊ proite ses pulighendhe su minestrone, ite che ses tenindhe?!
6.
feus tenni su fogu cun custu pimpiridu de paperi ◊ su fogu est intradu in tènnere, est tenindhe, si ch'est tentu ◊ sa linna de umbrinu est mala a tènnere ◊ sa linna mascada de abba no bi tenet ◊ sa linna sica tenet dereta ◊ sa linna frisca istentat a tènniri ◊ ténelu, su fogu, ca sinono s'iltudat!
7.
sas iferturas ant tentu totu ◊ si est prantada frisca, sa canna tenet dereta ◊ sas arburedhas chi si prantant, prus mannas sunt e prus sunt malas a tènnere ◊ sa prantaza tenet bene, dereta, si est posta proindhe ◊ comente si est cojubada at tentu deretu
8.
chirchendhe sidhadu si pariant tene tene a èssere ricos ◊ proite la tenes cun megus si no ti apo fatu nudha?! ◊ si fit istatu pro mene, si ne aiant tentu de musca a tzocu!
Cognomi e Proverbi
prb:
fillu de gatu topis tenit ◊ chie no curret no tenet!
Etimo
ltn.
tenere
Traduzioni
Francese
avoir,
posséder,
capturer,
attraper,
prendre,
brûler,
s'enraciner,
prendre,
pousser
Inglese
to have,
to own,
to catcht,
to burn,
to take root
Spagnolo
tener,
detener,
quemar,
arraigar,
prender
Italiano
avére,
possedére,
detenére,
catturare,
acchiappare,
prèndere,
àrdere,
attecchire,
allignare
Tedesco
besitzen,
innehaben,
fangen,
packen,
verbrennen,
Wurzel fassen,
einwurzeln.