arrèghere , vrb: arrei, arrèiri, arrere, arreri, rèere Definizione abbarrare firmos, sentza de andhare; si narat de vasu chi no est istampau ne tzacau chi mantenet su chi si betat aintru; rfl. su si lassare cosa angena; in cobertantza, aguantare is segretos; abbarrare a sa rea, prantaos, istrantagiaos / pps. arrésiu, arréssiu 1, arressu, arretu 1 Sinonimi e contrari abèschere, afrimai, aguantai, arrancare, arreare, arrèschere, arressare, obèschere, rèere / arrègere | ctr. andai, sfàiri Modi di dire csn: abba arressa = apojada, frimma (e pro cussu mala puru); arrèiri unu secretu = muntènnere su segretu Frasi líbbera zente poética in s'amore in su bisonzu arressa, istrinta in su dolore (A.Casula)◊ si est arressu pro sempre su coro sou ◊ no est ne andhendhe e ne arressu ◊ si arreet un'iscuta iscultendhe ◊ in caminu imbenit a unu connoschente, l'arreghet e li nat cosa 2. custu pitzeri no arreit àcua ◊ dèu pratzu, dèu leu, su chi bollu mi arreu ◊ a tui no fait a ti contai cosa ca no arreis nudha! 3. no mi sumbullit meda, gopai, ca no mi arreu in cambas de s'istrachímini! ◊ fiat aici istancu chi no si arreiat in peis ◊ addaghi su muntone est mannu meda no si arrèt Etimo ltn. regere Traduzioni Francese soutenir, supporter Inglese to support Spagnolo parar, tenerse Italiano fermare, fermarsi, règgere, règgersi in pièdi Tedesco anhalten, stehenbleiben, halten, sich aufrecht halten.

darétu , agt, avb, nm: deretu 1, destru, diritu 1, drestu, dritu, eretu, estru, zeretu Definizione coment'e calidade de una cosa, chi no est trota ma tènnera, dirita, chi no faet a furriadas, fintzes fata bene; cun valore de avb., su prus s'impreat che un'agt. e bolet nàrrere chentza si tratènnere, chentza si firmare, chentza istorrare, chentza pèrdere tempus o ibertare nudha, o, segundhu, deunudotu (ma fintzes comogomo, tempus passau); naendho de sa posidura, chi est prantau, a peis in terra e conca in artu o, de cosa, posta in custa matessi manera; foedhandho de s'ala ue una cosa si agatat, chi est a s'ala de sa manu destra; podet inditare sa leada, a cara a ue una cosa si agatat o andhat; si podet pònnere coment'e avb. de tempus e de manera Sinonimi e contrari ténneru / luego / intentarzu, istantàrgiu, ritzu, tolu / destru / abbia | ctr. doltu / colcadu / mancu 1 Modi di dire csn: ischire, no ischire cale ’eretu leare = aundi andai, a cali parti, ita fai; andai deretu de… = andhare abbia a…, a cara a…; èssere deretu a…, a deretu de…(+ vrb.)= prontu; fai una cosa in deretu, a sa ’ereta = bene, a deretu; èssiri deretu de fai una cosa = àere apenas fatu una cosa; dae deretu = dae luego; como ’eretu = comogomo, pagu ’e s'ora, issara; andhare a deretu, fàghere cosa a deretu = andhare in bonu, fàghere cosa comente si tocat Frasi su Segnore ammustrat su caminu deretu a sos pecadores ◊ cussu bivit in s'arruga dereta ◊ est deretu coment'e unu bastoni ◊ sa prus cosa dereta fachet a tortu sendhe chi est mannu! 2. nemmancu ti acheres, pàssache dereta! ◊ ndi calant e nchi tirant daretus a campusantu ◊ curre deretu a domo ca ti cheret mamma! ◊ essimiche deretu, chi no ti cherzo! ◊ éssimi deretu, irbirgonzia! ◊ macacu, bae deretu e no ti firmes in sas cosas vanas! (A.Casula)◊ tzertas cosas lu poniant deretu in supuzu ◊ pristos, commo imbrenucàebbos ca bos isposo deretu! ◊ si fit sapia deretu chi su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ gei est unu caboniscu… deretu si atzutzudhat, bellu inchighiristau! ◊ candho los ant avisaos, sos parentes sunt arribbaos deretu ◊ ant pensau de liu nàrrere deretu 3. sas zannas, sos bracones sunt abbertos deretos ◊ custu depet èssere macu deretu, a fàghere cosas goi! ◊ no ndhe balet prus, est malandhadu deretu ◊ custos macarrones sunt ancora cruos deretos ◊ collindhelas deretas sas camisas istérridas ca est proindhe! 4. si in custu istante a manu dereta sa retza betades azis a fàghere sa pisca abbundhante! ◊ dh'apu biu andendi a dereta ◊ sa cruxi si fait cun sa manu dereta ◊ dèu crocu totu a costau deretu 5. si pesada deretu ◊ si fut agatau aintru de un'astronavi chi iat pigau a artziai a sa dereta 6. a deretu de undi andas? ◊ est a deretu de cussu possessu ◊ che parat in sa calchera pesuda de totu cussos pes, ero no ischit cale deretu leare 7. tanti no est acussa sa càvana mia… soi deretu de dh'acussai! ◊ si bidiat dae deretu 8. allabai un'ómini baodru, no ndi fait una in deretu! ◊ a su póveru amiga li est sa runza, disignos no ndhe li andhat in deretu ◊ arrejonendhe a sa dereta, su mortu istat che mortu, e sos bios depent istare che bios! 9. no semus deretos a tucare: bi amus de nos ammanitzare! ◊ dereta a betare sale a su mànigu ses: assàzalu, innantis! ◊ uhm, deretus a arregòlliri genti seus!…◊ setzi si at bidu puzones fuendhe: sos chi fint a deretos de bolare in parte bi l'ant fata a si sarvare (N.Pianu)◊ tantu za so deretu a triballare, cun totu custos irbios chi so tenindhe!… Etimo ltn. *derectus, dextru(m) Traduzioni Francese droit, adroit Inglese straight, opportunity, immediately Spagnolo derecho, en seguida, recto, derecho Italiano dritto, difilato, immediataménte, ritto, dèstro Tedesco gerade, glatt, direkt, geradeaus, aufrecht, recht, Rechte.

ficàdu , pps, agt Definizione de ficare; postu istrantagiau, prantau in terra, o fintzes chi no est ciciu; nau de unu, chi s'intendhet bene e no est prus in letu Sinonimi e contrari fichidu, istantàrgiu, pesadu, reu, ritzu | ctr. corcau Modi di dire csn: èssere ficadedhu = biatzu; a sa ficada = a sa ritza, istrantaxus 2. dórmini nudas, pienas de sazos, sas àrvures: ficados barrasolos inue lentos bolos si pasant de ideas (F.Sechi)◊ apo dimandhadu a una zovanedha chi bi aiat ficada in sa zanna 3. totu custu tempus mamma istaiat male, ma como za est ficadedha! Traduzioni Francese bien droit Inglese up-right Spagnolo erguido, erecto Italiano erètto (in piedi) Tedesco errichtet, aufrecht.

fichídu , pps, agt: fichitu, fichiu Definizione de fichire; chi est postu prantau (o fintzes chi est sanu); chi est sèmpere in mesu in cosas chi no depet; nau de logu, chi est in calada meda Sinonimi e contrari ficadu, istantàrgiu, ritzu / arratu, ràbidu | ctr. corcadu, rutu Modi di dire csn: èssere male fichidu (nadu de zente) = ritzu ma malàidu, malesanu; èssiri fichiu che su mércuris = sempre in mesu in donzi chistione; fichiu che turra in culurgioni, che púncia in taba = fichetu, sempre in mesu in donzi cosa 2. si est sempre costumadu de iscultare s'Evangéliu cun sa persone fichida ◊ sos runaghes sunt ancora fichidos ◊ cudhu corvu istaiat in fraile fichidu subra de duas ancas deretas che àscia de raju ◊ tantu tempus in s'ispidale, so sempre a cantu reo fichidu! ◊ so rutu a binugos fichidos 3. est sempri fichiu: in dónnia cosa dhoi depit èssi cussu! ◊ fichitos e cuenteris ant a dimannare deretos 4. su logu a laore no fit bonu ca bi aiat palas fichidas e rocas Traduzioni Francese debout, dressé Inglese erect Spagnolo levantado, entrometido Italiano ritto, invadènte Tedesco aufgestanden, aufrecht, aufdringlich.

istantàrgiu , agt: istantàriu, istantarju, istantarzu, istentàrgiu, istentarzu, istrantarzu, istrantaxu, istrentaxu, stantàrgiu Definizione chi est a peis in terra e a conca in artu, o (nau de cosa a bisura longa) a manera de assimbigiare a persona prantada, ficada, cun sa parte de pònnere a fundhu in terra e in pitzu sa chi depet istare in artu / istare o èssere a istentàrgiu = ritzu, prantau Sinonimi e contrari daretu, ficadu, intentarzu, reu, ritzu / cdh. stantàgliu | ctr. corcau, sétidu Frasi sacu bóidu no reet istentarzu ◊ a candho isto istrantarzu cun sos bàculos mios, a candho podero cun sos anzenos ◊ sos pitzinnos sunt istantàrios a inghíriu de su procu abbadiandhe ◊ cussa fémina portat is pius istrentaxus che mata de isparau!◊ si seciant in is cadiras o ci no abarrànt istantàrgius ◊ su truncu istrantaxu fut e istrantaxu est abarrau Etimo ltn. statarius + stante(m) Traduzioni Francese dressé, debout, droit Inglese erected Spagnolo levantado, erguido, derecho Italiano ritto Tedesco aufrecht.

nébidu , agt: néidu, népidu, népitu, níbidu Definizione nau de truncu de mata (mannu o piticu, grussu siat o fine), chi no portat nodos, ténneru, deretu e de totunu andhare, e po cussu fintzes lisu, chentza giúmburos: nau de terrenu, chi est bellu totu in paris, límpiu; nau de persona, chi no tenet neghe, sana, chentza pecos Sinonimi e contrari daretu, nidu 2, ténneru / nédidu | ctr. nodosu Frasi as truncadu s'àrbure piús nébida ancora preustinu ◊ at norant'annos, ma est nébidu che opinu ◊ at fatu duos bellos irfilares népitos de tuntunnos ◊ carchi mandrone si fit ingulimatu a cussas raicras bellas e népitas ◊ piantas altas, népidas, fozidas, de formas variadas e istranas (F.Dore)◊ po fae iscalas de carru serbiant matas néidas de ílixi 2. est una tanca manna, totu tirrinu népitu ◊ in còscias portat is carris níbidas che s'ou ◊ sos tzeracos, canno b'at de mannicare, sa canistedha la lassant népita che agliola (A.Pau) 3. de sentidos fit fémina nébida e sana ◊ sa pitzinnia est s'istajone de sa vida piús níbida e rica ◊ che népidu cristallu istat s'aera (F.Dore)◊ su mare fit che népidu cristallu Traduzioni Francese tronc droit sans nœuds Inglese straight and smooth (trunk) Spagnolo tronco recto y liso Italiano diritto e lìscio (fusto) Tedesco glatt, aufrecht.

prantàu , pps, agt Definizione de prantare; nau de matedu o erbas, chi dh'ant postu in sa terra trebballada, in fossu, cun is arraighinas ammontadas de terra po crèschere; nau de itesisiat, chi est postu in posidura verticale, a bisura de mata, istrantagiau / istare a sa prantada = a sa ritza, abarrendi istrantaxus Sinonimi e contrari ficadu, istantàrgiu, ritzu | ctr. corcadu, sétzidu 2. setzidi: no mi as a nàrrere sa missione prantau, no! ◊ candho sa maista intrat in s'àula is piciochedhos si ndhe pesant e si ponent prantaos ◊ tocae e setziòs, o prantaos cherís abbarrare? Traduzioni Francese planté, debout Inglese embedded, upright Spagnolo plantado, erguido Italiano piantato, verticale Tedesco eingepflanzt, aufrecht.

réu , agt Definizione chi est postu istrantagiau, prantau in terra, cun is peis in terra coment'e candho si camminat / istare a sa rea = arreare a sa ritza; èssere a boghe rea = a boghes postas, a tzérrius Sinonimi e contrari ficadu, istantàrgiu, pesadu, ritzu | ctr. corcadu, sétzidu, tambuladu Frasi pesa reu! ◊ sa rughe ndhe l'ant ficada rea ◊ non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (G.Raga)◊ s'imbriagu mancu si l'afurcarzant istat reu ◊ apenas mi as bidu reu mi as iscutu a terra ◊ apo a torrare a bois, bidustos fustialvos: isetàdemi reos! (V.Falchi) 2. sa mama fit a boghe rea giamendhe de continu su fizu Cognomi e Proverbi prb: sacu bóidu no rezet reu Etimo srd. Traduzioni Francese debout Inglese erect Spagnolo erguido, recto Italiano ritto Tedesco aufrecht.

rítzu , agt: arritzu 2 Definizione chi est postu prantau in terra, cun is peis (genti) o sa parte bàscia (cosa) in terra coment'e candho si camminat, nau fintzes in su sensu de èssere fortes, de agguantare in is dificurtades Sinonimi e contrari daretu, ficadu, intentarzu, istantàrgiu, prantau, reu, tolu | ctr. corcadu, sétzidu Modi di dire csn: a sa ritza = istrantaxu, sentza de si sètziri, sentza de s'incruai; règhere, no règhere ritzu = abarrai, no abarrai istrantaxu; pilos ritzos = artudhados Frasi sacu bóidu no rezet ritzu ◊ si est pesatu ritzu mancu si l'aiant puntu a resòglia! ◊ su chi dabant chin sa tèssera non bastabat a si règhere ritzos ◊ seide: ite faghides ritzos?! 2. isse colabat in cussa zanna a sa ritza, chene s'incurbiare Cognomi e Proverbi smb: Ritzu, Rizzu Etimo srd. Traduzioni Francese droit, debout Inglese upright Spagnolo derecho, erguido Italiano ritto, verticale Tedesco aufrecht.

stantàrgiu , agt: istantàrgiu*, stantarxu, stentàrgiu, strantàrgiu, strantaxu, strentaxu Definizione chi est a peis in terra e a conca in artu, o a manera de assimbigiare a persona prantada, ficada, cun sa parte de pònnere a fundhu in terra e in pitzu sa chi depet istare in artu / a sa strantaxa = a sa ritza, istendhe ritzos Sinonimi e contrari daretu, ficadu, intentarzu, reu, ritzu / cdh. stantàgliu | ctr. corcau, rutu Traduzioni Francese bien droit Inglese erect Spagnolo recto, erguido Italiano ritto, erètto Tedesco aufrecht, gerade.

tirentínu , agt: tirintinu Definizione nau de unu, chi est téteru che brocu de cantu si credet, o fintzes chi est càdriu, lestru Sinonimi e contrari tiradu / ritzu, téteru Frasi caminat a passu lestru e tirentinu Traduzioni Francese plastronnant Inglese erect Spagnolo tieso, engallado Italiano erètto, impettito Tedesco aufrecht.

«« Cerca di nuovo