ammediài 1 , vrb: ammeriai,
ammeriare,
mediai* Definizione
fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca
Sinonimi e contrari
acamai,
meliagrare
Frasi
sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso
2.
arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai!
Traduzioni
Francese
faire la sieste,
rester dans l'ombre
Inglese
to have a siesta,
to stay in the shadow
Spagnolo
sestear
Italiano
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedesco
im Schatten Mittagsruhe halten.
aorutài, aorvetài , vrb: auvretai Definizione
istare a iscoca, abbaidandho, giaendho atentzione a ccn. o po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
obretare*,
punterare,
selvare
Traduzioni
Francese
épier,
être en vedette
Inglese
to spy
Spagnolo
acechar
Italiano
spiare,
stare in vedétta
Tedesco
belauschen,
Ausguck halten.
apoderàe, apoderài , vrb: apoderare,
apoderari,
poderae Definizione
pigare cun is manos una cosa, prus che àteru po dha mantènnere firma, ma si narat fintzes in su sensu de tènnere sa fortza de aguantare unu pesu, de padire una dificurtade o àteru (es. de fàere a mancu de calecuna cosa)
Sinonimi e contrari
abbabiai,
afoderare,
afuncenare,
agguantai,
ammantènnere,
apompiai,
leare,
rèzere
| ctr.
iscapae,
lassai
Modi di dire
csn:
apoderaisí de fai una cosa = tratènneresi, istaresindhe; apoderàresi de una cosa = resessire, fàghere una cosa, poder fàghere una cosa
Frasi
fustei apoderididha bèni, a bortas no nci arruat! ◊ apoderit sa tassa e bufit! ◊ apoderamí: e innui est ca dh'arropu?! ◊ is umbras fiant coment'e cogus chi circànt de dh'apoderai ◊ a inube mi aferro mi apodero e candho mi apodero bene istringo (Màsala)
2.
no isciu cumenti mi seu apoderau de m'imbrutai is cratzonis! ◊ apoderadí s'onori! ◊ no mi ndhe poto apoderare ◊ no potzu apoderai su fàmini!◊ intendendu aici no s'est pótziu apoderai e nci dhus at bogaus!
Traduzioni
Francese
maintenir
Inglese
to maintain
Spagnolo
sujetar,
aguantar
Italiano
mantenére
Tedesco
halten.
apompiài, apompiàre , vrb: pompiai Definizione
castiare, furriare is ogos a ccn. parte o cosa po dha bíere; tènnere sa capacidade de aguantare una dificurtade, de fàere un'isfortzu, mantènnere
Sinonimi e contrari
abbadiai,
allutzare,
annotare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
/
abbabiai,
agguantai,
ammantènnere,
apoderae,
rèere
Frasi
apómpiadi in s'isprigu! ◊ su pitzinnu colaiat sas oras de iscola apompianne a foras
2.
apómpia a forti chi no ti arruat, lah! ◊ apómpia s'iscala! ◊ candu unu est giòvunu apómpiat trabballu meda ◊ candu fait bentu forti, medas si apómpiant po no arrui
Traduzioni
Francese
regarder,
tenir
Inglese
to look,
to hold
Spagnolo
mirar,
aguantar
Italiano
guardare,
règgere
Tedesco
anschauen,
halten.
arrèghere , vrb: arrei,
arrèiri,
arrere,
arreri,
rèere Definizione
abbarrare firmos, sentza de andhare; si narat de vasu chi no est istampau ne tzacau chi mantenet su chi si betat aintru; rfl. su si lassare cosa angena; in cobertantza, aguantare is segretos; abbarrare a sa rea, prantaos, istrantagiaos / pps. arrésiu, arréssiu 1, arressu, arretu 1
Sinonimi e contrari
abèschere,
afrimai,
aguantai,
arrancare,
arreare,
arrèschere,
arressare,
obèschere,
rèere
/
arrègere
| ctr.
andai,
sfàiri
Modi di dire
csn:
abba arressa = apojada, frimma (e pro cussu mala puru); arrèiri unu secretu = muntènnere su segretu
Frasi
líbbera zente poética in s'amore in su bisonzu arressa, istrinta in su dolore (A.Casula)◊ si est arressu pro sempre su coro sou ◊ no est ne andhendhe e ne arressu ◊ si arreet un'iscuta iscultendhe ◊ in caminu imbenit a unu connoschente, l'arreghet e li nat cosa
2.
custu pitzeri no arreit àcua ◊ dèu pratzu, dèu leu, su chi bollu mi arreu ◊ a tui no fait a ti contai cosa ca no arreis nudha!
3.
no mi sumbullit meda, gopai, ca no mi arreu in cambas de s'istrachímini! ◊ fiat aici istancu chi no si arreiat in peis ◊ addaghi su muntone est mannu meda no si arrèt
Etimo
ltn.
regere
Traduzioni
Francese
soutenir,
supporter
Inglese
to support
Spagnolo
parar,
tenerse
Italiano
fermare,
fermarsi,
règgere,
règgersi in pièdi
Tedesco
anhalten,
stehenbleiben,
halten,
sich aufrecht halten.
arressàre , vrb Definizione
su si firmare de camminare, de fàere cosa, fàere firmare / pps. arressadu, arressu
Sinonimi e contrari
afrimai,
arrèghere,
arremai 1
| ctr.
andai
Frasi
mi arresso a li porrire azudu ◊ si est arressa pro si pasare azicu ◊ su mundhu no si est mai arressu e ne mai s'at a frimmare ◊ a Pirella, ca fit ingomendhe chene masticare bene, sa sartitza si li est arressada in gurguzu!
2.
l'arressant chin su cadhu ◊ a mimme no b'at crisura o làcana chi mi arressat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bloquer,
arrêter
Inglese
to stop
Spagnolo
parar
Italiano
fermare
Tedesco
halten.
binnennài , vrb: binnennare,
vinnennare Definizione
segare e arregòllere totu s'àghina de is bíngias, ma fintzes incungiare àteru / b. casidhos = bogai su meli
Frasi
a binnennare che daet a sa bandha de mesu cabidanni ◊ zughiant s'idea de binnennare ma no bi ant binnennadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vendanger
Inglese
to harvest grapes
Spagnolo
vendimiar
Italiano
vendemmiare
Tedesco
lesen,
Weinlese halten.
impasàre , vrb Definizione
firmare unu pagu po pàusu, faendho ccn. cosa
Sinonimi e contrari
firmai,
pasai,
tasire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire halte
Inglese
to stop
Spagnolo
pararse
Italiano
sostare
Tedesco
halten.
mantènnere, mantènniri , vrb: ammantènnere,
muntènnere Definizione
pigare, aferrare cun is manos (rfl. betare sa manu a calecuna cosa a manera de no orrúere); tènnere, àere in podere, sighire a tènnere o a portare; tènnere o chistire chentza si guastare, chentza si pèrdere / pps. manténnidu, mantésiu, mantesu
Sinonimi e contrari
afuntènnere,
agguantai,
apompiai,
apoderae,
rèzere
/
badrare,
ostènnere
/
coltoire
| ctr.
iscapare,
lassai
Modi di dire
csn:
Deus lu mantenzat! = Deus lu bardet, lu muntenzat sanu, chentza male (nadu in suspu: gi est pagu grassu!…); muntenneresindhe, muntènneresi de… = fàghere a mancu de carchi cosa chirchendhe de pònnere frenu a unu gustu, a sos físsios e gai; muntènnere a unu de carchi cosa = chircare de no li lassare fàghere carchi cosa; mantèniri su fuedhu = èssere de peràula, fàghere su chi si narat candho si daet sa peràula
Frasi
muntene custa cosa! ◊ cust'animale no bi la fato a lu muntènnere: mi ch'est fuindhe! ◊ s'ambidha andhat male a la muntènnere ◊ in sa pigada de s'iscala muntènedi no ruas! ◊ si pigas a s'àrbure muntènedi bene a sas naes!
2.
si bi at erba, in montes, sa robba sighit a muntènnere su late ◊ candho presu ti ant pro ti bochire nemmancu sos cannaos ant muntesu (Sozu)◊ cussas sunt promissas fatas e mai mantésias
3.
no mi ndhe muntenzo de bi l'argumentare su chi mi at fatu! ◊ no ti ndhe podes muntènnere de fumare? ◊ a fizos mios no los poto muntènnere d'essire
4.
su sale muntenet bona sa cosa a tempus meda
Etimo
ltn.
manutenere
Traduzioni
Francese
maintenir
Inglese
to maintain
Spagnolo
mantener,
sujetar,
guardar
Italiano
mantenére,
conservare
Tedesco
halten,
sich halten (refl.),
erhalten,
bewahren.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definizione
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Sinonimi e contrari
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Frasi
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ombrage
Inglese
nook where the flock tooks shelter from the sun
Spagnolo
sesteadero
Italiano
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
Tedesco
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
mediài , vrb: ammediai 1,
mediare 1,
meriai,
meriare,
merijare,
miriare Definizione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinonimi e contrari
acamai,
meliagrare
Frasi
sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe
Terminologia scientifica
pst
Etimo
ltn.
meridiare
Traduzioni
Francese
faire la méridienne,
faire la sieste
Inglese
to have a siesta,
to stay in the shade
Spagnolo
sestear
Italiano
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedesco
im Schatten Mittagsruhe halten.
meliagràre , vrb: ammeriagare,
meriaciare,
meriacrare,
meriagare,
miliacrare,
miliagrare,
miriaciare,
miriacrare,
miriagare,
miriagrare Definizione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinonimi e contrari
ammediai 1,
merajare
Frasi
sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la méridienne,
faire la sieste
Inglese
to have a siesta,
to stay in the shade
Spagnolo
sestear
Italiano
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedesco
im Schatten Mittagsruhe halten.
poderàe, poderàere, poderài, poderàre , vrb: apoderai*,
poterare Definizione
pigare, aferrare cun is manos una cosa, prus che àteru po dh'agguantare firma, ma si narat fintzes in su sensu de tènnere sa fortza o passiéntzia de portare unu pesu (nau fintzes de cosa, de unu materiale po sa fortilesa chi tenet) o un'istrobbu, de padire una dificurtade, in su sensu de badrare, amparare
Sinonimi e contrari
abbabiai,
afoderare,
afuncenare,
agguantai,
ammantènnere,
apompiai,
leare,
rèzere
/
guardai
/
durai
Modi di dire
csn:
poderaisí, poderàresi de fàghere una cosa = muntenneresindhe, lassare istare de la fàghere, agguantare o istaresindhe chentza la fàghere; poderai una promissa = muntènnere sa promissa, fàghere su chi si est impromissu
Frasi
podera frimma s'iscala! ◊ podera custus coranta sodhus e bai luegu a ci dhus portai! ◊ poderai is bratzus, agiudaimí a dhu bistí! ◊ cantu ca no mi donat fidàntzia, poderissí is sigarrus e adiosu! ◊ is féminas a gropas de cuadhu fiant poderadas a istrintu a su maridu
2.
su chi contat est su gradinu aba si tenit is peis: cussu est su chi depit poderai! ◊ poderat fatiga veti una pariga de oras ◊ chini at a poderai finas a s'úrtimu, Deus dh'at a salvai
3.
no mi l'apo pótidu poderare e bi l'apo nadu! ◊ si poderat, circat de no biri is cosas chi portat ananti de is ogus ◊ no fait a si poderai, su cristianu! ◊ dèu sa promissa dha poderu! ◊ po no fai bregúngia mi ndi seu poderau de nci dha fuliai cussa cosa, ma no est bona!
4.
Santu Basile bellu, poderamidhu sanu custu pipiu!
Traduzioni
Francese
tenir
Inglese
to hold
Spagnolo
sujetar,
soportar
Italiano
tenére
Tedesco
halten.
pompiài, pompiàre, pompiàri , vrb: apompiai*,
pumpiai Definizione
tènnere sa capacidade de agguantare, de fàere un'isfortzu; castiare, furriare is ogos a ccn. parte o cosa po dha bíere / pompiare a unu a malu cabadhu = coment'e pigandhodhu a disprétziu
Sinonimi e contrari
abbabiai,
agguantai,
apoderae,
rèzere
/
abbadiai,
allutzare,
annotare,
cadebai,
castiai,
mirai
Frasi
su tzàpulu pigau a su bestiri nou no púmpiat cun su béciu
2.
no si l'aiat mai pompiatu in cara ◊ pómpia chie b'at! ◊ su mere cada tantu andhabat a pompiare su fàchere de sos teracos ◊ sas féminas ant piachere de si lu pompiare ca est unu bell'ómine ◊ est andandu a pompiari ite bobbois dhue at in su cambu de cudha mata
Traduzioni
Francese
soutenir
Inglese
to bear
Spagnolo
resistir,
aguantar
Italiano
règgere,
sostenére
Tedesco
halten,
tragen.
rèere , vrb: arrèghere*,
règhere,
rèzere Definizione
agguantai prantau, a sa rea, baliare o padire un'isfortzu, una fortza / poét. rere; pps. réghiu, rézidu
Sinonimi e contrari
abbabiai,
afrimai,
agguantai,
apoderae
Frasi
ruta ndhe so in fundhu: male in cambas mi reo ◊ fit imbriagu chi no si reziat ritzu ◊ su dragu est male fertu, tambidambi e no si podet rere ◊ su filu fit débbile e no at rézidu ◊ siscuru, de su fàmine no si reiat fichidu!
2.
custa cuba no rezet su binu ◊ cust'isterzu rezet, no rezet s'abba, paret chi no rezat
Traduzioni
Francese
soutenir
Inglese
to support
Spagnolo
sujetar,
aguantar
Italiano
règgere
Tedesco
halten.