Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

àba 2 , avb, nm: abè, abí, abua, abue, abui, abundi, anue, auba, aube, aubi, aui, aundi, ebua, ibua, unde Definitzione a + ue: avérbiu po inditare su logu inue s'istat o a ue si andhat (averguandho o domandhandho); cun àtera prep., àteru logu Sinònimos e contràrios acantu 3, aunca, dianca, innoi, inuba, uba Frases immoi aba si agataus? ◊ su tempus est comenti a un'iscala: su chi contat est su gradinu aba si tenint is peis ◊ si fut incrubau aundi de issa ◊ abí est s'òru? ◊ aporrimí cussus paperis ca bollu bí abí seus arribbaus cun is ofertas! ◊ abundi trabballu seu respirendi velenu ◊ bivis auba totu parit fàcili e berus ◊ òlgiu a m'interrai auba dhu'est su soli ◊ abui est sorri tua? ◊ abue ses annanne? ◊ c'est imbàtiu a sa barraca abui tenenta su bestiàmini ◊ ti apu circau e no ti apu agatau: abí fusti? 2. fui peri pensandu de andai auba de issu ◊ no scit abí andai ◊ su piciochedhu fut portandudeci sa craba auba de su crabu ◊ aundi de mei no ti depis presentai! ◊ anue cheres chi andhet? ◊ dhoi fiat su cani de tziu Mundicu puntau abí fia dèu ◊ de sa dí cussu no acostàt prus abí fiaus trabballendi 3. de aundi podiat èssi essia cussa boxixedha? 4. su aundi no dhu iscieus Tradutziones Frantzesu où Ingresu where Ispagnolu donde, adonde Italianu dóve (in logu, a logu) Tedescu wo, wohin.

aggrasciàre, aggrassiàre , vrb: aggratziai, aggratziare, grassiare Definitzione fàere sa gràtzia, giare un'iscontu de pena a unu cundennau lassandhodhu andhare innanti; fintzes torrare gràtzias / aggrassiàresi = agiustaisí, fai dognunu su torracontu cosa sua Sinònimos e contràrios annistiare, pedronai / ringratziai Frases l'ant arrestadu, cundennadu e apustis aggratziadu puru ◊ "Si totu su chi nades est beru, cras aggràscio a totus!" nesit su re a sos presoneris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu accorder ou faire grâce, gracier Ingresu to pardon Ispagnolu indultar, conceder la gracia Italianu graziare Tedescu begnadigen.

ainnúa, ainnúi , avb Sinònimos e contràrios aumbe, innoi Frases ainnua ses andendi, Antonicu? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu où Ingresu where Ispagnolu adonde Italianu dóve (mòto a luògo) Tedescu wohin?, dorthin

alimentadòre , agt, nm Definitzione chi o chie alimentat calecuna cosa o a ccn., chi giaet alimentu, chi giaet fortza o frunimentu (es. de currente, de àteru) Sinònimos e contràrios alimentosu Tradutziones Frantzesu celui ou ce qui alimente Ingresu feeder Ispagnolu alimentador Italianu alimentatóre Tedescu Speiser.

alvuràdu , pps, agt: arburiau Definitzione de alvurare; nau de ccn., chi s'est oféndiu, arrennegau Sinònimos e contràrios aggromolau, annicadu, impubusau 2. rispondhet alvurada e male posta: Mira chi custa no est domo tua! Tradutziones Frantzesu contrarié, ennuyeux ou fâché Ingresu resentful Ispagnolu enarbolado, enfadado Italianu inalberato, risentito Tedescu stolz geworden, gereizt.

ànca 3 , avb: anche, anchi 2 Definitzione anch'e… = a nchi de… aundi est (seu, ses), acanta de…, sa ’e…; a s'anca de… = a sa parte de… Sinònimos e contràrios ainche, anta 2, aundi Frases a isse l'ant postu anca essiat s'ómine chin su dinare ◊ pariat benendi anca fuia dèu ◊ est punnendi a su logu de anca nemus torrat ◊ bentu, sula is nuis anca seu dèu! ◊ andai anche funt is tiaus! ◊ tui no iscís anche acabidai su dinai ◊ andhamus a bufare anca Fiore ◊ est andau anca de un'ómini ch'iscít cosa meda ◊ sedha su burricu ca andas de anca est babbu tuo! ◊ de anca tue ses annanno deo seo torranno! 2. tocat a nci artziari in d-un'iscalera de anca si bit sa bidha ◊ nascit apalas de su monti de anca nascit su soli ◊ de anca ses benendu? 3. dèu bandu anch'e su síndigu ◊ est anch'e tziu miu ◊ Maria si acatat anch'est Gesús Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu où, chez Ingresu near Ispagnolu donde Italianu dóve, prèsso Tedescu wo, bei.

arradébi , nm: arradellu 1, arradili, arredeli, arredellu, arredelu, arridebi, arrideli, arridellu, arridelu, arridili, rideli Definitzione genia de linna chi no faet manna meda Sinònimos e contràrios aiverru / cdh. litarru Terminologia iscientìfica mt, Phillyrea angustifolia, P. latifolia Ètimu ltn. alaternus Tradutziones Frantzesu filaria ou alavert à larges feuilles, f. à feuilles étroites Ingresu phillyrea angustifolia Ispagnolu labiérnago, olivillo Italianu fillirèa Tedescu Steinlinde.

assunsèna , nf: assussena, sussena Definitzione erba, genia de frore o lillu de Sant'Antoni, lígiu de Santa Eleni; cosa de abberu bella, nau cun istima mescamente de gente Sinònimos e contràrios lígiu, lolloibbiancu Frases in s'ispiàgia bi at assussenas biancas fioridas ◊ Maria est una càndhida assussena Terminologia iscientìfica frs, Lilium candidum Ètimu spn. azucena Tradutziones Frantzesu lis ou lys commun Ingresu white-lily Ispagnolu azucena Italianu gìglio bianco Tedescu weiße Lilie.

atanagiàre, atanagliài , vrb: atanallai, atenatzare, atenazare, atonallai Definitzione istrínghere o acapiare a tonàgias Maneras de nàrrere csn: atenatzare un'animale = crastare cun sas tenatzas; atenazare a ccn. pro carchi cosa = dàreli a subra, brigàrelu, nàrrereli cosa 2. est atonallau de sa miséria ◊ totus dhu atenazant a dhi bogare de cabu de fumare Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu saisir ou serrer avec des tenailles Ingresu to grip with pincers Ispagnolu atenazar Italianu attanagliare Tedescu mit Zangen greifen.

bachiàna , nf: baghiana, bagiana, bajana, batzana, vagghiana Definitzione sa fémina chi ancora no s' est cojuada / zúghere a unu che bajana bella = chi totus dhu bollint, dh'abantant, dhu istimant Sinònimos e contràrios bacadiba, vacanza Frases una bachiana est unu frore e petzi chie la cheret a isposa la podet acurtziare ◊ sas bajanas de bidha mia meritant totu sos bantos ◊ e cantas bajanedhas disizadu no ant d'èssere che tue! ◊ indunu indunu Nianna si che acatat batzana bedusta ◊ bagianas mias, leàdendhe paura de mastru Gaetanu!◊ Pepe faghet sa serenada a sas bagianas Sambenados e Provèrbios smb: (Aiana, Asciana, Axana) Tradutziones Frantzesu célibataire, fille ou demoiselle Ingresu unmarried woman Ispagnolu soltera Italianu nùbile, signorina Tedescu Ledige, Fräulein.

bobborichína , nf Definitzione sa birilla de su crecu Sinònimos e contràrios bobboledha, bobbulichedha, bulluchedha, cocoredha, làdhara Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu galle du chêne ou noix de galle Ingresu oak-gall Ispagnolu cecidia, cacarro Italianu galla della quèrcia Tedescu Eichengalle.

calabíu , nm Definitzione figu bícia, acalabiada, aortitza, chi no lompet ca ndhe orruet innanti sicandhosi Sinònimos e contràrios cadh. calàciu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu figue molle ou blette Ingresu withered fig Ispagnolu higo lacio, marchito Italianu fico méncio o vizzo Tedescu welke Feige.

cannutígliu , nm: canotígliu Definitzione filu de prata o de oro po borderia Ètimu spn. canutillo Tradutziones Frantzesu fil d'argent ou d'or à broder Ingresu silver or gold yarn for imbroidery Ispagnolu canutillo Italianu filo d'argènto o d'òro per ricami Tedescu Silber-oder Goldstickgarn.

càntara 1 , nf Definitzione càntigu o chistionu chi giaet ifadu / ómine de c. = ifadosu Sinònimos e contràrios làntara, laredha, mémula, taja Frases ne portat una de càntara, cussu!… Sambenados e Provèrbios smb: Càntara Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chant ou parler agaçants Ingresu singing Ispagnolu cantilena Italianu canto o parlare noióso, stucchévole Tedescu eintöniger Gesang.

coigiàre , vrb: acogiai, coigliai, coillai, coizari, coizare, cuillai, cuizare Definitzione lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu Sinònimos e contràrios abarrai, acadiare, acojanare, apaltare, cambare, codiare, cogiai, incoizare, lassai | ctr. pigai, furai Frases beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini 2. de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile 3. mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu laisser ou rester en arrière Ingresu to leave, to stay back Ispagnolu dejar, quedar atrás Italianu lasciare, accantonare, restare indiètro Tedescu lassen, beiseitelegen, zurückbleiben

coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja, cuilàglia, cuilàrgia, cuilarza, cuilarzu, cuilarxa, cuilarxu, cuilatza, cuilaxa, curiatza Definitzione tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra Sinònimos e contràrios coibi, pastoritzale Frases cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain où il y a des enceintes pour les animaux Ingresu corral Ispagnolu terreno donde hay apriscos Italianu terréno dóve insistono i recinti per il bestiame Tedescu Viehpferch.

fradhócu, fradhóncu , agt: afradhocu, frodhocu, frodhoncu Definitzione chi istat male meda, chi est totu male andhau, male postu de bestimentu; nau de unu po su fàere, chi est un'istrossa, improdheri Sinònimos e contràrios malacónciu, malecumbinau, malefraganau / ildeoltu, istramu Frases tanti gei no fiat fradhocu: ammaladiau in s'istoja pariat mortu! ◊ gei ses frodhocu, totu prangi prangi cun su muciàciu fintzas a genugus! ◊ gei ses frodhoca, comenti ti ses bistia!…◊ fradhocu ses, oi puru, ca no cumprendis mancu anca ses!◊ za fui istadu frodhoncu si aia tentu cussu male puru!…◊ ge ant a èssi fradhocus is giovunedhus in guerra!… Tradutziones Frantzesu en mauvais ou en piteux état Ingresu battered Ispagnolu malparado, maltrecho Italianu malcóncio Tedescu zugerichtet, zerlumpt.

ilviàre , vrb: irbiare, irviare, isviare, iviare Definitzione pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus Sinònimos e contràrios isdrobbare / cassiare, disviare / tasire Frases no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia 2. pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu! 3. innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas Tradutziones Frantzesu perdre ou faire perdre son temps Ingresu to waste one's time Ispagnolu perder el tiempo Italianu pèrdere o far pèrdere tèmpo Tedescu Zeit verlieren.

impraitzài , vrb: impreissai, impreitzai Definitzione fàere o essire mandrone, preitzosu Sinònimos e contràrios acochinai, acovardai, ammandronae, ammandronire, apreitzai, arraigai, immandronatzare, impreitiosire Frases su maistu de pannu immoi si est impraitzau e no at postu prus unu puntu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre ou devenir paresseux Ingresu to make lazy Ispagnolu emperezar Italianu impigrire Tedescu faul werden.

inúba, inúbe , avb: inumbe, inuve Definitzione in uba: avb. relativu de logu, impreau in is dimandhas puru, po inditare ue s'istat o, cun prep., a ue si andhat Sinònimos e contràrios aba 2, innoi, uba Frases inumbe no s'intendhet de sa gherra sas tràchidas de fogu totu in tundhu ◊ S'Ischíglia est una rivista inube donzi versu est misuradu (A.Serra)◊ ghira a inumbe ti sunt ispetendhe! ◊ su locu diferente m'ischitat e m'atraet: tanno, pessu, mi giro a intunnu pro bídere inumbe so ◊ a inumbe andhas? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu où Ingresu where Ispagnolu donde, adónde Italianu dóve, óve Tedescu wo.

«« Torra a chircare