brànca , nf Definitzione
sa manu de un'animale chi portat ungas puntudas e, nau a disprétziu, is manos de unu chi furat; bratzu de calecunu móbbile; cambu de coradhu; nae grussa de una mata ue s'ispartzit in duos e faet a frochidha / rúghere a brancas imbesse = a palas a terra
Sinònimos e contràrios
bràncula,
farranca
/
camba 2
Frases
su cane isterzari pro furare zughet brancas abbistas ◊ mih a chi no mi sont costatas, cussas raicas, a nche las vature dae cussos trocos… sas brancas sicas a chie nche las est furanne! ◊ su càvuru portat tantis brancas
2.
su candheleri de sos Ebreos est a sete brancas
Sambenados e Provèrbios
smb:
Branca, Branchita, Branchitta
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
branca
Tradutziones
Frantzesu
patte,
pied,
branche
Ingresu
paw
Ispagnolu
pata
Italianu
zampa
Tedescu
Pfote,
Tatze.
calchizàre , vrb Definitzione
giare craches, pigare a craches
Sinònimos e contràrios
acumbuai,
arrampedhai,
arrebbellai,
calchedhare,
calchidare,
carcinai,
screnciai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
donner des coups de pied,
ruer
Ingresu
to kick
Ispagnolu
cocear
Italianu
scalciare
Tedescu
ausschlagen.
càliche , nm: càlige,
càlighe,
càligi,
càlixi Definitzione
genia de istrégiu, unu pagu e po su prus a forma de imbudu cun d-unu pei in sa parte istrinta a ue si leat, prus largu in artu in is oros, bonu, bellu, ue si ponet cosa a bufare, mannitu su de sa Missa, minoredhu (de imbidru) po licores o àteru deasi cun àrculu meda / min. calichitu; càlixi cun su crobecu = itl. pìsside
Sinònimos e contràrios
tatzita
/
cdh. càliciu
Maneras de nàrrere
csn:
càlixi cambulàrgiu = a pei longu; dilicau che su càlixi = díligu meda, suzetu a si segare; càlighe de muru = sàligh'e muru, una zenia de erba chi faghet in sas imbagas de sos muros; càlixi de pischera = zenia de arretza, tretu istrintu inue su pische intrat chentza che pòdere torrare a essire; su càlighe de su murru de su porcu = piadra, piritu, trumbita, su tretu de su bruncu própiu ananti
Frases
su càlighe est su primu vasu sacru usadu in sa Missa ◊ prima bufaiant a butios, a bumbullidas, a tatzighedhas, poi a càlighes mannos ◊ ajó chi bos cómbido unu càlighe de rosóliu!
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
ltn.
calice(m)
Tradutziones
Frantzesu
verre à pied,
coupe
Ingresu
goblet
Ispagnolu
cáliz
Italianu
càlice,
bicchierino
Tedescu
Kelch.
carcinài , vrb: acarcinai,
carcinari,
cracinai,
cranciai,
crancinai Definitzione
giare craches, pigare a craches; fàere cun tzacu, a dispetu, sa cosa chi unu no bolet
Sinònimos e contràrios
acromai,
acumbuai,
arrampedhai,
arrebbellai,
calchedhare,
calchidare,
incumerare,
screnciai
/
cadredhai
Frases
su molenti at apuntau is peis e at carcinau ◊ bandant a sartai e a cranciai, ca funt cumenti a mobentis in s'arxoba! ◊ ti arregordas candu dh'iat cranciau su cuadhu? ◊ su muenti cràcinat a peis paris
2.
a mamma dha fatzu carcinai ma no mi coju cun d-unu béciu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
donner des coups de pied
Ingresu
to kick (out)
Ispagnolu
cocear
Italianu
scalciare
Tedescu
ausschlagen.
grambiòne , nm: cambrioni Definitzione
ischeadura de su pei (e de s'iscarpa) tra su carcàngiu e s'ossu de su pódhighe mannu
Sinònimos e contràrios
càlama,
sutagarcàngiu
Terminologia iscientìfica
crn
Tradutziones
Frantzesu
cambrure du pied
Ingresu
arch
Ispagnolu
arco plantar,
enfranque
Italianu
fiòsso
Tedescu
Gelenk,
Schuhgelenk.
pè , nm: pede,
pee,
pei Definitzione
sa parte o arremu de sa carena chi si ponet in terra po camminare, in punta ispartziu in chimbe pódhighes mescamente in su cristianu, totu a unu o ispartziu in duas unghedhas o catolas segundhu is animales; foedhandho de pegus a bàtoro cambas bochitu po sa petza, su batorunu (ma nau fintzes de su chiu de sa nughe: is cuatru peis de sa nuxi); nau de móbbiles, su tretu chi tocat in terra e chi serbit a mantènnere supesau su trastu, sa parte prus in bàsciu de calecuna cosa, sa chi tocat in terra (fintzes parte de s'arau, su tretu prus grussu de sa timona, chi calat fintzes a terra); is versos de istérria de is mutetos / min. peinchedhu, peixedhu; peillone = pei mannu meda, chi o chini portat peis mannus; pl. pes (= pedes); in su pei de su cristianu si distinghet: su cracàngiu, s'ossu arrabiosu o de su ragiolu (annoigadórgiu cun sa camba), sa pranta (chi ponet in terra prus che àteru in su cracàngiu e in punta, e arresurtat ischeada a sa parte de aintru, a cara a s'àteru pei), s'afaciada (sa pare de ananti in pitzu de sa pranta, tra su cambúciu e is pódhighes), is pódhighes (a/c.: is peis de is animales a bàtoro cambas si distinghent in peis de ananti e peis de asegus); pei de ferru = aina de su sabbateri inue intrat sa catzola ponendhodhi puncitas de parte de fora / genias de erba: pei columbinu, de columbu = Alkanna tinctoria, Geranium columbinun; p. de bòi, de cuadhu = pane de àinu (Petasites pyrenaicus); p. de caboni = crabiolina (Podospermum laciniatum), àteru pei de caboni o limporra 1 (Tragopogon porrifolius); p. de cani = cardedonna (Eryngium campestre), erba de su mali a púntzias (faet a pisciare: Eryngium tricuspidatum); p. de cucu = pabantzolu de coloru (Urospermum dalechampii); p. de leoni = Aphanes arvensis; p. de lèpuri = erba de lèperes (Trifolium arvense); p. de molenti = olaola, erba de tússiu (Tussilago farfara); p. de pilloni = Lotus ornithopodioides, Ornithopus compressus; p. longu = Elytrigia repens
Sinònimos e contràrios
versu
Maneras de nàrrere
csn:
andai, caminai a pei = sentza de mezu (ne a cadhu, ne a màchina); scapai a pei = imparare a caminare, caminare solu (nadu de criadura); iscapare pè = essire, impeire; pònnere su pede in ponte = in bóidu, male, no totu; parai su pei in… = pònnere su pè, istare in…, andhare a…; pònnere su pede in matza a carcunu = dàreli tropu matana, fàghereli male; pònnere su pè a una cosa, a ccn. = circai de dh'istrecai, de dhi fai mali apostadamenti; pònnere sos pes a una cosa, a ccn. = acacigai de mala scigura, no po malu; fàghere de pes = mòviri is peis; falada de pè = posta de pè, fintzas corpu dadu cun su pè o istichida, carvada, fichida de pei; avb.: a peis a peis = a muntonedhos, a pagos a pagos; pigaisidha pei pei = andhare a pè; in pes de letu = acanta a su letu a sa parti de is peis; èssiri in pei = sanu, forte; pei de monti = peale; pei de àrburi = fundhale; pei deretu de una porta = cosciale, istantarile, trempai; su pei de ferru = aina de su catolaju ue intrat s'iscarpa a puntzitare su fundhu pro rèzere corpendhe e fintzas pro dòrchere sa punta de sas sementzas; èssiri postu peis a genna = mortu, in su baule; èssiri a unu pei iscrutzu e unu cosiu = cun d-un'iscarpa posta e s'àtera nono; batire a unu a pes innanti = ghirarendhelu mortu; no bogare pes a fora = abarrai sempri aintru de domu; fàghere o nàrrere in pes in pes = chentza mancu si sere, impresse; no s'ider mancu sos pes (nau de chini si movit)= andaisindi currendi a tota fua; brincare una cosa a pes giobados = fàghere carchi cosa cun fatzilidade; batire sa cosa a pes = ananti, acanta meda, sentza de fai nudha chini dha depit pigai; no lassare pònnere pes in terra a unu = atèndhere a unu a tropu, risparmièndheli donzi ifadu; èssere de malos pes (nau de genti, de animali) = èssiri de cudhus chi bandant a fai mali, dannus, furas, a bagamundai; èssere malu che pè de becu (chepebbecu) = maleitu che pede de crapa, malu (nadu fintzas de pisedhu botosu meda); andhare a pes traza traza = a passu stasiu, a passu carrapau, sentza de pòdiri artziai is peis de terra; èssiri peis a sa fossa = betzu apunta a mòrrere; èssere a pes a fogu = cun is peis acanta a su fogu (po si callentai), cun is peis in su fogu (in s’unferru); posta de pè = sinnale, ormina chi ccn. (fintzas animale) at lassadu colendhe a pè; nci dhu papat is peis po andai a ccn. logu = no si ndhe podet istare de andhare, tenit ganas forti de andai; miraisí a peis = azaminaisí sa cunsiéntzia, abbaidàresi sos carrones, pessare donzunu a sos pecos suos; no atumbat peis a terra = presumidu meda, si cret mancari tropu!; domu a pei planu = domo terranza, solu a paris de terra; andai o fai a pei planu = chentza dificurtade peruna; bogai peis de ccn. cosa = atuliàrendhe, bogàrendhe atzola, resèssere; pei de porcu = aina po ndi bogai obbilus, tacitas; pè de allu = títula, isprigu de azu
Frases
zughet sos pes ufrados ca no li colat bene su sàmbene ◊ lah chi fuant totus a unu pei, bis ca si frimànt in domu insoru! ◊ fiat sudau de conca a peis ◊ sos pes de su porcu los faghent a beladina ◊ donamí una trotobia, una conchedha de angioni e unus cantu peixedhus!
2.
apo comporadu unu pè de anzone
3.
a sa banchita li cherent frimmados sos pes ca sunt a su moe moe ◊ sa mama de Gesugristu no si fiat apartada de su pei de sa cruxi
4.
de a pitzu de su cuadhu dhi giàt unu cropu de pei e che orruet a terra ◊ porta a innòi, acuita e fai peis lestrus! ◊ ita abetas, chi ti lompat a peis su chi depis circai? ◊ su litu si ch'est rutu: àrvule sana no ndh'istat in pede ◊ abberide, comare, solu a bos faedhare in pes in pes, e luego mi che andho! ◊ si calchi cadhu est de malos pes, tandho cheret aschiladu ◊ in su chelu che siat, a pes a fogu! ◊ fiant iscarriendi e ponendi sa téula a peis a peis ◊ tiu Nanni non bogat pes a fora de candho li est morta sa muzere ◊ in su continenti tenint su cumértziu a pei pranu e sentza de passai mari ◊ innòi no nci potzu pòniri prus pei ◊ sa soddisfatzioni de andai a peis insoru po si fai donai sa paga no si dh'iat donada mai ◊ custu maritu a sa muzere no li lassaiat pònnere pes in terra ◊ ti fàciu abasciai sa crogoista: mancu su mòri bis, si non ti apodhant is peis in culu currendi!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pedes, Peis, Pes
/
prb:
chie setzit a cadhu anzenu a pè torrat
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
pede(m)
Tradutziones
Frantzesu
pied
Ingresu
foot
Ispagnolu
pie
Italianu
piède
Tedescu
Fuß.
peinchédhu , nm Definitzione
peighedhu, pei piticu, pei de pipiu
Sinònimos e contràrios
pedighedhu,
peúnculu
Tradutziones
Frantzesu
petit pied
Ingresu
small foot
Ispagnolu
pie pequeño
Italianu
piedino
Tedescu
Füßchen.
peúnca , nf, nm: peuncu,
piucu,
piuncu Definitzione
de is mígias, sa parte chi bestit su pei: dhu narant fintzes po mígia etotu (ma curtza)
Maneras de nàrrere
csn:
mòrrere a peuncu = mòrrere de maladia longa; èssere a peuncu = iscrutzu, fintzas pòbiru meda; bocàrenne piuncos de ccn. cosa = fàghere atzola, àerendhe profetu, arrènnesciri; no si ne bidet piuncu = mancu arrastu
Frases
fachiat piuncos de lana a bèndhere ◊ fint iscurtos e in piuncos ◊ ti apo imbolicau sos pedes chin piuncos ◊ fit chin sas iscarpas tapuledhadas e sos piuncos istampaos
2.
de s'istrantza mancu piuncu si ne vidiat
Terminologia iscientìfica
bst
Ètimu
ctl.
peuc
Tradutziones
Frantzesu
pied de la chaussette
Ingresu
stocking-sole
Ispagnolu
pie
Italianu
pedule
Tedescu
Strumpfsohle.
pruèllas , nf Definitzione
duas genias de erba bellas po frore chi narant fintzes isprone de cavaglieri
Terminologia iscientìfica
rba, Consolida ajacis, Consolida orientalis
Ètimu
itl.
spronelle
Tradutziones
Frantzesu
pied d'alouette,
dauphinelle
Ingresu
forking larkspur
Ispagnolu
espuela de caballero
Italianu
speronèlla
Tedescu
Rittersporn.