arraxòni , nf: arregione,
arregioni,
arrejone,
arresone,
arressone,
arrexone,
arrexoni,
erresone,
rajone Definitzione
capacidade de sa mente de cumprèndhere is cosas, mescamente su giustu, sa beridade, su chi andhat bene o méngius; su èssere in su giustu (e antigamente fintzes sa lei, su ’e sa lei, sa giustítzia); su motivu, su poite si faet calecuna cosa e fintzes argumentu, chistionu
Sinònimos e contràrios
iscúgia,
motivu
/
alleca,
chistionu
Maneras de nàrrere
csn:
is arrexonis = sos chistionos; arraxoni at a èssiri! = tenzo, tenes, tenet própiu resone!; no bòlliri a dh'atrotiai s'arrexoni = si narat de chie no bàliat crítigas, arguai a l'iscontroriare, arguai a li rispòndhere a su chi narat; dàresi resones = àere sa pretesa de tènnere resone
Frases
custu gherru po su pani a bortas annéulat s'arrexoni ◊ tenes arrexone: tocat a fàere deasi!
2.
Bachis Sulis at criticadu cun arrejone su modu malu de amministrare ◊ abbarrae in s'arressone! ◊ issa furiat una mamma e teniat sempri arregioni (T.Piredda)
3.
pighendi arrexonis gei fait a ndi arregordai, de fuedhus!
4.
arrexoni de tzerriai: fiant istrechendidhu su pei! ◊ bidíndhela gasie trista dimandhadu ndhe dh'apo s'arresone (A.Atzori)
Sambenados e Provèrbios
prb:
a su cadhu s'isprone, a sa fémina s'arresone
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
raison
Ingresu
reason
Ispagnolu
razón
Italianu
ragióne
Tedescu
Vernunft.
mancànte , agt: mancanti Definitzione
nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru)
Sinònimos e contràrios
faltu,
iscassu
/
macu
| ctr.
bundhante,
bundhansciosu
Frases
cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti
2.
mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos
Tradutziones
Frantzesu
manquant,
imparfait,
hors de raison,
elliptique
Ingresu
lacking,
out of one's mind
Ispagnolu
que falta,
carente,
chiflado,
elíptico
Italianu
mancante,
carènte,
imperfètto,
fuòr di sénno,
ellìttico
Tedescu
mangelnd (di = an+ Dat.),
fehlend,
verrückt.
medràre , vrb Definitzione
mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius
Sinònimos e contràrios
afrenai,
arregulai,
insabiai,
medrire,
moderai
Ètimu
spn.
medrar
Tradutziones
Frantzesu
s'assagir,
revenir à la raison
Ingresu
to recover one's wits
Ispagnolu
sentar la cabeza
Italianu
rinsavire
Tedescu
wieder vernünftig werden.
motívu , nm: mutivu Definitzione
càusa o iscopu, su poite de unu fàere; música, sonu, fintzes argumentu o chistione coment'e distinta de un'àtera, chi si arrepitit
Sinònimos e contràrios
càusa,
movitiva
/
iscopu
Tradutziones
Frantzesu
raison,
motif,
air,
thème
Ingresu
reason
Ispagnolu
motivo,
razón,
motivo
Italianu
motivo
Tedescu
Grund,
Motiv,
Thema.
rajòne , nf, nm: arraxoni*,
erresone,
raxoni,
regione,
rejone,
resone,
rexone,
rexoni,
rigione Definitzione
capacidade de sa mente de cumprèndhere is cosas, mescamente su giustu, sa beridade, su chi andhat bene o méngius; su èssere in su giustu (e antigamente fintzes sa lei, su ’e sa leze, sa giustítzia de is Sardos); su motivu, su poite si faet calecuna cosa, fintzes argumentu, chistione / ómine de rejone = su chi ponet paghes; chircare su filu de sa resone = cricare s'arrexone, su giustu, punnare a sa filada o bandha giusta
Sinònimos e contràrios
iscúgia,
motivu
/
alleca,
chistionu
/
giustu
| ctr.
toltu
Frases
limbudu isageradu, contu male tiradu at maltratadu chena àere regione (A.Spanu)◊ sos emigrados tiant chèrrere torrare e tenent regione ◊ rajone no ndhe aiant, ma in tzarra binchiant chi pariant deghe ◊ issa l'at promissu e cun rexone ◊ caminas contr'a sa rejone ◊ a chie tocat sa rejone diant, ca tantu no si podet dennegare! (Pirastru)◊ tenes rigione tue! ◊ abazes resone!◊ a chie l'acumpanzat sa regione faghet sas cosas menzus
2.
est unu de sos piús ómines de rejone
3.
in orixos aiet ancora sos rexones de aprimu
Sambenados e Provèrbios
prb:
a morte e a rejone no balet fuire
Tradutziones
Frantzesu
raison
Ingresu
reason
Ispagnolu
razón
Italianu
ragióne
Tedescu
Verstand,
Recht,
Grund.