Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

aèra , nf, nm: (fintzes àera) àeri, àghera, àira, àiri, ari 2, ària Definitzione ammesturu de gasos chi cumponent s'atomosfera totu a inghíriu de sa Terra, fatu pruschetotu de azotu (a giru de su 76%) e de ossígenu (unu 23%), fintzes gasos raros e anidride carbónica: candho est in movimentu dha naraus bentu, currente, frina; si narat fintzes cun s'idea de logu, su chi si biet in artu, castiandho fache a foras de sa Terra (e deosi fintzes solu su chi si biet fora de sa Terra, es. s’a. istedhada); nau pl., is nues; su chi paret unu castiandhodhu in cara, pruschetotu po su chi tenet de assimbígiu a un'àteru / a/c. po su gasu chi si respirat si narat agiummai solu ària; min. aeredha, aerita = bentighedhu Sinònimos e contràrios bentu / celu / nue / aerada, aeru, aerzu Maneras de nàrrere csn: leare o pigai ària = essire a logu abbertu, ue bi est currindhe aera; aera colada = currente de ària; ària morta = in logu serradu, ària pòvera meda de ossígenu; is aris = sas nues; ari inturriada, aera muda = aera annuada meda; ari boiratza = aera cun pagas nues artas; ari crobeta = aera annuada, cuguzada, àiris ingruius; aera frimma = aera annuada, ma séria; aeras móvidas = aera totu nues andhendhe; aeras frisciadas = chi no bi cheret pròere mancu annuada, tempus de assutore; ari bella = aera neta; aeras bassas = nues bassas; colore de aera = asulu; corpu de aera (mescamente a s'ogru)= corpu de bentu chi agghejat s'ogru o chi noghet a su saludu; betàrendhe sas aeras = pròiri a meda de fai dannu; sa bortaedie est perdindhe aeras = est irmurinendhe, iscurighendhe; èssere che faladu de sas aeras = no ischire mancu ite l'at capitadu, no cumprèndhere nudha coment'e candho unu est pesendhe de maladia; fuedhai a s'ària = faedhare chentza fundhóriu; tèniri ària bella = pàrrere bellu, èssere bellu de bisura; donai o ghetai ària a unu (nau de genti) = assemizare a unu; connòschere a unu a s'aera = a sa bisura (ca si assimbillat a is àterus de sa famíllia); leare s'ària a unu (a una domo) = impedumàreli sa vista, fàghereli àtera domo in dainanti de no poder bídere atesu Frases est conca a sa bentana apitu de una sisia de àghera ◊ respiramus s'aera ◊ no est tirandhe prus aeredha ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at leadu colpu de aera essendhe de su caldu a su fritu ◊ a su sole de s'istiu s'aera paret ballendhe ◊ inoghe che at friscura ca ch'est currindhe aera ◊ s'ària morta in miniera nd'istudàt fintzas sa luxi 2. s'aera ammontat totu su Pianeta ◊ is àrias funt annurradas ◊ s'aera podet èssere annuada, neta, séria, frita, muda, crucuriosa, abbudhada, istedhada, berbegada ◊ est pruendi e is àrias no portant ogu de iscampiai ◊ immoi est giai duus annus chi no iscapant àcua is àiris ◊ aeras frisciadas: annuat ma no proet! ◊ s'aera est torrendhe a barriare: istimmei chi proet! ◊ est essiu su soli e at fatu isparessi is àiris iscuriosus e ingruius 3. dhi ghetas un'ària, a cussu ◊ ndh'at un'àera de su babbu 4. candho liu apo nau, issos che sunt falaos che dae s'àghera, ma apustis si ndhe sunt cuntentaos ◊ sas cantones de como parent irfumentos de majarza pro zente chi at imbertu ària mala! ◊ masedu e atontadu che anzone, mi paria faladu dae s'aera! Sambenados e Provèrbios smb: Airi, Ari Ètimu ltn. aera Tradutziones Frantzesu air Ingresu air Ispagnolu aire, bóveda celeste Italianu ària, vòlta celèste Tedescu Luft, Himmelsgewölbe.

chígia , nf: chiza, ghitza Definitzione sa cara po comente paret, po su chi bolet nàrrere de su chi unu sentit Sinònimos e contràrios aerzu, bisura, chèrgia, cilla, tiva / atzile / cara, faci Maneras de nàrrere csn: èssere in c. mala = èssere arrennegadu, istare male; èssere in c. bona = èssere de umore bonu, allegru, istare bene; torrare in c. una cosa = acontzàrela, azustàrela a manera de si pòdere abbaidare cun piaghere; fàere chígia mala a ccn. = fàghere malu a cara, retzire in manera frita a ccn. Frases che intro mesu brighendhe, nendhe cun mala chiza…◊ oe no mi aperit chiza ca mi est morta sa fiza 2. in sa chéjia bi fit de arranzare sa cobertura e àteros imbravúcios pro la torrare in chiza de cristianos a sa festa Ètimu ltn. cilia Tradutziones Frantzesu mine, aspect, air courroucé Ingresu frown, appearance Ispagnolu aspecto, ceño Italianu sembiante, aspètto, cipìglio Tedescu Aussehen, finsteres Gesicht.

cobertòne , nm: copertone Definitzione pígiu grussu de gomma de is orrodas de màchina Tradutziones Frantzesu enveloppe d'une chambre à air Ingresu tyre Ispagnolu cubierta Italianu copertóne Tedescu Reifen.

ghígna, ghígnu , nf, nm: chinna*, ghinna, grigna Definitzione sa cara po su chi paret, pruschetotu po s'impressione lègia chi faet: dhu narant de su tempus puru Sinònimos e contràrios bisura, chèrgia, chígia, faci Frases no est piús risu su tou, como: su tou est ghignare, unu ghignu de befe, feu, forte ◊ fit abbaidendhe cun ojadas de bandhidu, de mala ghigna e totu intreu ◊ aiat una ghinna chi no si ndhe agatat peus: pariat su mintzidissu in pedhe de animale! ◊ isse tenet unu ghignu befulanu 2. arratza de ghigna chi zughet, oe: est die mala ebbia! ◊ arratza de ghigna chi zughet, oe, sa die… paret chi ndhe cheret betare sas aeras! ◊ sa sorre a sa grigna pariat una súrvile Tradutziones Frantzesu air menaçant Ingresu threatening look Ispagnolu aspecto, expresión amenazador Italianu aspètto, espressióne minacciósa del vólto Tedescu Miene, grimmiges o. drohendes Gesicht.

inchizidúra , nf Sinònimos e contràrios inchizada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu air courroucé Ingresu scowl Ispagnolu ceño Italianu cipìglio Tedescu finsteres Gesicht.

insérru , nm: isserru Definitzione su inserrare o abbarrare in logu serrau; logu serrau; s'ària fragosa e pòbera de ossígenu chi si faet in is logos serraos inue no si càmbiat s'ària Sinònimos e contràrios intuvu, isserronzu Maneras de nàrrere csn: timire s'i. = tímiri su abarrai in logu serrau; i. de corant'oras = funtzione de serrada de sas barant'oras Frases mi ndhe isto in cust'isserru, ube pianghet finas s'aposentu ◊ s'inserru dhi fait dannu ◊ no ischiat cumente passare su tempus, sempre inserru 2. abberi su bracone pro intrare aera, ca s'isserru faghet male! ◊ in iscola apustis de un'ora bi at fragu de isserru, cun totu sos àlidos e chentza abbèrrere Tradutziones Frantzesu abri, lieu retiré, air vicié Ingresu enclosure, retreat, stale air Ispagnolu encierro, aire viciado Italianu chiuso, ritiro, ària viziata Tedescu geschlossener Ort, Ruheort, verdorbene Luft.

intúvu , nm Definitzione fragu de inserru, fragu malu chi si dhue faet in logu serrau Sinònimos e contràrios atufamentu, atúfidu, atufori, inserru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu air vicié Ingresu stale air Ispagnolu aire viciado Italianu ària viziata, odóre di chiuso Tedescu schlechte Luft, muffiger Geruch.

motívu , nm: mutivu Definitzione càusa o iscopu, su poite de unu fàere; música, sonu, fintzes argumentu o chistione coment'e distinta de un'àtera, chi si arrepitit Sinònimos e contràrios càusa, movitiva / iscopu Tradutziones Frantzesu raison, motif, air, thème Ingresu reason Ispagnolu motivo, razón, motivo Italianu motivo Tedescu Grund, Motiv, Thema.