campanniàta , nf Definitzione
passigiada a campu, die passada in campu po ispàssiu
Sinònimos e contràrios
iscampagnada,
scampirrada
Tradutziones
Frantzesu
promenade à la campagne
Ingresu
trip into the country
Ispagnolu
excursión al campo
Italianu
scampagnata
Tedescu
Ausflug.
càmpu , nm, agt Definitzione
totugantu su logu foras de sa bidha; logu prus bàsciu, in paris, ue prus che àteru si sèmenant is laores; coment'e calidade de logu, chi no dhue at matas a meda, no dhue at matedu cracu, e chi po cussu assimbígiat a su terrenu de prènnere; foedhandho de logu o de is cosas po comente si bient, prus atesu e pagu distintas o prus ananti e prus distintas, mescamente candho funt figuradas in pinturas e trastos, sa parte de fundhu, sa prus atesu / min. campighedhu, campixedhu
Sinònimos e contràrios
campagna,
sàltiu 1
/
fundhu,
irfundhu
| ctr.
bidha
/
monte
/
padente
Maneras de nàrrere
csn:
abbertu in c. (logu, domo, zanna, àteru) = abbertu deretu, deunudotu; logu campu, terra campa = logu ue petzi bi est su terrinu, chentza matedu nudha; c. braxu = terrinu a pàsculu ue bi at matas puru, logu campu ma no deunudotu; campumata = terrinu azummai deunudotu cobertu de matas; èssiri a culu in c. (e a capedhu) = male cumbinadu, iscufusu; chelu campu = netu, chentza nues; bogare a c. = a) leare a campu, b) bogare una nada, pònnere carchi cosa in ziru, bogai a pillu; essire a c. = andai in campagna po biri, po trabballai; donai c. francu = lassare fàghere a unu totu comente pessat, donai ampra manu; andhare, essire campu campu = passai me is campus, totu in logu de campura pro andai a ccn. logu
Frases
nois semus zente de campu, no de bidha ◊ chie triballat in campu za la suerat sa vida! ◊ sa die bona si chircat in campu, pro fàghere faina
2.
bellos cussos campos, totu triballados! ◊ dhui at unu campu de cardu ◊ is campus immoi funt totus messaus ◊ dae su monte a sos campos si est istérrida sa nue (G.Raga)
3.
sa robba che la tenides in campu o in montes? ◊ élighes, chercos, totu ant isfundhadu: su monte chei su campu est resultadu netu de bi pòdere semenare
4.
innanti b'aimis unu buscu mannu: como est totu campu!
5.
sa fémina gighiat una falda a campu niedhu e a fiores granatos
6.
bracones e zannas fint abbertos in campu ◊ si ponit sa camisa po no abarrai cun sa carri in campu ◊ bi at una nuighedha in chelu campu ◊ s’istore at bidu sa columba in logu campu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ teniat una deghina de ètaros de terra campa chi poniat a laore
Sambenados e Provèrbios
smb:
Campu, Campus, (Decampus)
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
ltn.
campus
Tradutziones
Frantzesu
champ,
campagne
Ingresu
field,
country
Ispagnolu
campo
Italianu
campo,
campagna
Tedescu
Feld,
Land.
carrúca , nf: carruga Definitzione
genia de tragu po carrare cosa; su cricu artu chi si ponet a unu carru, su carru etotu aprontau po fàere su seidóngiu a costas artas de cosa intéssia, o fintzes própriu custas costas e fintzes su tanti de laore chi càrrigat; in cobertantza, sa camba, mescamente cantu prus apresu a su pei (carrone); su lumbu e fintzes su dolore a is lumbos
Sinònimos e contràrios
carrubba,
carrúgia,
chedratzu,
tragu
/
siàtica
Maneras de nàrrere
csn:
collire sas carrugas = remonire sos pes, sas ancas; carrughi toltu = chi portat is cambas trotas
Frases
po ndi sairai su trigu a su partoxu si usàt sa carruga, unu tempus ◊ sa carruca est male barriada ◊ a una carruca li poniant dae bíndhighi a trinta mànicas
Terminologia iscientìfica
msg
Ètimu
ltn.
carruca
Tradutziones
Frantzesu
traîneau
Ingresu
country cart
Ispagnolu
narria,
rastra
Italianu
tréggia
Tedescu
Schlitten.
connatzionàle, connatzionali , agt, nm Definitzione
chi o chie est de sa matessi natzione
Tradutziones
Frantzesu
compatriote
Ingresu
from the same country,
compatriot
Ispagnolu
compatriota
Italianu
connazionale
Tedescu
aus demselben Lande,
Landsmann.
cunsòlza , nf: cunsorza,
cussòglia,
cussolza,
cussòrgia,
cussorja,
cussorxa,
cussorza Definitzione
prus che àteru, su logu a ue faet fúrriu unu pastore, ue tenet su bestiàmene a pàschere; si narat fintzes de totu unu logu, unu sartu o fintzes de tantos sartos, de una o de tantas bidhas
Sinònimos e contràrios
ammindha,
segadu
/
leada
Maneras de nàrrere
csn:
sbaratzamí sa cussòrgia! = essimiche dae cue!, baidindi allestru!, sbordígia!; essíreche foras de cussorza (in carchi chistione) = fai contus macus, isbagliaus
Frases
est sempre cun sa tasca a pala girendhe sa cussorza ◊ su pastore at cambiadu sa cunsorza ca, ue fit, su logu fit manigadu ◊ is pastoris de sa cussorxa nosta est totu genti chi fait a si fidari
2.
s'annu si nch'est issiu ponendhe postema de dolore a sa zente de totu sa cussorja ◊ falat unu ribu chi abbat totu sas cussorjas
3.
s'abbocau Pirina fit de sos penalistas prus balentes de sa cussorja
4.
tandho arresonaus, ma chena che essire foras de cussorza!
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
ltn.
cursoria
Tradutziones
Frantzesu
pâture
Ingresu
country,
grazing
Ispagnolu
terreno de pasto
Italianu
zòna adibita a pàscolo,
contrada
Tedescu
Weideland,
Gegend.
giàga , nf: zaca 1 Definitzione
genia de serru largu po corte, ortu, cungiau, fatu coment’e un’iscala a fustes e duos cosciales intraos apare / min. giaghita
Sinònimos e contràrios
arrècia,
geca
Frases
sa giaga est totu istraessada
Terminologia iscientìfica
srr
Ètimu
ltn.
iacca
Tradutziones
Frantzesu
grille rustique
Ingresu
country gate
Ispagnolu
verja
Italianu
cancèllo rùstico
Tedescu
Holzgitter,
Brettergitter.
sàltiu 1 , nm: saltu,
sàrtiu 1,
sartu 2 Definitzione
totugantu su terrenu chi tenet una bidha; su logu fora de sa bidha
Sinònimos e contràrios
incontrada
/
campu
Frases
sa bidha at sartu mannu, facos ricos d'élighe e ghidhostre ◊ su sartu de Orane est de sos prus mannos ◊ como sos sartos sunt solos e brusiaos
2.
a sartu si aiat picau totu sos libbros chi aiat (S.Spiggia)◊ pustis de una vida gastada in sartu, como est ammedhandhe a su traballu bidharesu ◊ eus salvau sa domu, deghinou fiat tocau a drommí in su sartu ◊ pobidhu miu nc'est essiu a su sartu
Ètimu
ltn.
saltus
Tradutziones
Frantzesu
territoire,
campagne
Ingresu
territory,
country
Ispagnolu
territorio,
campo
Italianu
territòrio,
campagna
Tedescu
Gebiet,
Land.
tèrra , nf Definitzione
su pianeta chi sustenet s'umanidade, logu de s'istória de s'umanidade, atesu de su Sole unos 150 milliones de chilòmetros, de forma tundha a bisura de bòcia; parte de su pianeta chi essit fora de is abbas distinta in paris, costeras, montes, ispartzia in continentes e ísulas, inue creschent matedu e animales, nau mescamente in su sensu de istérria, logu de pòdere medire de longària e largària, mannu e chentza làcanas o fintzes (oe mescamente) ispartziu in istados segundhu sa gente chi dhue faet abbitu, dhue bivet o ndh'est mere, e a orrugos piticos po su prus de propiedade privada, possessos; materiale, orroca isfata, fata a farinos, a pruine, ammesturada in pitzu, su pígiu de fora, cun materiale orgànicu a tales de dha pòdere trebballare e prantare, semenare, distinta in calidades segundhu comente e de ite fut s'orroca isfata / is movimentos de sa Terra pianeta: movimentu de rodiamentu (in sensu antioràriu), de rivolutzione (a inghíriu de su Sole), de traslatzione (totu impare cun su Sole e is àteros pianetas de su sistema, in sa galàssia)
Sinònimos e contràrios
mundhu
/
locu 1,
terrenu
/
terraminzu
| ctr.
aera,
celu,
mare
Maneras de nàrrere
csn:
t. manna, terravrimma = continente; Terrasanta = sos logos ue est nàschidu e at preigadu Cristos; arrogu o bículu de t. = terrinu, istérrida de pagu tretu marcada cun làcanas; t. crua = annigrinu, terrenu chentza trebballau; t. búida = terrinu líchidu, chentza semenadu; terras manixadas = triballadas, ammanitzadas pro sa laorera de s'annu benidore; t. prena a trigu, a órgiu, a fà, o àteru = chi bi ant semenadu trigu, orzu, fae, o àteru; unu moi de t. = terrinu ue bi cabet unu tantu de sèmene (unos 45 litros); t. abbenada = benatzu, logu bassu, paris, ue bi sumit abba; t. de pauli = logu a fossu ue bi abbarrat s'abba apojada; t. imbriaga = balla balla de abba de su pròere a tropu; lassai istirai sa t. = candho at própiu, lassare asciutare, chi sa terra suspat bene s'abba; t. matzosa = tropu gàrriga pro andhare bene a l'arare; andai terra terra = a paris a terra, chentza si ndhe supesare de t. (es. comente andhat sa colora), bassu, chentza si ndhe pesare meda in artu, ma fintzas solu caminendhe in t., chentza colare in mare e ne in sas aeras; èssere terra terra = a paris a terra, a su matessi paris de sa carrela; ghetai o betare a t. = batire a malu tretu, a puntu malu de debbilesa, de poberesa (nadu de s'ànimu: isarcare e dispiàghere meda, de no àere gana de nudha), arruinare; t. grussa, russa = chi est totu t. fintzas a fundhu meda chentza agatare roca; t. betada = terra móida, carrada de aterue (pro cussu no solu diferente ma fintzas prus pagu frimma); t. de istrexu = bona pro fàghere terralla; t. tuva = isorta, lébia, fatia, frúscia; t. túvula = creze de terraminzu biancu; t. de bonu manizu = bona a triballare; t. de bonu farigu = a matza de castàngia, isorta che farina, fatia, muntonili; t. tosta, mala a triballare = caldaja, crodina; t. màini = terra forti, grassa, niedha e apicigosa; t. luzana = terrasanta, maremundhu, terra muza, t. màini etotu, ma fintzas prus crara, unu pagu rujonza; t. istasia, làngia = terra romasa, totu renatzu, cun zara meda, de colore rujonzu; t. carcinaxa = bianca, carcària; t. luatza = chi paret bona, ma est metzana; t. matroxina = terra isorta, che farina fintzas si est sassiada de abba; t. braxa = a tretos bianca e a tretos niedha, bona a triballare; t. de coru = terra bona pro fàghere isterzu, sa de mesu de sa cava; t. serbéstia (srebéstia) = terra prus rassa, sa chi in sa cava si agatat subra sa t. de coru, de meschiare paris pro fàghere terralla; torrai t. a una mata = assacarrare, ammuntonàreli terra acurtzu a su truncu; t. de… (+ nm. de cosa chi bi creschet)= terra ue bi faghet meda su…, totu leada de…; pumu de t. = patata; èssiri ghetau, ghetaisí a sa terra mala = (nadu de ccn.) èssere mandronatzu, fàghere su mandrone, ammandronàresi; comente falat t. falat coro = su dispiaghere puru s'irméntigat; torrai a pei in t. = bènnere in bisonzu, torrare de ricu a póveru, cumandhare prus nudha; èssiri cun is ogus in t. = a chiza bassa mescamente pro birgonza, duritu; no apodhat mancu a t. (nadu de idea, cosa chi si cheret, chi si narat) = no andhat bene in nudha, no tenit sétiu; póveru in t., apodhau, pitzicau a t.= póveru meda, chentza interessu nudha, de peruna zenia, tènniri sa terra a isterri e su celu a coberri; leàresi sas terras de su Paba = istèrreresi meda, leàresi o chèrrere tropu logu; tocai t. = lòmpere a carchi portu, falare a terra (nadu de chie andhat in mare, in sas aeras); tocare a t. = lòmpere a terra, èssere tochendhe in terra (nadu de cosa apicada); èssere in t. = pesadu dae letu
Frases
sa Terra est tundha e si moet a inghíriu de su Sole in tempus de un'annu ◊ su santu chi ti at fatu in su mundhu e in sa Terra! ◊ in sa Terra bi at locu pro totus
2.
candu Gesugristu fut in terra giràt cun is apóstulus ◊ su sardu est sa língua prus fuedhada in terra de Sardigna ◊ is disterraus funt fuius de sa terra insoru ◊ tocat a seberai capitanus bonus e vascellus lépidus po fai passai mari a is Sardus e tocai terra in portus segurus ◊ sa Sardínnia tenit terras bonas po lori, ortalítzias, binzas, ortus e pasturas ◊ at fatu a càmbiu una terra de campu pro una pranta de domos in bidha ◊ totus cussas terras funt andadas a acabbai me in manus de una pariga de proprietàrius (A.Garau)◊ at furriau su sacu a buca a terra ◊ sos fogos in Sardinna parent postos che in terra de neune
3.
pro aparisare unu fossu bi ant betadu palas de terra ◊ fiat terra de istruvina, sicorrada ◊ in sos tretos ue est totu terra betada, s'istrada at afalladu ◊ sa terra est falada, cun totu s'abba chi at fatu ◊ est terra de sassu rujonza ◊ si proet meda sàssiat sa terra ◊ is terras grussas tenint abbisóngiu de èssi cotas de sa cilixia ◊ de terra semus fatos e a terra torramus
4.
candho bido a babbu imbreagu ndhe apo sa cara in terra ◊ sunt dommedhas terra terra ◊ dhus as sempri portaus in pranta de manus, a fillus tuus: chi fut in cosa no dhus iast lassai tocai a terra! (A.Melas)◊ calincunu fiat cun is ogus in terra, bregungiosu ◊ a Sant'Antiogu si andhat terra terra mancari ísula siat, ca bi est su ponte ◊ a mengianedhu ses in terra apenas faet nea
Sambenados e Provèrbios
prb:
terra de prunitza, terra de terditza ◊ chini no iscít papai in pratu papat in terra
Ètimu
ltn.
terra
Tradutziones
Frantzesu
terre
Ingresu
earth,
land,
soil,
ground,
world,
country
Ispagnolu
tierra
Italianu
tèrra,
campo
Tedescu
Erde,
Boden.