Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

alvàtu , nm: balbatu* Definitzione est una prima aradura, prus che àteru in terra annigrina, a manera chi candho si depet semenare, sa terra siat prus fàcile a dha trebballare, apat pigau sole e crescat méngius sa cosa Sinònimos e contràrios alvatadura, barbatada, manígiu Tradutziones Frantzesu jachère Ingresu fallow land Ispagnolu barbecho Italianu maggése Tedescu Brache.

annicrínu , agt, nm: annighinu, annigrinu, annixinu, anníxinu Definitzione terra crua, nau de unu terrenu, chi o su chi est de meda (ma fintzes solu calecunu annu) chentza trebballau, chentza prenu, terrenu incruau; nau de animales, mescamente is boes, chi tenent un'annu Sinònimos e contràrios annicrarju, crodina, cudrivu, rodiu Frases no tenzo boza de assulcare tancas annijinas ◊ sa terra in s'annighinu ndh'essit a làbidas, arendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu friche, terrain inculte Ingresu uncultivated land Ispagnolu baldío, erial Italianu terréno a ripòso, incólto Tedescu Ödland.

àra 1 , nf Definitzione su semenadu Sinònimos e contràrios aracioni Frases s'ara de cust'annu est andhada bene Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain semé Ingresu sown land Ispagnolu sembrado Italianu seminato Tedescu Saatland.

barracéllu , nm: barrantzedhu, barrantzellu, barratzellu, barricellu, barrucellu Definitzione genia de castiadore o guàrdia armada chi, in cumpangia, girat su sartu giaendho atentzione po furas o dannos, faet vardiania Sinònimos e contràrios campiste / cdh. baruncedhu Frases est tentanne su locu che barratzellu vonu ◊ sos barrantzellos ca sunt de su logu ischint chie est chi ponet fogu ◊ su barracellu m’iat biu furendi Terminologia iscientìfica prf Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu garde champêtre Ingresu land warden Ispagnolu barrachel Italianu guàrdia campèstre Tedescu Feldhüter.

basabèis , nm Definitzione genia de erba, ispina tzurpa Sinònimos e contràrios ispinaturpa, ispronedhu, spronitu Terminologia iscientìfica rba, Tribulus terrestris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tribule, tribulus Ingresu land caltrop Ispagnolu abrojo, tríbolo Italianu trìbolo Tedescu Burzeldorn.

campàriu , nm Definitzione castiadore de campu Frases in bidha no dhui fuat su barrucellau ma iant postu dus campàrius Tradutziones Frantzesu garde champêtre Ingresu land warden Ispagnolu guardia de la campiña Italianu guàrdia campèstre Tedescu Feldwache.

catàstu , nm Definitzione registru de terrenos e domos cun logu, númeru e propietàriu; ufíciu ue tenent e contivígiant custos registros Tradutziones Frantzesu cadastre Ingresu land register Ispagnolu catastro Italianu catasto Tedescu Kataster.

egàdu , agt Definitzione nau de unu terrenu, chi est de annos meda chentza prenu, chentza trebballau Sinònimos e contràrios annicrinu, rodiu Tradutziones Frantzesu terrain inculte Ingresu uncultivated land Ispagnolu yermo Italianu terréno incólto Tedescu ungepflegtes oder unbebautes Grundstück.

furriadólzu , nm, agt: furriadórgiu, furriadorju, furriadorzu, furriadroxu Definitzione tretu inue si fúrriat, a ue si faet fúrriu, logu (e aprigu, barracu, pinnetu, domo) a ue si torrat a crocare, a istare Sinònimos e contràrios biradorzu, furriada, ghiradorju / barraca, domo, pinnetu / bidhichedha, bidhiciolu, madau, trechinzu Maneras de nàrrere csn: non lassare perdas in furriadórgiu = circai a perda furriada, forrogare e betare apare totu, chirchendhe; bentu furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada Frases Tzitzu fit ómine chi connoschiat onzi segretu e furriadorzu ◊ custos sunt ammentos de unu tempus chena furriadorzu 2. me in su Sulcis unu tempus is bidhas fiant furriadroxus ◊ aiant fatu unu bellu pículu de caminu a pè ca s'istrada no imbatiat finas a su furriadolzu ◊ die manna cun die visitant cuiles e furriadolzos ◊ sos furisteris fint remonzendhe sos trastos pro leare su caminu de su furriadorzu Terminologia iscientìfica pst, slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tournant, point de repère, point de retour Ingresu turning-point, land mark Ispagnolu punto de vuelta, de referencia Italianu punto di svòlta, di riferiménto, di ritórno Tedescu Wendepunkt, Bezugspunkt.

irbarcàre , vrb: isbarcai, isbarcare, sbarcai Definitzione essire o bogare de sa barca a terra, nau prus che àteru po essire, calare o iscarrigare a terra de sa nave, de s'aeroplanu, a s'acabbada de unu viàgiu Sinònimos e contràrios | ctr. imbarcai Frases sos astronàutas nostros sunt irbarcaos a terra ◊ ita funt abetendi? immoi ge podiant isbarcai puru! Tradutziones Frantzesu débarquer Ingresu to land, to disembark, to put down Ispagnolu desembarcar Italianu sbarcare Tedescu ausschiffen.

pedàssu, pedàtzu , nm Definitzione orrugu de terrenu, de calecun'àtera cosa; fintzes orrughedhu de cosa chi si ponet asuta de calecunu trastu o àteru po acotzu, po cicire méngius, a bisura de pei (e deosi est fintzes su truncu o cambu ue si ponet s'istica, si faet s'iferta, e fintzes traessile de un'iscala) Sinònimos e contràrios acantu 1, arrogu, bículu Frases si ndhe podiant fintzas brigonzare a murruzare a nois unu pedassedhu de terra pro narbone! ◊ pedassos de peta 2. a donzi puntedhu li cheret su pedatzu suo Ètimu spn. pedazo Tradutziones Frantzesu pièce de terre Ingresu plot of land Ispagnolu parcela Italianu appezzaménto Tedescu Grundstück.

rodíu , nm, agt: rotiu, rudiu, rúdiu, rutiu Definitzione terra crua, annigrina, de annos meda chentza trebballada Sinònimos e contràrios annicrinu, arestadu, arrudiau, egadu Frases fint faedhendhe de rodiu e de bidustu ◊ in sos golleis be sont sos rudios e in sos sétiles sas terras araas (L.Loi)◊ sa Sardigna tandho fit coment'e una terra vírgine, o rutia ◊ custu terrinu fit rudiu ot'annos, ma ocannu l'apo prenu 2. custas sunt terras rodias ◊ fizu meu fit beranilendhe sa terra rotia, preparendhe sas tulas pro s'atunzu ◊ che massaju chi, rutiu e lanzu barvatu at bortuladu a die intreu, de su sole bramaiat s'ocasu 3. rutias torrant d'atunzu sas malinconias (T.Rubattu) Sambenados e Provèrbios prb: a terra rutia sèmenala a su chi bi essit Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain inculte Ingresu waste land Ispagnolu terreno inculto, erial Italianu terréno incólto Tedescu unbebautes Grundstück.

semenéri , nm: semenériu, semmenériu, siminériu Definitzione logu o terrenu a semenare laores (a logos fintzes su tempus de semenare)/ ammanitzare su semenériu = dolare sas terras de agrile dai su restuju, dai su matedu, limpiai sa terra po èssiri pronta a dh'arai torra Sinònimos e contràrios semenedu Frases a líminas de semenériu ammaniaiant un'andhàina de deghe metres de terra neta a manera de pòdere narvonare totu su logu chene perígulu Ètimu itl.p semineri Tradutziones Frantzesu terrain semé Ingresu sowable land Ispagnolu sembradío Italianu seminativo Tedescu Saatland.

smuròni , nm Definitzione trèmene, terra chi si che calat a bàsciu totu impare Sinònimos e contràrios immàrgine, isteremamentu, procuabba, smuronamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu éboulis Ingresu land slip Ispagnolu desmoronamiento Italianu frana Tedescu Bergrutsch.

tèrra , nf Definitzione su pianeta chi sustenet s'umanidade, logu de s'istória de s'umanidade, atesu de su Sole unos 150 milliones de chilòmetros, de forma tundha a bisura de bòcia; parte de su pianeta chi essit fora de is abbas distinta in paris, costeras, montes, ispartzia in continentes e ísulas, inue creschent matedu e animales, nau mescamente in su sensu de istérria, logu de pòdere medire de longària e largària, mannu e chentza làcanas o fintzes (oe mescamente) ispartziu in istados segundhu sa gente chi dhue faet abbitu, dhue bivet o ndh'est mere, e a orrugos piticos po su prus de propiedade privada, possessos; materiale, orroca isfata, fata a farinos, a pruine, ammesturada in pitzu, su pígiu de fora, cun materiale orgànicu a tales de dha pòdere trebballare e prantare, semenare, distinta in calidades segundhu comente e de ite fut s'orroca isfata / is movimentos de sa Terra pianeta: movimentu de rodiamentu (in sensu antioràriu), de rivolutzione (a inghíriu de su Sole), de traslatzione (totu impare cun su Sole e is àteros pianetas de su sistema, in sa galàssia) Sinònimos e contràrios mundhu / locu 1, terrenu / terraminzu | ctr. aera, celu, mare Maneras de nàrrere csn: t. manna, terravrimma = continente; Terrasanta = sos logos ue est nàschidu e at preigadu Cristos; arrogu o bículu de t. = terrinu, istérrida de pagu tretu marcada cun làcanas; t. crua = annigrinu, terrenu chentza trebballau; t. búida = terrinu líchidu, chentza semenadu; terras manixadas = triballadas, ammanitzadas pro sa laorera de s'annu benidore; t. prena a trigu, a órgiu, a fà, o àteru = chi bi ant semenadu trigu, orzu, fae, o àteru; unu moi de t. = terrinu ue bi cabet unu tantu de sèmene (unos 45 litros); t. abbenada = benatzu, logu bassu, paris, ue bi sumit abba; t. de pauli = logu a fossu ue bi abbarrat s'abba apojada; t. imbriaga = balla balla de abba de su pròere a tropu; lassai istirai sa t. = candho at própiu, lassare asciutare, chi sa terra suspat bene s'abba; t. matzosa = tropu gàrriga pro andhare bene a l'arare; andai terra terra = a paris a terra, chentza si ndhe supesare de t. (es. comente andhat sa colora), bassu, chentza si ndhe pesare meda in artu, ma fintzas solu caminendhe in t., chentza colare in mare e ne in sas aeras; èssere terra terra = a paris a terra, a su matessi paris de sa carrela; ghetai o betare a t. = batire a malu tretu, a puntu malu de debbilesa, de poberesa (nadu de s'ànimu: isarcare e dispiàghere meda, de no àere gana de nudha), arruinare; t. grussa, russa = chi est totu t. fintzas a fundhu meda chentza agatare roca; t. betada = terra móida, carrada de aterue (pro cussu no solu diferente ma fintzas prus pagu frimma); t. de istrexu = bona pro fàghere terralla; t. tuva = isorta, lébia, fatia, frúscia; t. túvula = creze de terraminzu biancu; t. de bonu manizu = bona a triballare; t. de bonu farigu = a matza de castàngia, isorta che farina, fatia, muntonili; t. tosta, mala a triballare = caldaja, crodina; t. màini = terra forti, grassa, niedha e apicigosa; t. luzana = terrasanta, maremundhu, terra muza, t. màini etotu, ma fintzas prus crara, unu pagu rujonza; t. istasia, làngia = terra romasa, totu renatzu, cun zara meda, de colore rujonzu; t. carcinaxa = bianca, carcària; t. luatza = chi paret bona, ma est metzana; t. matroxina = terra isorta, che farina fintzas si est sassiada de abba; t. braxa = a tretos bianca e a tretos niedha, bona a triballare; t. de coru = terra bona pro fàghere isterzu, sa de mesu de sa cava; t. serbéstia (srebéstia) = terra prus rassa, sa chi in sa cava si agatat subra sa t. de coru, de meschiare paris pro fàghere terralla; torrai t. a una mata = assacarrare, ammuntonàreli terra acurtzu a su truncu; t. de… (+ nm. de cosa chi bi creschet)= terra ue bi faghet meda su…, totu leada de…; pumu de t. = patata; èssiri ghetau, ghetaisí a sa terra mala = (nadu de ccn.) èssere mandronatzu, fàghere su mandrone, ammandronàresi; comente falat t. falat coro = su dispiaghere puru s'irméntigat; torrai a pei in t. = bènnere in bisonzu, torrare de ricu a póveru, cumandhare prus nudha; èssiri cun is ogus in t. = a chiza bassa mescamente pro birgonza, duritu; no apodhat mancu a t. (nadu de idea, cosa chi si cheret, chi si narat) = no andhat bene in nudha, no tenit sétiu; póveru in t., apodhau, pitzicau a t.= póveru meda, chentza interessu nudha, de peruna zenia, tènniri sa terra a isterri e su celu a coberri; leàresi sas terras de su Paba = istèrreresi meda, leàresi o chèrrere tropu logu; tocai t. = lòmpere a carchi portu, falare a terra (nadu de chie andhat in mare, in sas aeras); tocare a t. = lòmpere a terra, èssere tochendhe in terra (nadu de cosa apicada); èssere in t. = pesadu dae letu Frases sa Terra est tundha e si moet a inghíriu de su Sole in tempus de un'annu ◊ su santu chi ti at fatu in su mundhu e in sa Terra! ◊ in sa Terra bi at locu pro totus 2. candu Gesugristu fut in terra giràt cun is apóstulus ◊ su sardu est sa língua prus fuedhada in terra de Sardigna ◊ is disterraus funt fuius de sa terra insoru ◊ tocat a seberai capitanus bonus e vascellus lépidus po fai passai mari a is Sardus e tocai terra in portus segurus ◊ sa Sardínnia tenit terras bonas po lori, ortalítzias, binzas, ortus e pasturas ◊ at fatu a càmbiu una terra de campu pro una pranta de domos in bidha ◊ totus cussas terras funt andadas a acabbai me in manus de una pariga de proprietàrius (A.Garau)◊ at furriau su sacu a buca a terra ◊ sos fogos in Sardinna parent postos che in terra de neune 3. pro aparisare unu fossu bi ant betadu palas de terra ◊ fiat terra de istruvina, sicorrada ◊ in sos tretos ue est totu terra betada, s'istrada at afalladu ◊ sa terra est falada, cun totu s'abba chi at fatu ◊ est terra de sassu rujonza ◊ si proet meda sàssiat sa terra ◊ is terras grussas tenint abbisóngiu de èssi cotas de sa cilixia ◊ de terra semus fatos e a terra torramus 4. candho bido a babbu imbreagu ndhe apo sa cara in terra ◊ sunt dommedhas terra terra ◊ dhus as sempri portaus in pranta de manus, a fillus tuus: chi fut in cosa no dhus iast lassai tocai a terra! (A.Melas)◊ calincunu fiat cun is ogus in terra, bregungiosu ◊ a Sant'Antiogu si andhat terra terra mancari ísula siat, ca bi est su ponte ◊ a mengianedhu ses in terra apenas faet nea Sambenados e Provèrbios prb: terra de prunitza, terra de terditza ◊ chini no iscít papai in pratu papat in terra Ètimu ltn. terra Tradutziones Frantzesu terre Ingresu earth, land, soil, ground, world, country Ispagnolu tierra Italianu tèrra, campo Tedescu Erde, Boden.

terravrímma , nf Definitzione terra manna (ma fintzes una parte) inghiriada de ocèanos, deasi manna de si dhue pòdere agatare totu is climas Sinònimos e contràrios continente, terramanna Frases lah chi no ti addibbit su rei candu torras a terravrimma! Tradutziones Frantzesu terre ferme Ingresu dry land Ispagnolu tierra firme, continente Italianu terraférma Tedescu Festland.

terrénu , agt, nm: terrinu, tirrinu Definitzione de sa Terra; chi est o istat in terra, a paris a terra; tretu largu e longu de terra, terra de propiedade no tanti manna distinta cun làcanas, nau fintzes solu in su sensu de ispàtziu, logu coment'e pígiu de fora, de pitzu, de sa Terra Sinònimos e contràrios terranzu / terra / cdh. tarrenu Maneras de nàrrere csn: (nadu de cosa) esserebbei a terrinu cobertu = a meda, de che cuguzare su terrinu; ingulliresichelu su terrinu = isparèssiri de no dhu pòdiri agatai; terrinu friscu = terra russa in logu ue bi sumit abba, benatzu; terrinu de bogare = logu dortu de bogare a ràllia pro lu pòdere triballare Frases sigomente est ómine terrenu, binchet o perdet, segundhu comente ◊ tra totu meses si pesat màgiu solu fioridu, mese su prus favoridu de sa terrina bellesa ◊ cun boghe prus che terrina cantemus in allegria! 2. est un'aposentedhu terrenu ◊ Cristos est nàschidu in d-un'istalla terrena ◊ nosu tenestis domus terrenas 3. est unu terrenu bonu po seminai a lori ◊ creit fostei ca is terrenus dhus iant a pagai po su chi ballint? ◊ alvatendhe so istadu cun bitelledhos in terrinos cruos ◊ cantu fiocat faghet bene ca intrat abba a su terrinu 4. bi fit s'olia in terra a terrinu cobertu ◊ no lu podent agatare in logu: paret chi si che l'at ingullidu su terrinu… Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu terrain, pièce de terre Ingresu land Ispagnolu terreno, terreno, campo pequeño Italianu terréno, appezzaménto di tèrra, suòlo Tedescu Boden, Grundstück.