cantalíre , nm: cantarile,
canterile Definitzione
in is aperturas (gennas), su muru a una parte e a s'àtera, is muros de costau de s'apertura
Sinònimos e contràrios
antalire,
cantargiare,
cosciale,
istantalire,
trempai
Frases
candho ibbabbu, fizu mé, istentavat a ghirare, immamma s'imbaravat a su canterile de sa zanna, cun sos òcios in sa mina
Terminologia iscientìfica
dmo
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
huisserie,
montant
Ingresu
jamb
Ispagnolu
jamba,
mangueta,
pie derecho
Italianu
stìpite,
stàggio del telàio della pòrta
Tedescu
Stamm.
darétu , agt, avb, nm: deretu 1,
destru,
diritu 1,
drestu,
dritu,
eretu,
estru,
zeretu Definitzione
coment'e calidade de una cosa, chi no est trota ma tènnera, dirita, chi no faet a furriadas, fintzes fata bene; cun valore de avb., su prus s'impreat che un'agt. e bolet nàrrere chentza si tratènnere, chentza si firmare, chentza istorrare, chentza pèrdere tempus o ibertare nudha, o, segundhu, deunudotu (ma fintzes comogomo, tempus passau); naendho de sa posidura, chi est prantau, a peis in terra e conca in artu o, de cosa, posta in custa matessi manera; foedhandho de s'ala ue una cosa si agatat, chi est a s'ala de sa manu destra; podet inditare sa leada, a cara a ue una cosa si agatat o andhat; si podet pònnere coment'e avb. de tempus e de manera
Sinònimos e contràrios
ténneru
/
luego
/
intentarzu,
istantàrgiu,
ritzu,
tolu
/
destru
/
abbia
| ctr.
doltu
/
colcadu
/
mancu 1
Maneras de nàrrere
csn:
ischire, no ischire cale ’eretu leare = aundi andai, a cali parti, ita fai; andai deretu de… = andhare abbia a…, a cara a…; èssere deretu a…, a deretu de…(+ vrb.)= prontu; fai una cosa in deretu, a sa ’ereta = bene, a deretu; èssiri deretu de fai una cosa = àere apenas fatu una cosa; dae deretu = dae luego; como ’eretu = comogomo, pagu ’e s'ora, issara; andhare a deretu, fàghere cosa a deretu = andhare in bonu, fàghere cosa comente si tocat
Frases
su Segnore ammustrat su caminu deretu a sos pecadores ◊ cussu bivit in s'arruga dereta ◊ est deretu coment'e unu bastoni ◊ sa prus cosa dereta fachet a tortu sendhe chi est mannu!
2.
nemmancu ti acheres, pàssache dereta! ◊ ndi calant e nchi tirant daretus a campusantu ◊ curre deretu a domo ca ti cheret mamma! ◊ essimiche deretu, chi no ti cherzo! ◊ éssimi deretu, irbirgonzia! ◊ macacu, bae deretu e no ti firmes in sas cosas vanas! (A.Casula)◊ tzertas cosas lu poniant deretu in supuzu ◊ pristos, commo imbrenucàebbos ca bos isposo deretu! ◊ si fit sapia deretu chi su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ gei est unu caboniscu… deretu si atzutzudhat, bellu inchighiristau! ◊ candho los ant avisaos, sos parentes sunt arribbaos deretu ◊ ant pensau de liu nàrrere deretu
3.
sas zannas, sos bracones sunt abbertos deretos ◊ custu depet èssere macu deretu, a fàghere cosas goi! ◊ no ndhe balet prus, est malandhadu deretu ◊ custos macarrones sunt ancora cruos deretos ◊ collindhelas deretas sas camisas istérridas ca est proindhe!
4.
si in custu istante a manu dereta sa retza betades azis a fàghere sa pisca abbundhante! ◊ dh'apu biu andendi a dereta ◊ sa cruxi si fait cun sa manu dereta ◊ dèu crocu totu a costau deretu
5.
si pesada deretu ◊ si fut agatau aintru de un'astronavi chi iat pigau a artziai a sa dereta
6.
a deretu de undi andas? ◊ est a deretu de cussu possessu ◊ che parat in sa calchera pesuda de totu cussos pes, ero no ischit cale deretu leare
7.
tanti no est acussa sa càvana mia… soi deretu de dh'acussai! ◊ si bidiat dae deretu
8.
allabai un'ómini baodru, no ndi fait una in deretu! ◊ a su póveru amiga li est sa runza, disignos no ndhe li andhat in deretu ◊ arrejonendhe a sa dereta, su mortu istat che mortu, e sos bios depent istare che bios!
9.
no semus deretos a tucare: bi amus de nos ammanitzare! ◊ dereta a betare sale a su mànigu ses: assàzalu, innantis! ◊ uhm, deretus a arregòlliri genti seus!…◊ setzi si at bidu puzones fuendhe: sos chi fint a deretos de bolare in parte bi l'ant fata a si sarvare (N.Pianu)◊ tantu za so deretu a triballare, cun totu custos irbios chi so tenindhe!…
Ètimu
ltn.
*derectus, dextru(m)
Tradutziones
Frantzesu
droit,
adroit
Ingresu
straight,
opportunity,
immediately
Ispagnolu
derecho,
en seguida,
recto,
derecho
Italianu
dritto,
difilato,
immediataménte,
ritto,
dèstro
Tedescu
gerade,
glatt,
direkt,
geradeaus,
aufrecht,
recht,
Rechte.
derétu , nm: diritu Definitzione
su pertocare o tocare de una cosa a unu, e fintzes sa cosa chi dhi tocat segundhu sa lei, is costumas, o s'arrexone; is leis, s'istúdiu de is leis
Maneras de nàrrere
csn:
èssere in diritu, leare, pèrdere su d.; abarrai in su d. suu = pretènnere petzi su chi li tocat de diritu
Frases
deo so in su deretu meu ◊ su diritu a su trabballu de sa lei est nomenau ma non nci ndi at de prus oguali abetu acacigau ◊ cherimos chi si trabballet pentzandho a sos deretos de sos pipios e de sos zòvanos
Ètimu
ltn.
*derectus
Tradutziones
Frantzesu
droit
Ingresu
right
Ispagnolu
derecho
Italianu
diritto
Tedescu
Recht,
Jura.
istantàrgiu , agt: istantàriu,
istantarju,
istantarzu,
istentàrgiu,
istentarzu,
istrantarzu,
istrantaxu,
istrentaxu,
stantàrgiu Definitzione
chi est a peis in terra e a conca in artu, o (nau de cosa a bisura longa) a manera de assimbigiare a persona prantada, ficada, cun sa parte de pònnere a fundhu in terra e in pitzu sa chi depet istare in artu / istare o èssere a istentàrgiu = ritzu, prantau
Sinònimos e contràrios
daretu,
ficadu,
intentarzu,
reu,
ritzu
/
cdh. stantàgliu
| ctr.
corcau,
sétidu
Frases
sacu bóidu no reet istentarzu ◊ a candho isto istrantarzu cun sos bàculos mios, a candho podero cun sos anzenos ◊ sos pitzinnos sunt istantàrios a inghíriu de su procu abbadiandhe ◊ cussa fémina portat is pius istrentaxus che mata de isparau!◊ si seciant in is cadiras o ci no abarrànt istantàrgius ◊ su truncu istrantaxu fut e istrantaxu est abarrau
Ètimu
ltn.
statarius + stante(m)
Tradutziones
Frantzesu
dressé,
debout,
droit
Ingresu
erected
Ispagnolu
levantado,
erguido,
derecho
Italianu
ritto
Tedescu
aufrecht.
rítzu , agt: arritzu 2 Definitzione
chi est postu prantau in terra, cun is peis (genti) o sa parte bàscia (cosa) in terra coment'e candho si camminat, nau fintzes in su sensu de èssere fortes, de agguantare in is dificurtades
Sinònimos e contràrios
daretu,
ficadu,
intentarzu,
istantàrgiu,
prantau,
reu,
tolu
| ctr.
corcadu,
sétzidu
Maneras de nàrrere
csn:
a sa ritza = istrantaxu, sentza de si sètziri, sentza de s'incruai; règhere, no règhere ritzu = abarrai, no abarrai istrantaxu; pilos ritzos = artudhados
Frases
sacu bóidu no rezet ritzu ◊ si est pesatu ritzu mancu si l'aiant puntu a resòglia! ◊ su chi dabant chin sa tèssera non bastabat a si règhere ritzos ◊ seide: ite faghides ritzos?!
2.
isse colabat in cussa zanna a sa ritza, chene s'incurbiare
Sambenados e Provèrbios
smb:
Ritzu, Rizzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
droit,
debout
Ingresu
upright
Ispagnolu
derecho,
erguido
Italianu
ritto,
verticale
Tedescu
aufrecht.
ténneru , agt Definitzione
nau de linna, mata e fintzes de gente, chi est dereta, chi no est atrotigada
Sinònimos e contràrios
daretu
| ctr.
atrotiau,
trotu
Frases
sa pianta dereta, tènnera, mujat trémulat fiorit ◊ l'apo connotu chi fit un'ozastredhu ténneru e bellu ◊ pro iscala de carru bi cheret preustinu ténneru ◊ sa frua est tènnera che canna
Tradutziones
Frantzesu
droit
Ingresu
straight,
crafty
Ispagnolu
derecho
Italianu
dritto
Tedescu
gerade.