abbadherigàre , vrb: abbedherigare Definitzione
intostare, nau de frutuàriu chentza lómpiu, o fintzes tostau de su fritu (e deosi de su pane cruo puru); prnl. nau de una persona candho no torrat àlidu de su dispraxere o fintzes de s’errisu, e in cobertantza si narat fintzes po mòrrere
Sinònimos e contràrios
ammustèlchere,
dilmagiare,
disimainai,
ingortigai,
sdemmaniai
/
intostai
Frases
addaghi at ischidu chi fit mortu su fizu, sa mama si ch'est abbadherigada ◊ a ndhe tenes de risu: mih no ti che abbadhérighes, mih! ◊ male chi dh'abbadhérighet!
2.
custa cosa no est lómpida: est abbadherigada ◊ bi ndhe aiat de s'abbadherigare, de su risu ◊ si ch'est abbadherigadu de su prantu, su pitzinnu ◊ su pane cheret cuguzadu bene ca sinono si che abbadhérigat, no bi pesat
3.
candho mi che abbadhérigo faghide comente cherides, ma fintzas a candho abbarro biu inoghe cumandho deo!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse
Italianu
cadére in delìquio
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
ammustèlchere, ammustèrchere , vrb: ammustrèchere,
ammustrèschere,
amustèrchere,
mustrèchere* Definitzione
pèrdere is atuamentos po calecunu dispraxere mannu, cropu malu, orruta manna o àteru (ma fintzes de s’errisu); abbasciare, menguare su fogu
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
acidentare,
ammortie,
desfallire,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
imbortighinare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
atuare
Frases
li at bénnidu unu dolore chi si trofijaiat che telpe e finas si est ammustélchidu! ◊ si bidet chi mi che so ammustérchidu ca dai su momentu no mi ammento prus de nudha ◊ sa pitzinna si fit ammusterchindhe de su prantu
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse
Italianu
cadére in delìquio
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
arrúere , vrb: arrúghere,
arrui,
arrúiri,
arruri,
irrúghere,
orrue 1,
rúchere*,
urrúere Definitzione
calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu
Sinònimos e contràrios
botare,
cairi,
corriare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdegorare,
isdobbiare
/
betae
/
dèchere
| ctr.
arritzare,
pesai
Maneras de nàrrere
csn:
arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn.
Frases
arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua
2.
custu no ti arruit: no est cosa tua!
3.
su bistiri ti arruit mali
4.
sa festa arruit su mesi ch'intrat
5.
no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus!
Tradutziones
Frantzesu
tomber
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer
Italianu
cadére,
cascare
Tedescu
fallen,
stürzen.
aterramènta , nf Definitzione
su aterrare, betare a terra a cropu, mescamente su isfundhare o segare matas a paris de terra
Tradutziones
Frantzesu
abattage
Ingresu
pulling down
Ispagnolu
derribo
Italianu
abbattiménto
Tedescu
Fällen.
desfallíre , vrb Definitzione
bènnere mancu, pèrdere is fortzas, orrúere
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
ammortie,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Ètimu
ctl.
desfallir
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse,
desfallecer
Italianu
venir méno,
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
dilmagiàre , vrb: dimajai,
dimmajai,
dimmajare,
dirmajare,
dirmazare,
dismajai,
dismajare,
drimmajare,
drimmazare Definitzione
pèrdere is atuamentos, coment'e candho unu si che ammusterchet e abbarrat immadoinau un’iscuta po dolore o dispraxere mannu
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
addramainai,
addrimmagiare,
ammortie,
ammustèlchere,
dimaniai,
disimainai,
ildimajare,
ilmarinare,
sdimajai
| ctr.
solbèschere
Frases
a intèndhere custa notíscia est arrivida a si dimmajare ◊ si est dismajadu de su dolore de sas feridas ◊ si fiat dismajau e candu fiat torrau in èssiri fiat corcau de longu ◊ est rutu dirmajatu ma apustis li sont torratos sos sentitos ◊ biendi su trigu furriendi in fogu, su sotzu si est dismajau ◊ cudha fit crebada de su fàmine acantu acantu a si dismajare!
2.
a sas boghes pesadas, féminas dilmagiadas e lacos dados volta si sunt bidos (A.D.Migheli)◊ proendhe a fumare, dego so abbarrau dirmajau, chene cunsentire: poi so torrau in trassa
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayar
Italianu
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
disimainài, disimajài, disimaniài , vrb: dismaniai Definitzione
pèrdere un’iscuta is atuamentos, coment'e candho unu si che imbortighinat de dolore o dispraxere mannu e orruet a terra
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
addramainai,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
ilmarinare,
ingortigai,
intostai,
isdimajai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frases
cessu it'arrori, at a abarrai meda a si disimainai!
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayar
Italianu
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
falàre , vrb Definitzione
andhare, portare o mòvere de assusu o de artu a bàsciu, su si pònnere a cicire, orrúere po mancamentu de sa fortza de aguantare prantaos; foedhandho de un'istrégiu, pèrdere su chi dhu’est aintru ca ch’essit in calecun’istampu; nàrrere chentza bisóngiu o iscobiare a is àteros su chi s'ischit
Sinònimos e contràrios
abasciai,
abbaltare,
achirrare,
acirrai,
andai,
aprofitare,
assèndhere,
cabai*,
rúchere
/
pèldere,
sfàiri
/
acalamai
/
iscobiare
| ctr.
alciare,
ampiai,
pigai 1
Maneras de nàrrere
csn:
falare una cosa a chisina = abbruxaidha de unu totu; falàresi a popoine = nau de linna, infarraciaisí, nau cun feli de ccn., abarrai sétziu sentza de fai nudha; falàresi che paperi ifustu = no tènniri sa fortza de aguantai istrantaxu; falare in fortzas e in petas = menguai de pesu, slangiri; falaresiche in carchi cosa = fai o pigai totu su chi unu tenit in ganas de una cosa, aprofitai; falare un'irrocu = arresurtai própiu comenti si frastimat; falare sa sedha a un'animale = learebbindhela de dossu, o fintzas, nadu própiu de sa sedha, intràreli, de si l'intèndhere s'animale a pitigadura, a dolidura
Frases
semus falados como dae montes ◊ falamus a zosso a frundhagu ◊ faladindhe dae s'iscala ca ndhe rues! ◊ ndhe li est faladu su prantu ◊ no falabat su pede a sa furmica ◊ tota die triballendhe no apo àpidu un'iscuta a mi falare ◊ sos puzones si sunt falados subra de un'àrbure ◊ s'ànghelu mi falat a mi nàrrere sa cosa, si no mi la nades bois?! ◊ fàlandhe sa padedha dae su fogu! ◊ a s'iscravamentu ndhe falant su Cristos dae sa rughe
2.
s'est faladu che a s'àpara de maju suta de totu cussu pesu ◊ si est falendhe de su sonnu, de su fàmine, de su fàdigu ◊ ndh'est faladu cudhu muru totu isvaledradu de sa domo betza ◊ cun custu nie meda, cussas domos betzas che falant totugantas ◊ dae candho at passadu cussa maladia no podet ingullire: si m'est falendhe gai, ite ruina! ◊ su monte l'ant faladu a chisina ◊ tue no de ti mòere ti ses faladu a popoine ◊ sa prantaza est totu falèndhesi ca est chentza abbada
3.
cust'isterzu falat che chiliru ◊ custa cuba est falendhe e no cheret posta ◊ zughet una ferida falendhe ◊ ue l'ant operadu est sempre falendhe ◊ gighet una tita abbuscicada e falendhe che fémina allatendhe ◊ cun custa sumana de abbas chi at fatu, sos rios sunt totu falendhe
4.
za ti che falas, in su casu fatu! ◊ in contos de gai za si che falat, mih: est sa cosa chi prus li piaghet! ◊ za si che falat, oe, preighendhe, cun totu cussa zente!…◊ za si che falant cussos prozetistas: pro una frigada de pinna ch'essint in milliones!…
5.
a custu no faghet a li nàrrere nudha ca che li falat totu: no ndh'ischit muntènnere, no, de cosa segreta!
6.
sa maledissione chi li at iscutu su babbu li est falada che sedha ◊ mi so istremutida candho mi at nadu chi sos irrocos suos mi falaiant subra
Sambenados e Provèrbios
prb:
candho mancu si pensat s'ira divina falat ◊ a cadhu pitigadu sa sedha li falat
Tradutziones
Frantzesu
descendre,
poser,
s'écrouler,
s'évanouir
Ingresu
to crash,
to go down,
to faint
Ispagnolu
bajar,
derrumbarse,
desmayarse
Italianu
scéndere,
depórre,
crollare,
accasciarsi,
svenire
Tedescu
herabkommen,
hinabgehen,
aussteigen,
zusammenbrechen,
in Ohnmacht fallen.
ildimajàre , vrb: isdimajai,
istrimagiare,
sdimajai Definitzione
pèrdere is atuamentos coment’e morindho po calecunu dispraxere forte o dolore mannu
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
ammortie,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
disimainai,
intostai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frases
sa pubidha, assustada, si est ildimajada
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse
Italianu
svenire
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrúere,
orrúghere,
orrúiri,
rúchere*,
urrúere Definitzione
calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes
Sinònimos e contràrios
botare,
cairi,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare
| ctr.
arritzare,
pesai
Frases
unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu
2.
a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies
Sambenados e Provèrbios
prb:
a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula
Tradutziones
Frantzesu
tomber
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer
Italianu
cadére
Tedescu
fallen.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definitzione
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Sinònimos e contràrios
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Maneras de nàrrere
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Frases
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no est rutu podet rúere
Ètimu
ltn.
ruere
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
s'écrouler
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer,
precipitar
Italianu
cadére,
precipitare,
crollare
Tedescu
fallen,
stürzen,
einfallen.
stramutíri , vrb Definitzione
cambiare colore in cara po assíchidu o àtera timoria manna de comente si arretirat su sàmbene e fintzes coment'e immadoinare, pèrdere is atuamentos
Sinònimos e contràrios
istrementire
/
irgrisire,
istramudire*
Tradutziones
Frantzesu
pâlir,
assommer
Ingresu
to turn white
Ispagnolu
empalidecer,
demudarse
Italianu
sbiancare,
stramortire
Tedescu
blaß werden,
in Ohnmacht fallen.