acodulàre , vrb: acudulare Definitzione
tragare, iscúdere a pedra; fàere grae?, fàere a códulu?, fàere coment'e a cude, téteru che pedhe?
Sinònimos e contràrios
apedriai,
intellai
2.
sas fardetas comintzabant a s'acudulare dae sa saghina de sas matas allentorias
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lapider
Ingresu
to throw stones
Ispagnolu
arrojar una pedra
Italianu
lanciare sassi
Tedescu
Steine werfen.
afarcài , vrb: afracai,
afracare 1,
afrachiai 1,
afrachiare,
afrancai,
afrancare,
fracae,
fracai Definitzione
andhare o lòmpere apitzu de unu cun in manos, o cun àtera cosa o fintzes solu a foedhos, a briga, su si betare apitzu de ccn. cun fortza e cun intentzione mala; fintzes acostire po istare prus acanta, nau de persona in bonu
Sinònimos e contràrios
abbrancai,
acafai,
aciapai,
afarrancae,
aferrai,
aggafai,
aggarrai,
agguantai,
carrabbusai,
trubare,
tzurricare
/
allupiri,
atzurrire,
botzicare
Frases
po no arrui si est afrancau a sa funi ◊ comenti cudhu dh'iat nau s'annomíngiu si dhi fiat afarcau coment'e unu tzurpu ◊ is invitaus si afracant po pigai su postu ◊ su cani si est afracau a mussiai ◊ su lupu afracat s'angioni ◊ mi seo afrachiau a pitzu de cudhu
2.
che àbbili mi as afracau! ◊ candu dh'at biu mi dh'at afracau… ndi dhi at nau de dónnia colori! ◊ est istau issu chi mi ch'est afracau a pitzu!
3.
comenti at biu su dinai in terra si nc'est afracau ◊ si ndi funt afracaus asusu ◊ cussos funt basadores: comente ti bient ti che afràchiant apitzu a basare!
4.
fortzis nontesta ti bolias afracai a mei po ti callentai!
Sambenados e Provèrbios
prb:
su cani arrabiau si afracat a is cratzonis de su straciau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'élancer,
se lancer
Ingresu
to rush,
to hurl oneself
Ispagnolu
arrojarse,
acometer
Italianu
slanciarsi,
avventarsi
Tedescu
sich werfen.
afedài, afedàre , vrb: fedare* Definitzione
fàere fedu, fígios; pesare animales a séberu; foedhandho de animales, fintzes betare su fedu (angiones, crabitos) a súere a is mamas
Sinònimos e contràrios
afigiare,
agnare,
fizolare
/
arratzare
/
achisciare
Frases
custa mallora gei afedat: est fintzas acanta de angiai! ◊ si mullint is pegus chi ant afedau
2.
semus afedendhe sa robba
Terminologia iscientìfica
vda
Tradutziones
Frantzesu
mettre bas,
faire ses petits (animaux)
Ingresu
to litter
Ispagnolu
parir
Italianu
figliare
Tedescu
Junge werfen.
agnàre , vrb: angiai,
angiari 1,
antzare,
anzare Definitzione
su fàere is fígios, nau de is animales: solu unu pagu a brulla o a befa si narat de sa fémina / anzare a croba = fàere duos fedos
Sinònimos e contràrios
afedai
Frases
sas berbeghes in custos meses de santandria e nadale sunt anzendhe ◊ inuve est su pudhéricu chi at antzatu s'ebba? ◊ tenit duas brebeis acanta de angiai
2.
is marxanis apostant is angionedhus apena angiaus
Ètimu
ltn.
*agniare
Tradutziones
Frantzesu
mettre bas,
faire ses petits,
agneler
Ingresu
to litter
Ispagnolu
parir
Italianu
figliare
Tedescu
Junge werfen.
angiadúra , nf: anzadura Definitzione
su angiare de su bestiàmene, sa sumana chi su tàgiu est angiandho
Sinònimos e contràrios
agnadina,
anzera,
fizera
Frases
at seperau sa lachinza dae su madricau in anzadura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
portée,
mise bas,
agnelage
Ingresu
delivery
Ispagnolu
paridera
Italianu
figliatura
Tedescu
Werfen.
arremilài , vrb Definitzione
iscúdere calecuna cosa a cambarinu a unu, iscúdere a cara
Sinònimos e contràrios
arrafilai,
frumbulare,
frundhare,
interiare,
sbertugliai
Frases
arremilai unu cortedhu a unu
Tradutziones
Frantzesu
lancer,
jeter
Ingresu
to throw
Ispagnolu
arrojar
Italianu
scagliare
Tedescu
werfen.
imbolàre , vrb Definitzione
betare a terra, lassare sa cosa betandhochedha atesu, betandhodha de artu o a istràmpidu, coment’e a bolu, chentza órdine; calare de artu a cropu; rfl. nau prus che àteru de fémina chentza cojuare, crocare cun facilidade po si giare a s’ómine faendho pagu càrculu de issa etotu / andhare imbola imbola = imbolèndhesi inoghe e in cudhane, de tretu in tretu, a su corca corca
Sinònimos e contràrios
abbutare,
betae,
foliai,
frundhire,
imbrillai,
irbotulae,
iscavulai,
ispiòndiri,
issèndhere,
scabiossai
| ctr.
collire
/
assantae,
assetiai,
pònnere
Frases
imbolamiche atesu cussas cosas! ◊ imbòlache s'arga! ◊ collide s'olia e imbolade a s'isterzu! ◊ no imboles gai fatu de su logu sa bestimenta chi ti càmbias!
2.
s'abiolu si tucat, leat bolu e dae s'aera s'imbolat che raju!
3.
si biet chi issa no est una fémina pagu séria chi s'imbolat in bratzos de chie totu li capitat! ◊ nos semus imbolados che duos iserelados!
Ètimu
ltn.
involare
Tradutziones
Frantzesu
lancer,
jeter
Ingresu
to fling
Ispagnolu
tirar,
arrojar
Italianu
lanciare,
buttare,
scaraventare
Tedescu
werfen,
schleudern.
imperiàre , vrb Definitzione
iscúdere o lampare una cosa atesu
Sinònimos e contràrios
abbutare,
aggradiare,
imbolare,
interiare,
ispiòndiri,
lampare
Frases
sa preda deo che l'império prus de a tie ◊ a frundha si che impériat sa preda meda prus de la tragare a manu ◊ sa pompa, afíndhela in punta, che impériat s'abba atesu mescamente si bi at pressione meda
2.
crabolos coment'e in líbbera aera imperiades atesu
Tradutziones
Frantzesu
lancer
Ingresu
to fling
Ispagnolu
arrojar
Italianu
lanciare
Tedescu
werfen.
ingiabbulàre , vrb Definitzione
fichire o pònnere aintru, in galera
Sinònimos e contràrios
imprasonai,
ingalerare,
ingribbiai
| ctr.
bocare
Frases
ingiabbulare a unu in presone
Tradutziones
Frantzesu
fourrer qqn. en prison
Ingresu
to send to prison
Ispagnolu
apresar
Italianu
ficcare in galèra
Tedescu
ins Gefängnis werfen.
ingorropàre , vrb Definitzione
betare in calecunu gorropu
Sinònimos e contràrios
impelciare,
incalancare,
ingarghilare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
jeter dans un gouffre
Ingresu
to sinkhole
Ispagnolu
echar en un barranco
Italianu
infoibare
Tedescu
in eine Doline werfen.
iscabadhicàre , vrb Definitzione
betare o fàere orrúere de cuadhu
Sinònimos e contràrios
iscabadhare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
désarçonner
Ingresu
to unsaddle
Ispagnolu
derribar,
desarzonar
Italianu
disarcionare
Tedescu
aus dem Sattel werfen.
iscascedhàe, iscascedhài , vrb: iscassedhai,
iscassedhare,
iscassidhare,
iscassellare,
scascedhai Definitzione
mòvere, essire de su giustu (nau fintzes de cumportamentu), no àere manu firma faendho una cosa, fàere unu movimentu pagu precisu, illascinare (e si narat fintzes de sa cosa chi si manígiat), fartare; fintzes betare de cuadhu
Sinònimos e contràrios
allescinai,
iscassedhire,
mòere
/
millire
Frases
fui seghendi a lepa, mi at iscassedhau sa manu e mi seu ingortu ◊ mi at iscassedhau sa manu: mi ndi apu ghetau tropu, de binu! ◊ pudendi in bíngia, si bit ca mi at iscassedhau sa manu e babbu si ndi est acatau ◊ nanca benias a is otu e funt is otu e mesu: iscassedhada s'ora ti est?! ◊ mi est iscassedhau s'ollu: immoi custa cosa est tropu cundia!
2.
est iscassidhau in s'iscamedhadorju
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déconner,
jeter,
démonter
Ingresu
to be wrong,
to throw
Ispagnolu
equivocarse,
temblar,
desmontar
Italianu
sgarrare,
sbalzare
Tedescu
nicht genau sein,
nicht genau gehen,
werfen.
ispinzàre , vrb Definitzione
fàere s'ispinzu, furare unu o is pinzos a ccn., calecuna cosa po dha tènnere coment'e pinzos; arretirare su pinzos giau po asseguramentu; pitzigare de ogu
Sinònimos e contràrios
ispinzorare
/
pindaciai
Frases
s'ómine no si depet mai ispinzare ◊ a su mortu dh'ispinzant: che dhi segant unu pagu de pilos, sas ungas, dh'imbóligant in paperi e dhu chistint
3.
sa pitzinna l'apo impinnada a sa nobena de su Cossolu dae candho, ca mi l'aiant ispinzada, ch'est ruta a sa padedha budhindhe ◊ benint a ischire chi a Luguniu li aiant ispinzau sa fémina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
voler,
jeter un sort sur qqn
Ingresu
to rob,
to cast evil-eye on s.o
Ispagnolu
robar,
aojar
Italianu
rubare,
iettare
Tedescu
stehlen,
den bösen Blick werfen auf.
istrampàre , vrb: istrempare,
istrumpai,
istrumpare,
strumpai Definitzione
lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu)
Sinònimos e contràrios
addrabbulai,
addrobbulare,
betae,
iscracare,
istrampoinai,
istrampulare,
rúchere
/
aciapuai
/
imbolare
Frases
iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant!
2.
fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora
3.
paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta
4.
si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
jeter par terre,
abattre,
s'abattre
Ingresu
to fall heavily,
to pull down
Ispagnolu
derribar
Italianu
buttare a tèrra,
abbàttere,
stramazzare
Tedescu
niederschlagen,
zu Boden werfen.
lampàre 1, lampàri , vrb Definitzione
betare, imbolare a terra, iscúdere atesu, giare apitzu, nau fintzes in su sensu de aciapare, aferrare, furare
Sinònimos e contràrios
aceiri,
imbolare,
imbrillai,
imperiare,
ispiòndiri,
issèndhere,
istrampare,
lampinare
Maneras de nàrrere
csn:
lampare sas manos a unu = betare pódhighes subra a ccn. a lu mazare; l. unu frastimu = frastimai, betare irrocos
Frases
mi so lampadu a terra ◊ mi so lampadu subra de su letu e mi che so drommidu ◊ si calchi ogetu podiat coglire bi lu lampàt a dossu ◊ su puzone si lampat de s'aera e torrat a su nidu a bicu pienu ◊ che l'at lampadu foras dae sa gianna ◊ li podiaizis lampare unu raju! ◊ sas màchinas che lampant sa lughe atesu ◊ e a cantos lis at lampadu ojadas furàntzulas, candho fit giòvana!
2.
su cane tentat de si lampare a unu
Tradutziones
Frantzesu
lancer,
jeter
Ingresu
to throw,
to cast
Ispagnolu
echar,
arrojar
Italianu
lanciare,
gettare
Tedescu
werfen.
spòndi, spòndiri , vrb: ispiòndiri*,
sprondi,
spròndiri,
sprúndiri,
spundi 1,
spúndiri Definitzione
iscúdere, betare, fèrrere o fintzes andhare o essire atesu; aporrire, giare una cosa in manu a s'àteru; fintzes essire, istèrrere, bogare a fora o prus in fora
Sinònimos e contràrios
aceiri,
aggradiare,
imperiare,
imprònnere,
fèrrere,
ghetai,
spiondai,
sprilliri
/
aporrire
Frases
su pisitu fait curri su lómburu cun is farrunchedhas po nci dhu spúndiri sempri prus atesu ◊ cantu nci dha spondis, sa pedra, tirendi a manu? ◊ e bai inoramala… toh su coru! - narat Bissenti spondedhucedhu in faci a s'arretori ◊ sa nosta est sa terra de chini, po s'amarolla, est istétiu sprúndiu atesu de domu lassendi genti abetendi (F.Carlini)
2.
lah no ti spundas tropu atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai!
3.
sprondimindi su tobàciu ca frigòciu su nadiai a su pipiu!
4.
custa zona est diventada aici manna chi nci spundit fintzas a su ponti
Tradutziones
Frantzesu
lancer
Ingresu
to throw
Ispagnolu
arrojar,
lanzar
Italianu
lanciare,
proiettare
Tedescu
werfen.
trubbàda , nf: truvada,
turbada Definitzione
su trubbare; móvia a forte, cun fortza totinduna, currendho po iscúdere, po lòmpere a calecuna cosa o a ccn. a giagaradura; in cobertantza, zutura
Sinònimos e contràrios
trambuscada,
trumentata
/
trubbera
Frases
at fatu una trubbada de bentu ◊ si li at fatu una trubbada su mascru a tzumbadas chi l'at fatu fintzas rúere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action d'exciter,
de pousser
Ingresu
rashness
Ispagnolu
arremetida
Italianu
avventaménto
Tedescu
Werfen.