acodulàre , vrb: acudulare Definitzione
tragare, iscúdere a pedra; fàere grae?, fàere a códulu?, fàere coment'e a cude, téteru che pedhe?
Sinònimos e contràrios
apedriai,
intellai
2.
sas fardetas comintzabant a s'acudulare dae sa saghina de sas matas allentorias
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lapider
Ingresu
to throw stones
Ispagnolu
arrojar una pedra
Italianu
lanciare sassi
Tedescu
Steine werfen.
arremilài , vrb Definitzione
iscúdere calecuna cosa a cambarinu a unu, iscúdere a cara
Sinònimos e contràrios
arrafilai,
frumbulare,
frundhare,
interiare,
sbertugliai
Frases
arremilai unu cortedhu a unu
Tradutziones
Frantzesu
lancer,
jeter
Ingresu
to throw
Ispagnolu
arrojar
Italianu
scagliare
Tedescu
werfen.
atapài 1 , vrb: atapare,
atzapare 1 Definitzione
iscúdere, fèrrere a ccn. logu o a ccn. cosa; iscutulare / iscalpas de atapare = iscarpas pro campu, de orropu
Sinònimos e contràrios
aciapuai,
addabbai,
addrobbulare,
atumbae
/
arrúiri
/
ischirchinare,
iscontriai
Frases
sas undhas de su mare andhant a si atapare a sos iscóglios ◊ su destinu mi at gitu contra a bentu e in iscóglios atapadu ◊ su bentu at atapadu sas naves totu apare ◊ su coro dhi atzapat che limbatzu de campana (I.Patta)◊ si arruit atapat is murrus a terra!
2.
si atapat che colora morzendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
battre
Ingresu
to hurl
Ispagnolu
sacudir,
arrojar
Italianu
sbàttere,
sbatacchiare
Tedescu
schlagen.
betàe , vrb: betai,
betare,
vetare Definitzione
giare o fuliare a terra una cosa a imboladura, a cropu; pònnere in pitzu, e rifl. giare a pitzu a ccn. o a css. po si ndhe fàere mere, po dhi fàere male, po ndhe aprofitare o fintzes solu, si est trebballu, po ndh'àere gana de dhu fàere; lassare andhare de artu (abba, froca, gràndhine), furriare, fàere orrúere; pònnere cosa in istrégiu imbuidandhondhe de un'àteru; incrubare, fàere pèndhere a una parte
Sinònimos e contràrios
detai,
foliai,
frundhire,
ghetai*,
imbolare,
ingullire,
irbersulare,
isciusciai,
istrampare,
lampare 1
/
assemizare
/
falare,
pròere,
rúere
/
incurpare
/
semenai
| ctr.
arragolli,
collire
Maneras de nàrrere
csn:
betàresi a carchi cosa = pònneresi a fàghere carchi cosa, infrundhire; betare apare = nàrrere afaiu, fuedhai sentza de fai distintzioni tra cosas diferentis; betare (cosa, cosas) a una, a unu, totu a unu = pònnere paris, pònnere totu paris cosas diferentes, distrúere o isordulare su logu; betare raighinas = pònniri arréxinis; betàresi a…(+ agt) = fàghere finta de èssere…(+ agt); betare boghe = ghetare boche, cramare, tzerriai; betare boghes = ghetare boches, zubilare, tzerriai po dannu, po agiutóriu; betare una fusilada, unu tiru, unu bandhu = isparare, bandhire; betaresila a pérdida = fai finta de no àiri inténdiu, o cumpréndiu; betare in frimmu = inzertàrela, fàghere una cosa chi andhat bene meda, fàghere inzertu; betare s'àstula a unu = assemizare a unu, àere s'assemizu de un'àteru, leare su naturale de un'àteru; betare sas neghes a unu = dare sa curpa; betare su trau, su berre, su mascru = dare su mascru a su fiadu fémina in more; betare pagamentas, abba, lughe, afitu a pagare = mandai s'avisu de pagai; betare sos canes, sos carabbineris = pònniri is canis, is carabbineris avatu de ccn.
Frases
betachelu a su fogu cuss'abbunzu! ◊ betasidhu un'istidhu de abbardente, o una cícara de cafei! ◊ a sos frores lis cheret betadu abba ◊ betadu bi ndh'as, de sale, a sa padedha? ◊ beta mànigu a sos animales! ◊ s'iscuru, ite apretu a si ch'esser betadu in ponte! ◊ tzertos ndhe apo bidu chi, pro chi siat toscu mísciu a fele, che lu betant che mossu saboridu (G.Sini)◊ no resessit a che ndhe betare prus, de nudha, a corpus! ◊ beto sas camisas in sa pala de una cadrea
2.
li si sunt betados sos corbos! ◊ s’ae si betat a s’olia, a sa ua, a sa figu ◊ at lassadu su bufonzu e si est betadu a su tabbacu ◊ za l'at abbertu s'ogru, no si est betadu a sa cosa mala, no! ◊ a sa ferràina bi amus betadu su bestiàmine ◊ cantu ses sétzidu in cue, ficadindhe e bétadi a fàghere! ◊ mamma si at betadu s'issallu e ch'est essida ◊ si mi faghet dannu li so betendhe sos carabbineris! ◊ cheret betadu su bestiàmine a s'abba, ca est sididu
3.
si est betadu a mortu, a drommidu, a malàidu, a mudu, a macu ◊ a sa leva si est betadu a surdu pro no fàghere militare
4.
totu a sa mama at betadu custa pisedha ◊ e a chie nachi si est betadu, custu, chi faghet gai?! ◊ già li at betadu, su bratzu de su nonnu!…◊ già li at betadu, sa nàschida!…◊ no lu tzírighes, a isse: si li betat s'àstula de sos tios no ti faedhat prus! (G.Ruju)
5.
e candho betades, a campu, cun su bestiàmine? ◊ cussos che sunt betados in cussa falada
6.
si cudhas criaduras faghent dannu, sas neghes deo las beto a su mannu ◊ su dannu chi at fatu cudhu lu sunt betendhe a tie!
7.
candho no teniat àteru tribàgliu si leaiat calchi narvonedhu a si lu betare a trigu ◊ betamus sos ortos a basolu e moriscu ◊ sos ómines che sunt betendhe fae ◊ de ortos sa zente como no ndh'est betendhe prus!
8.
lèadi su paracu ca est betendhe ◊ si betat, oe, est froca ◊ est lampendhe, tronendhe e betendhe meda
9.
los at betados unu cadhu currindhe chi lis est coladu acurtzu ◊ dae tentu comente ti moes, ca mi betas! ◊ sa frebba mi at bedatu a terra ◊ est coladu chentza abbaidare e mi at betadu
Tradutziones
Frantzesu
jeter,
verser
Ingresu
to throw,
to pour (out)
Ispagnolu
echar,
arrojar,
verter
Italianu
gettare,
buttare,
méscere
Tedescu
werfen,
eingießen,
einschenken.
bulliàre , vrb Definitzione
bogare a fora, essire o fuliare atesu cun fortza, de botu
Sinònimos e contràrios
betae,
botulare,
foliai,
frundhire,
ilbulliare,
irbentulai,
iscavulai,
salliai,
iscelliare,
scabiossai
Frases
cussos che cherent bulliados fora, ca sunt malos a pagare! ◊ ti ndhe búllio sas dentes a iscantarzada! ◊ sa màchina chi l'at rugadu che l'at bulliadu atesu ◊ si li leghet in sa cara sa bramosia chi l'est bulliandhe dae s'ànima ◊ apo postu su late a còghere, mi ch’est bulliadu e che at mortu fintzas su fogu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flanquer
Ingresu
to hurl
Ispagnolu
arrojar
Italianu
scaraventare
Tedescu
schleudern.
imbolàre , vrb Definitzione
betare a terra, lassare sa cosa betandhochedha atesu, betandhodha de artu o a istràmpidu, coment’e a bolu, chentza órdine; calare de artu a cropu; rfl. nau prus che àteru de fémina chentza cojuare, crocare cun facilidade po si giare a s’ómine faendho pagu càrculu de issa etotu / andhare imbola imbola = imbolèndhesi inoghe e in cudhane, de tretu in tretu, a su corca corca
Sinònimos e contràrios
abbutare,
betae,
foliai,
frundhire,
imbrillai,
irbotulae,
iscavulai,
ispiòndiri,
issèndhere,
scabiossai
| ctr.
collire
/
assantae,
assetiai,
pònnere
Frases
imbolamiche atesu cussas cosas! ◊ imbòlache s'arga! ◊ collide s'olia e imbolade a s'isterzu! ◊ no imboles gai fatu de su logu sa bestimenta chi ti càmbias!
2.
s'abiolu si tucat, leat bolu e dae s'aera s'imbolat che raju!
3.
si biet chi issa no est una fémina pagu séria chi s'imbolat in bratzos de chie totu li capitat! ◊ nos semus imbolados che duos iserelados!
Ètimu
ltn.
involare
Tradutziones
Frantzesu
lancer,
jeter
Ingresu
to fling
Ispagnolu
tirar,
arrojar
Italianu
lanciare,
buttare,
scaraventare
Tedescu
werfen,
schleudern.
imperiàre , vrb Definitzione
iscúdere o lampare una cosa atesu
Sinònimos e contràrios
abbutare,
aggradiare,
imbolare,
interiare,
ispiòndiri,
lampare
Frases
sa preda deo che l'império prus de a tie ◊ a frundha si che impériat sa preda meda prus de la tragare a manu ◊ sa pompa, afíndhela in punta, che impériat s'abba atesu mescamente si bi at pressione meda
2.
crabolos coment'e in líbbera aera imperiades atesu
Tradutziones
Frantzesu
lancer
Ingresu
to fling
Ispagnolu
arrojar
Italianu
lanciare
Tedescu
werfen.
ispiòndiri , vrb: ispròndhere,
ispròndiri,
isprúndhere,
isprúndiri,
spòndiri Definitzione
iscúdere, betare, fèrrere atesu (fintzes nàrrere); bogare, bogare prus in fora (fintzes essire), aporrire, giare o fàere a bíere cosa faendhodha, naendhodha e faendhodha connòschere
Sinònimos e contràrios
aggradiare,
aporrire,
fèrrere,
imperiare,
impròdere,
lampinare,
spiondai
/
espressai
Frases
cun d-unu cannedhu sulendi a totu fortza nci ispiondit a celu cudhas birilliedhas ◊ dae cue subra s'ispériat unu paris mannu, a cantu podet ispròndhere s'oju! ◊ mi at ispróndiu una pedra ◊ is sardistas defendint e isprundint s'istória de sa Sardigna ◊ su pulíticu cheriat cundennadu a si manigare sas paràulas ch'isprundhit
2.
de ingunis sa rivolutzioni isprundit in totu s'Europa ◊ est tzerriendumí ca mi at ispróndiu cosa de su muru de cortili ◊ su tostoine isprundhiat sa conca dae su covecu ◊ ge si dh'at circara sa serbidora: bai e circa de aundi nd'est isprúndia!
Tradutziones
Frantzesu
se pencher,
dépasser
Ingresu
to stretch,
to jut out
Ispagnolu
arrojar,
asomar,
extender
Italianu
protèndere,
spòrgere
Tedescu
vorstrecken,
hinausstrecken.
lampàre 1, lampàri , vrb Definitzione
betare, imbolare a terra, iscúdere atesu, giare apitzu, nau fintzes in su sensu de aciapare, aferrare, furare
Sinònimos e contràrios
aceiri,
imbolare,
imbrillai,
imperiare,
ispiòndiri,
issèndhere,
istrampare,
lampinare
Maneras de nàrrere
csn:
lampare sas manos a unu = betare pódhighes subra a ccn. a lu mazare; l. unu frastimu = frastimai, betare irrocos
Frases
mi so lampadu a terra ◊ mi so lampadu subra de su letu e mi che so drommidu ◊ si calchi ogetu podiat coglire bi lu lampàt a dossu ◊ su puzone si lampat de s'aera e torrat a su nidu a bicu pienu ◊ che l'at lampadu foras dae sa gianna ◊ li podiaizis lampare unu raju! ◊ sas màchinas che lampant sa lughe atesu ◊ e a cantos lis at lampadu ojadas furàntzulas, candho fit giòvana!
2.
su cane tentat de si lampare a unu
Tradutziones
Frantzesu
lancer,
jeter
Ingresu
to throw,
to cast
Ispagnolu
echar,
arrojar
Italianu
lanciare,
gettare
Tedescu
werfen.
rebessàre , vrb: arrevesciai,
revesciai,
revesciare,
revessare Definitzione
caciare o torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau o bufau; portare is conos, èssere a conos, faendho fortza po caciare; rfl. su si furriare contras a ccn. (revessàresi chin ccn., contras a…), fàere cosas revessas, trotas, contras a ccn. / ocros revessatos = giraos totu a una parte, biancos
Sinònimos e contràrios
bombare,
bòmbere,
bombitai,
butare,
caciae,
gòmbere,
istercorare
Frases
che revessat totugantu su chi at ingullidu ◊ s'imbriagone ndhe at revessadu totu ◊ sunt timendhe no rebesset, ca at trincau binu meda
2.
it'est custu tortíghine de vos revessare contra a su Segnore?!
Tradutziones
Frantzesu
vomir,
rejeter
Ingresu
to throw up (again)
Ispagnolu
vomitar,
devolver,
arrojar
Italianu
vomitare,
rigettare
Tedescu
brechen.
scabiossài , vrb: scaviossai Definitzione
betare in d-unu scabiossu, iscrébigu, o àteru, de logu artu
Sinònimos e contràrios
imbolare,
ispantumare,
isperrumai,
issussiare
Frases
nc'eus a scabiossai sèmpiri de prus a fundu ◊ nci dh'at scabiossau conca a bàsciu de susu de una roca ◊ lessintiminci cabai de su trenu, chi no mi nci scabiossu!
Tradutziones
Frantzesu
précipiter
Ingresu
to precipitate
Ispagnolu
precipitar,
despeñar,
arrojar
Italianu
precipitare
Tedescu
hinabstürzen.
scabulài , vrb: iscavulai*,
scavuai,
scavulai,
scavulari Definitzione
fuliare a un'ala, lassare istare, fintzes betare; bogare de càbudu, lassare de fàere una cosa; foedhandho de laore nou, rèndhere, giare de resa
Sinònimos e contràrios
betare,
foliai,
frundhire,
imbolare
/
acabbae,
scabidai
| ctr.
arragolli,
chistie,
coglire
Frases
prestu, scavuancedha sa sigareta! ◊ in fàbbrica ant serrau totu: si nci ant scavuau aici… cumenti a petza pudéscia! ◊ scàbula totu e benidindi! ◊ depit scabulai su bufóngiu, su fumóngiu e papai chena sali ◊ fai finta de èssi aintru de unu barribi e scavuadinci a bàsciu
2.
scabulamidha, no mi fàcias erriri! ◊ scabulaidedha de prangi, gomai, e prusaprestu agiudaimí a fai custas pabassinas!
Tradutziones
Frantzesu
jeter
Ingresu
to throw away
Ispagnolu
arrojar,
echar,
tirar
Italianu
buttar via
Tedescu
wegwerfen.
sparafundài , vrb: isperevundai*,
sparavundai,
sperefundai,
sperevundai Definitzione
betare o calare a s'isprefundhu, fuliare atesu; fintzes essire, andhare de no si bíere prus, atesu, a logu chi no s'ischit
Sinònimos e contràrios
apussiare
Frases
po sa timoria de sa scumíniga, s'allochiamentu nci dhus sparafundat in su disisperu ◊ tocat a nci sparavundai sa genti mala! ◊ anchi dhu sperevundit sa giustítzia! ◊ tremila passus sperevundau siat su tiau fora de mei! ◊ sperefundau siat in su mari sentz'e fundu!
Tradutziones
Frantzesu
engouffrer,
sombrer
Ingresu
to sink
Ispagnolu
arrojar,
hundir
Italianu
sprofondare,
inabissare
Tedescu
in die Tiefe stürzen,
versenken,
versinken.
spòndi, spòndiri , vrb: ispiòndiri*,
sprondi,
spròndiri,
sprúndiri,
spundi 1,
spúndiri Definitzione
iscúdere, betare, fèrrere o fintzes andhare o essire atesu; aporrire, giare una cosa in manu a s'àteru; fintzes essire, istèrrere, bogare a fora o prus in fora
Sinònimos e contràrios
aceiri,
aggradiare,
imperiare,
imprònnere,
fèrrere,
ghetai,
spiondai,
sprilliri
/
aporrire
Frases
su pisitu fait curri su lómburu cun is farrunchedhas po nci dhu spúndiri sempri prus atesu ◊ cantu nci dha spondis, sa pedra, tirendi a manu? ◊ e bai inoramala… toh su coru! - narat Bissenti spondedhucedhu in faci a s'arretori ◊ sa nosta est sa terra de chini, po s'amarolla, est istétiu sprúndiu atesu de domu lassendi genti abetendi (F.Carlini)
2.
lah no ti spundas tropu atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai!
3.
sprondimindi su tobàciu ca frigòciu su nadiai a su pipiu!
4.
custa zona est diventada aici manna chi nci spundit fintzas a su ponti
Tradutziones
Frantzesu
lancer
Ingresu
to throw
Ispagnolu
arrojar,
lanzar
Italianu
lanciare,
proiettare
Tedescu
werfen.