Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

apetàre , vrb Definitzione pònnere su petu nou, unu pígiu nou a su fundhu de is iscarpas, de mesania a sa punta, asuta Sinònimos e contràrios arressolai, impetare, inciolai Frases su catolàgiu, poveritu, cun totu cussos fundhos de apetare!…◊ oe amus de apetare iscarpas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ressemeler Ingresu to resole Ispagnolu echar medias suelas Italianu risuolare Tedescu neu besohlen.

impannitzíri , vrb, rfl Definitzione pònnere bestimentu bonu, nau de unu bestiu in poberesa; in cobertantza, migliorare, andhare in bonu, fàere fortuna Sinònimos e contràrios abboniare, assusai Tradutziones Frantzesu nipper Ingresu to dress again, to get rich Ispagnolu arreglarse, acicalarse Italianu rimpannucciare Tedescu neu einkleiden.

impetadúra , nf Definitzione su impetare sa cartzamenta Sinònimos e contràrios insobadura, intzolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ressemelage Ingresu resoling Ispagnolu remonta Italianu risuolatura Tedescu neu Besohlung.

impetàre , vrb Definitzione pònnere su petu nou, unu pígiu nou a su fundhu de is iscarpas, dae mesania a sa punta, asuta Sinònimos e contràrios apetare, inciolai | ctr. ispetare 1 Tradutziones Frantzesu ressemeler Ingresu to resole Ispagnolu remontar, echar medias suelas Italianu risuolare Tedescu neu besohlen.

inciolài , vrb: insolae, insolai, insolare, issolare Definitzione pònnere sa sola una segundha bortas a is iscarpas Sinònimos e contràrios assolare, impetare Frases su cartzeraju est insolendhe unu paju de cracas ◊ su sabbateri at insolau is crapitas a pedhi grussa ◊ cantu mi costat a inciolai custas crapitas? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ressemeler Ingresu to resole Ispagnolu remontar Italianu risuolare Tedescu neu besohlen.

modérnu , agt Definitzione chi est de is tempos prus reghentes, de su tempus presente Sinònimos e contràrios nobu, rechente | ctr. anticu Tradutziones Frantzesu moderne Ingresu modern Ispagnolu moderno Italianu modèrno Tedescu modern, neu.

noàdile , agt, nm: nobàdile, novàdile Definitzione nau pruschetotu de is cambos de is matas, chi funt noos, giòvonos, o fintzes de sa mata chi cumènciat a portare frutu; a logos, pigionatzu Sinònimos e contràrios noale, nobedhu / bullone, froedha, irbrossa | ctr. becru, casale Frases nobàdiles froghedhas creschindhe ◊ fruedhas noàdiles no faghent a padente acurtzu a tie!◊ depiant cumbidare in sacrifísciu una cropa de túrturas o de culumbos novàdiles Ètimu ltn. *novatilis Tradutziones Frantzesu nouveau Ingresu spring Ispagnolu brote Italianu novèllo Tedescu frisch, jung, neu.

noàle , agt: nobale Definitzione chi tenet pagu tempus, chi est nou, chi est essiu o fatu de pagu / binza n. = pàstinu, bíngia noedha; terra n. = chentza prena, mai arada e semenada Sinònimos e contràrios noàdile, nobedhu, nobu 1, noiciolu, núvulu Frases brillendhe che cometa in s'oriente, bidas de oro sa tua era noale! ◊ aperide su coro a su bentu de froghedhas nobales! Sambenados e Provèrbios smb: Noale Ètimu ltn. novalis, -e Tradutziones Frantzesu nouveau Ingresu new Ispagnolu recién hecho, nuevo Italianu novèllo Tedescu neu, jung.

nobédhu , agt, nm: noedhu, noellu, novedhu, nubedhu, nuedhu Definitzione chi est nou, essiu de pagu o fatu a nou; vitellu de unu a tres o bàtoro annos Sinònimos e contràrios noale, noàdile, nobu 1, noiciolu, núvulu | ctr. béciu Maneras de nàrrere csn: bíngia noedha = pàstinu, binza bogada a nou, pastinada de pagos annos; is noedhus (faedhendhe de pische) = muscionalla, pischighedhu de naschidorzu Frases fiat sempri prontu a narri fuedhus pitziosus a is bagadias e a is isposas nuedhas ◊ peri pro custu sufrides sa pena de chie una domo at fabbricadu e dae noedha sorte cumandhadu la lassat pro andhare a terr'anzena (A.Casula)◊ custa bíngia portat sempri frutu meda ca est noedha 2. a s'arvorinu, candho si nch'est ischidadu, bi mancaiat una cropa de noedhos ◊ nuedhos rudes in tanca ndhe apas unu milione! Ètimu ltn . novellus Tradutziones Frantzesu nouveau Ingresu spring Ispagnolu recién hecho, novillo Italianu novèllo Tedescu neu, jung, frisch.

nóbu , agt, nm: nou 1, novu Definitzione chi o cosa chi est fata de pagu, est un'àtera diferente de su chi si teniat o chi dhue fut innanti; chi no tenet perunu guastu, peruna neghe (nau de ccn., chi est un'àteru, chi dhu'est de pagu): pl. nobos, noos (nr. nos); f. noa, noba, nòua Sinònimos e contràrios bonu, càmbiu, giòvunu | ctr. béciu, consumidu, malandhadu Maneras de nàrrere csn: avb.: annu nou (Annunou) = prima dí de annu; Luna noa = sa luna candu si bit cummentzendi a crèsciri torra; èssere nou de... = no connòschere su…; a nobas = tempus ainnantis, s'annu chi benit; cojada noa, cojadu nou, cojados noos = cojaus de pagu; torrare una cosa a noa = arranzàrela, acontzàrela de pàrrere noa; (pagare, torrare cosa) a su nou = a s'iscunzada Frases sa cosa noa piaghet a totugantos ◊ custa tzacheta la tenzo unu muntone de annos, ma est noa noa ◊ domo noa, trastes noos! ◊ at àpiu pitzinnu nobu: fit isposada tres annos ◊ sa zente est totu cuntenta de su preíderu nou! ◊ modas nòuas in terras bècias ◊ dhoi fut un'ómini chi dhi fut morta sa mulleri, si fut torrau a cojai e sa mulleri noba teniat unu fillu mascu ◊ custu est su síndhigu nou 2. su betzu nachi fit menzus de su nou 3. so nou de su logu e tocat chi calicunu mi acumpanzet ◊ a nobas as a falare a sa festa ◊ chie l'ischit chi a nobas tue no ti ndhe ridas de totu custu? ◊ custa est moda chi ant vocadu como a novu Ètimu ltn. novus Tradutziones Frantzesu neuf Ingresu new Ispagnolu nuevo Italianu nuòvo Tedescu neu.

noiciólu , agt: noitolu, noitzolu, noitzou Definitzione chi est nou, de pagu tempus, fintzes chi tenet pagu isperimentu Sinònimos e contràrios noale, nobedhu, noíciu, novatu / ttrs. nubitoru Frases at isploradu sa terra noitola ◊ a trabagliare fora est cosa fea: mezus in bidha peldiga noitola ◊ abbojant a piata che a bolu cun tzupedhos, cadreas e banchitas pro intèndhere su fatu noitolu Ètimu ltn. novicius Tradutziones Frantzesu nouveau, novice Ingresu inexperienced Ispagnolu novato, novel Italianu novellino, novìzio Tedescu neu, jung.