Z, z , nf: (zeta) Definition sa de binti duas líteras de s'alfabbeto /z/ in DitzLcs. est sèmpere posta po su sonu africau dentale sonoru [ʣ] chi si faet bogandho sa boghe a zúmiu in mesu de is dentes, a barras caladas e a buca aperta, cun sa punta de sa limba acanta a sa essia (comente naraus in is foedhos azudu, boza, fizu, mazu, miza, mezu, ozu, paza, vizília, zoza, zúmiu), de iscríere sèmpere a sola aintru de foedhu po su bonu motivu chi, distintu e iscritu cun digramma /tz/ su matessi sonu africau dentale ma surdu, no serbit a pònnere una dópia zeta po custu sonoru. A/c. candho sa /z/ arresurtat in cuménciu de foedhu e apustis de foedhu acabbau cun vocale podet cambiare sonu a /j/ (mesa cunsonante o aprossimante palatale): sa zaga = nr. sajàga, sa zanna = sajànna, su zogu = sujógu, su zú = sujú, su zuncu = sujúncu, e totu deosi (ma dhue at logos chi narant "sazàga", "sazànna", "suzú" e totu deasi) e in foedhos deosi de àtera foedhada narant su matessi foedhu cun /g/ africada in cuménciu (giaga, gianna, giogu, giú, giuncu) e cun sa matessi posibbilidade de muda de sa /g/. Ma no est in totu is foedhos chi faeus custu cambiamentu de sonu: es. in sa ziminera naraus "saziminèra" (e "sagiminèra", ca in àtera variante dhi podet currespòndhere /c/, /tz/: ceminera, tziminea, geminera), e deasi etotu su ziru, unu ziru dhu narant in totue "suzíru, unuzíru". Atentzione, a dónnia modu, e innanti de totu, a su chi paret e a su chi est vocale: sa prep. a e sa cng. e, fintzes si parent solu una vocale, portaiant però una cunsonante chi no pronunciaus e ne iscrieus prus e no lassant fàere su cambiamentu de sonu de sa /z–/ a /j/ e po cussu naraus a cara a zanna = nr. azànna, preíderos e zàganos = nr. ezàganos, faina e zogu = nr. faina ezógu e su matessi arresurtat cun sa prep. che (in is paragones), is avérbios de nega ne/ni e no e sa prep. tra chi acabbaiant totus in cunsonante (latinu quo+et, nec, non, trans, e deasi ac, ad, aut chi funt essios totus a, e sa congiuntzione et chi est essia e). A propositu de custu cambiamentu de sonu de sa /z–/ a /j/ est craru chi, che a is àteras cunsonantes mudòngias, no si depet pònnere in s'iscritura: es. pro èssere chi sa zanna dhu pronunciaus "sajànna" no est de iscríere "janna", ma sèmpere zanna! Un'àteru piessignu de pònnere in contu est chi sa /z/ sonora podet currespòndhere cun àteras cunsonantes in su matessi foedhu de àteras variantes po cumprèndhere chi narant su matessi significau: cun sa /g/ africada (es. giaga/zaga, giassu/zassu, gerda/zerda, giogu/zogu, giuali/zuale, agiudu/azudu, fògia/foza, ógiu/ozu, pàgia/paza, tàgiu/tazu), o fintzes cun su sonu longu laterale alveolare /ll/ (solu in mesu de foedhu: es. allu/azu, bolla/boza, fillu/fizu, folla/foza, lillu/lizu, lullu/lozu, ollu/ozu, palla/paza, tallu/tazu).
za , avb: cei,
gé*,
zae,
zai Definition
foedhu impreau meda po giare prus fortza a su chi si narat, po dha giare coment'e cosa segura; s'impreat, pagu, fintzes cun su significau de s'itl. già (tempus passau)/ zae chi… = andhe chi…, sigomente…
Sentences
za bi andho, ista seguru! ◊ sa domo za est tenta contu, candho bi est sa mere! ◊ li ses nendhe cosa ma za andhat bene su chi est faghindhe ◊ za liu naro! ◊ bae, za ses andhandhe bene! ◊ za lu fato ◊ tantu za ndhe faghes, de cosa!…◊ bonu za paret! ◊ a èssere za bi est, ma no si ndhe podet tocare ◊ bellu za est bellu, ma no est su nostru ◊ custu za nono!
2.
lu tenzo zai totu fatu
Translations
French
déjà
English
already
Spanish
ya
Italian
già
German
schon.
zabbadéu , agt, nm Definition unu chi no tenet abbilesa Synonyms e antonyms cartzellete, casticau, indelvesu, isbitriadu Sentences cussu zabbadeu no est capassu a fari nudha! (G.Mura)
zàca , nf: giaca* Definition genia de bestimentu de codhos a mesania (prus che àteru de ómine, a bestire in pitzu) Synonyms e antonyms ciancheta.
zàca 1 , nf: giaga*, zaga Definition genia de serru de fora, geca a costallas (a traessas); in is carros, sa gerda o costana curtza (po carrare cosa prus grae)/ min. zaghita Synonyms e antonyms arrècia, eca.
zacanía , nf Definition su èssere o fàere su zàganu, su sagrestanu, faina de is sagrestanos Etymon srd.
zàcanu , nm: ciàganu,
giàcanu*,
zàganu Definition
chie, prus che àteru piciochedhu ma fintzes unu mannu, atendhet a su preide naendho sa Missa o a fàere misciones e fainas de crésia
Synonyms e antonyms
dreghestanu,
monaghile,
monasígliu,
sagrestanu
Sentences
pride Lovicu istabat puntorjandhe su zàcanu pro fàchere impresse
Translations
French
sacristain
English
sacristan
Spanish
sacristán
Italian
sacrista,
sagrestano
German
Sakristan.
zacaradúra , nf: giagaradura*,
zagaradura Definition
su zacarare; su èssere giagaraos / fàghere a zagaradura = impresse meda, tropu, coment'e chi unu portet canes aifatu, cun movimentu a cropos e impresse a sa sighia
Synonyms e antonyms
agiàgaru,
isuliadura,
salarzadura,
salarzu
Sentences
sas berbeghes no las les a zagaradura, no lis fetat male! ◊ sa cosa no si faghet a zagaradura, ca essit male
Translations
French
agitation soudaine
English
deep and sudden anxiety
Spanish
agitación repentina
Italian
agitazióne fòrte,
improvvisa
German
Erregung.
zacaràre , vrb: giagarare*,
zagarare Definition
bogare a fora o fàere fuire de mala manera, fuire, pigare a s'ingrundha a cúrrere, a fàere
Synonyms e antonyms
assulurgiare,
giarigare,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Sentences
parides timinne e zagaranne feras, totus a boghes postas ◊ si no mi l'agabbas, oe ti zàgaro! ◊ si zàcarant sas pudhas, sos animales fachendhe dannu
Translations
French
faire fuir
English
to stir violently
Spanish
agitar,
ahuyentar,
echar a correr
Italian
esagitare,
far scappare
German
weglaufen lassen.
zacarínu , avb Definition zacarare, zàcaru: picare a z. = a giagaradura, in su sensu de pigare de mala manera a ccn., a salarzadura, faendhodhi dannu puru Etymon srd.
zàcru , nm Definition a logos, pinzos de su costúmene de sa fémina de bestire che unu cropete, chentza màniga Sentences su zacru est unu pinzu sena mànicas chi benit mentitu supra de su curitu.
zàe za
zafíru , nm Definition ispétzia de gemma, pedra bella, pretziada, de colore asulu cotu.
zàga zàca 1
zàganu zàcanu
zagaràda , nf Definition su zagarare Synonyms e antonyms inchirriada, salarzada, supuzada / istratallada | ctr. asseliada, asserenada Etymon srd.
zagaradúra zacaradúra
zagaràre zacaràre
zàgaru , nm: agiàgaru, giàgaru* Definition unu fàere coment'e de giagaraos, airadu, impressiu, currendho, impentzamentaos meda; chie (mescamente cane) andhat a giagarare, a ndhe pesare sa fera o àteru animale Synonyms e antonyms pessamentu, salarzu.
zaghinàu , agt Definition nau de matas, de naes o cambu, chi est furriau conc'a terra a puntas pendhendho de su gàrrigu de frutu chi portat Sentences sas olias portant sas naes zaghinadas de sa carrighera, ocannu.