Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

N, n , nf: (enna) Definition sa de tréighi líteras de s'alfabbeto si ponet po arrapresentare su sonu nasale alveolare chi si faet ponendho sa limba a manera de tocare, oru cun oru, su chelu de sa buca (su felau), a lavras apertas e coment'e bogandho su sonu in su nasu; in mesu de foedhu a bortas est po sonu lébiu /n/ [n] (comente si podet intèndhere in bena, binu, bonu, canu, dinai, donu, frenu, frina, gana, manu, opinu, pane, prenu, sonu, trenu, venenu), in àteros foedhos est po sonu forte o longu /nn/ [nn] (comente si podet intèndhere in annu, antunna, canna, donnu, funnu, gunnedha, linna, mannu, pinna, pinnica/pínniga, sanna, sonnu, túnniu, tzinniga, zanna), a bortas fintzes cun cambiamentu de significau (es. manu no est mannu, e deasi donu ≠ donnu, gena ≠ genna, sinu ≠ sinnu, sonu ≠ sonnu, zana ≠ zanna); in cuménciu de foedhu sa /n/ si narat lébia candho si agatat intremesu de vocales, foras candho in sa síllabba aifatu dhu'est su matessi sonu ma longu/forte (e deasi: sa nae = nr. sanàe, su nasu = sunàsu, tenzo neghe = tenzonèghe, sa ní = saní, su niu = suníu, su nuscu = sunúscu, ma de nannai = nr. dennannài, sa nanna = sannànna, su nènnere = sunnènnere, su ninnu = sunnínnu, unu nonnoi = ununnonnói, su nonnu = sunnónnu); est sèmpere forte, longu, candho su foedhu innanti acabbat cun cunsonante, chi si che assímilat a sa /n/ e po cussu dh'afortit (sas naes = nr. sannàes, dus nasus = dunnàsus, is nexis = innèxis, tres nidos = trennídos, ma a logos is nannais = nr. irnannàis); dhue at logos chi su sonu lébiu dhu faent a carighedha, chentza acostire nudha sa limba e a buca aperta – o fintzes serrada –, a dónnia modu pratigamente faendho sonare ‘nasale’ sa vocale innanti, e iscriendho benit s'idea de no pònnere sa lítera: est méngius a dha pònnere sèmpere ca sinono faet ibballiare a chie no connoschet su foedhu o no pronúnciat a carighedha, e, po cussu, méngius Aristanis e no "Aristais", binu e no "biu", manu e no "mau", pani e no "pai", lana e no "laa", unu e no "uu"; candho sa /n/ portat ainnanti (a destra) una /b/ o una /p/ si che fúrriat a /m/ (faeus duos sonos bilabbiales) e deosi est méngius a dh'iscríere, mescamente in foedhos betaos apare (es. cun + bènnere = cumbènnere, cun + pònnere = cumpònnere, cun + proare = cumproare). In chímica sa N est símbulu de s'azotu, mentres chi si ponet minore po númeru n. cun su puntu.

nà! , bvrb Definition nara!: impr. de su vrb. nàrrere, impreau prus che àteru coment'e naendho cosa in contràriu, avertindho a unu, pedindho ispiegatziones de calecuna cosa chi no andhat bene (po bòllere ischire própriu si narat nara!, foedha!)/ nara, nara, chi! … = mancu mali ca!… Sentences nà, ite ses fachendhe?! ◊ nà, no ti assélias, no?! ◊ nara, tue: torra issegus! 2. nara, nara, chi mi so àpidu cun àtere: sinono ue che so rutu mi ndh'aiant collidu mortu!

nabía, nabíu , nf, nm: naviu Definition mezu mannu de trasportu po andhare in mare de pòdere ingòllere cosa e gente meda; unu tanti de naves Synonyms e antonyms bastimentu, nae 1 Idioms csn: bàrriu, gàrrigu che nabiu, a nabiu = meda (nadu fintzas de àrbure pro su frutu chi at batidu); zúchere bella nabia = èssere bellu, imbénnidu, gàrrigu; mògheresi che nabiu = abbellu, pàsidu, cun dificurtade Sentences ti abbizas chi in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ naviu apas in portu! ◊ si in cue frimmamos su naviu nisciunu a domo nostra torrat biu 2. cust'orju est de messare: ite bella nabia chi zuchet! ◊ grassa comente fit si moghiat che nabiu Scientific Terminology trps Etymon spn. Translations French navire English ship (s) Spanish barco, buque, navío Italian nave, navìglio German Schiff.

nabiólu , nm Synonyms e antonyms cadhàrgiu, labia, labiolu, lantzone Etymon srd.

nabòdi , nm: nebode, nebodi, nebori, nepode, nepote Definition si narat po mascu fígiu de unu frade o sorre, fígiu de unu fígiu o de fígia (o fintzes de parente prus atesu coment'est unu fradile, sorresta e àteru): in calecunu logu si narat po neta Sentences is contos de is mammais a netas e nebodedhos… de buca bellos foedhos intendhent a su babbai ◊ nascint cincu fílgias, erribbant medas nebodis, e totus bolint chi nannau dhis contit is istórias de sa guerra chi a connotu (G.Mameli)◊ custu mi est nebode fizu de sorre ◊ a s'ajaju li cherent bene totu sos nebodes ◊ fizu de fizu meu, mi est nebode e connadu fin'a morte ◊ apu atobiau a nebodi cosa tua 2. teniat una nebode chi l'agiuaiat Scientific Terminology ptl Etymon ltn. nepote(m) Translations French petit-fils, neveu English nephew, grandchild Spanish sobrino, nieto Italian nipóte German Neffe, Enkelkind.

nàbra , nf: anarba, narba 1 Definition genia de lanedha chi faet in sa cosa isciusta, fintzes sa lanedha chi faet in is orrocas Synonyms e antonyms afungori, afungu, annarbamentu, imbucore, morighinu, mucore, mulgheru Translations French moisissure English mould Spanish moho Italian muffa German Schimmel.

nàbras , nf: nabres, narbes, narvas, navras, navres Definition prendhas chi si apicant in is origas; genia de arracadas o figas chi essint in su tzugu, asuta, prus acanta a su gúturu, a crabas e brebès e abbarrant pendhendho coment'e duos lorinchinos Synonyms e antonyms aricina, arra, arracada, loritzina, pendhulica, pitoriga / nàcara 1, nàidi, navrada Scientific Terminology prd Etymon ltn. inaures Translations French boucles d'oreilles, barbe (zool.) English earrings, wattles Spanish pendiente, barba Italian orecchini, bargìgli German Ohrringe, Lappen, Ziegebart.

nabratzólu , agt Definition nau de unos cantu animales (crabas, brebès, pudhas), chi portant nabras, nàidis Synonyms e antonyms nabrau Sentences sos pecos fint mútricos, nabratzolos e biancos nidos Translations French qui a des barbillons English wattled Spanish con carúncula Italian che porta téttole, bargìgli German manche Tiere mit Lappen.

nabràu , agt Definition nau de animale (mescamente craba), chi portat nabras o nàidis in su gúturu Synonyms e antonyms cannacau, nabratzolu Etymon srd.

nabrèdha , nf: nabrighedha, narbedha, narbighedha, navrighedha, nerbaghedha, nerbedha Definition genias de erba a fògias ladas largas, bonas fintzes po cura, in su frore sèberant coment'e unu butonedhu bonu a papare chi narant panemundhu, paneoro, panecau, panedha Synonyms e antonyms mafra, màrmara, marmarutza, narba, narbutza, palmutza Sentences sa narbedha a impacus fait a dha pònniri a is guronis ca dhus fait isciopai, ndi essit sa matéria e sanant Scientific Terminology rbc, Malva parviflora, M. sylvestris Etymon srd. Translations French mauve sauvage English mallow Spanish malvilla menor, malva Italian malvina, malva selvàtica German Malve, wilde Malve.

nàbres nàbras

nabrighèdha nabrèdha

nabronàri , vrb: annarbonai, narbonai, narbonare Definition abbruxare, illimpiare e arare is terrenos de prènnere a laore, fàere s'allionóngiu po dhos aprontare Synonyms e antonyms abuai, innabronari, larbonare Sentences sos massajos sunt narbonandhe ◊ s'ómine narbonendhe, arendhe e semenando at cumintzadu cust'eterna gherra (A.Casula)◊ in cabidanni ammaniaiant un'andhàina de deghe metres de terra neta pro narvonare chene perígulu Scientific Terminology msg Etymon srd. Translations French écobuer English to burnbeat Spanish artigar Italian debbiare German abbrennen.

nabròni , nm: nalboni, nalvone, narbone, narboni, narvone, nebroni Definition terrenu innanti prenu de linna, de matedu, de pedra, illimpiau e aprontau po arare e semenare / bogai un'arrogu de narboni = pigare unu terrenu a prènnere a laore Synonyms e antonyms lavrone, sarragatu Sentences mancari cun s'aradu de linna, pienao su nalvone ◊ piús no tia narvones tzapare, incunzendhe una giunta de laore! (N.Manca)◊ totus si tzapaiant su narvone pro su vitu de su trigu ◊ unu tempus su fogu dhu poniant isceti in atóngiu in is nebronis ◊ nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ ca su logu fit buscosu l'at fatu a narvone Scientific Terminology msg Translations French terre écobuée, écobuage English burnbeat grounds, burnbeating Spanish artiga Italian terréno debbiato, débbio German abgebrannter Boden.

nabulléu , nm Definition genia de amenta bona po cura, a giare fragu a is sabones Synonyms e antonyms aboleu, acabueu, mentabuleu, puleju* Sentences a santu Zuanni sa bidha si prenet de unu fragu bellu de menta de nabulleu.

nàca , nf Definition genia de brasciolu apicau po pònnere su pipiu crocau, a manera de dhu pòdere tzantzigare Synonyms e antonyms acinnedhu, bàncigu, barciolu, chíglia, giógulu.

nàcara , nf Definition genia de animale de mare, fatu a duas perras mannas e ladas de corra (matzigonis), largas a una parte e a punta a s'àtera, chi si aperint (a bisura de cotza ma lada meda): si narat nàcara a su papu e a sa corra; genia de pèrela, birilledha tundha de matipèrela ch'impreant a fàere cannacas (nau fintzes in cobertantza in su sensu de pagu cosa, unu foedhu solu)/ pilu de nàcara = genia de pilu, filu, o seda de sa nàcara, sera de mari, bonu po tessíngiu, itl. bisso Synonyms e antonyms matzigoni / nàcula 2. no nche li colabat nàcara de sa missa chi fit nandhe su pride ◊ balentia chi geo isto die die giocànnemi a nàcaras!… Scientific Terminology crx, Pinna nobilis Etymon itl. Translations French nacre, pinne marine English nacre Spanish nacra Italian nàcchera, pinna marina German Perlmuschel, Perlmutter, Perlmutt.

nàcara 1 , nf Definition prendhas chi is féminas si apicant a origas; genia de arracadas o figas chi essint in su tzugu, asuta, prus acanta a su gúturu, a crabas e brebès e abbarrant pendhendho coment'e duos lorinchinos Synonyms e antonyms aricina, arra, arracada, pendhulica / figas, nabra, naera, nàidi 2. medas crabas zughent sas nàcaras e fintzas carchi berbeghe Scientific Terminology prd Translations French barbe (zool.) English curb Spanish pendiente, barba Italian barbazzale, téttola German Ohrringe, Lappen, Ziegebart.

nacaràre , vrb Definition coment'e arrosariare, in su sensu de nàrrere frastimos o foedhos malos unu aifatu de s'àteru Sentences lis naro su rosàriu nacarandhe sos berbos a s'iscúsiu, a cussos cainos, pro chi totu contràriu lis siat in sa bida! Etymon srd.

nacarrèdha , nf Definition pigione: cale? Sentences dhoi at tidórius, trudus, lèpuris, bussus e nacarredhas Scientific Terminology pzn.