abballalloàre , vrb Definition
fàere a ballalloe, essire ballalloe
Synonyms e antonyms
allollojai
Sentences
cudhos duos fint ispipillos e atzudos, ma isse fit semper mesu drommidu, unu pagu abballalloadu
Etymon
srd.
Translations
French
s’abrutir
English
to go out one's mind
Spanish
atontarse
Italian
rincretinirsi
German
verblöden.
abbarracài , vrb Definition
pònnere o fàere barracu, istare in campu a crocare
Synonyms e antonyms
intendai
Translations
French
camper
English
to camp out,
to erect huts
Spanish
acampar,
abarracar
Italian
baraccare,
attendarsi
German
Barackenlager aufschlagen.
abiài , vrb: aviare Definition
pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista
Synonyms e antonyms
andharesindhe,
andharesiche
/
andai,
alciare,
imbonai,
incarrebai,
pigai 1,
tocai 1
/
mòrrere
| ctr.
torrae
Sentences
primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras
2.
abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu
3.
già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu!
Etymon
ctl., spn.
aviar
Translations
French
acheminer
English
to start,
to set out
Spanish
encaminarse
Italian
avviare,
incamminarsi
German
sich auf den Weg machen.
acallonàe, acallonài , vrb Definition
essire coment'e nemos, de no èssere bonu a nudha
Synonyms e antonyms
adhodhoare,
ammannunnare
Etymon
srd.
Translations
French
hébéter
English
to knock out
Spanish
ponerse chocho
Italian
rincoglionire
German
verblöden.
aceradòlza , nf Definition
bica, logu artu de ue faet a isperiare, averguare, de ue si podet abbaidare e bíere atesu
Synonyms e antonyms
incraradorza
Etymon
srd.
Translations
French
vedette
English
look out post
Spanish
atalaya
Italian
vedétta
German
Wachtturm.
aciuvàu , pps, agt Definition
de aciuvai; chi ch'est afundhau, intrau a mesu, abbasciau, chi faet a cofu
Synonyms e antonyms
infossau
2.
portat is cantrexus aciuvaus, is ogus aciuvaus
Translations
French
enfoncé,
coulé,
creux,
enfoncé
English
ditched,
embedded,
hollowed out
Spanish
hundido,
ahuecado
Italian
affondato,
infossato,
incavato
German
versunken,
eingesunken.
aconculedhàre , vrb Definition
fàere a cónculu, aciuvai, fàere a fossu, nau de is ogos, de is trempas
Synonyms e antonyms
aconcuare,
indevucare,
istuvucare,
tuvucare
Etymon
srd.
Translations
French
creuser
English
to hollow out
Spanish
hundirse los ojos
Italian
incavarsi (détto degli òcchi,
delle guance)
German
einfallen (für Wangen,
nau po is trempas),
tiefliegen (für Augen,
nau po is ogus).
ammincronàu , agt Synonyms e antonyms
abbentau,
acallonau,
ammincau,
atolondrau,
atontau
Sentences
commo est su tempus tuo pro imparare, sinono abbarras ammincronau
Etymon
srd.
Translations
French
hébété
English
knocked out
Spanish
agilipollado
Italian
rincoglionito
German
verblödet.
assoliàda , nf: soleada Definition
su assoliare, su pigare o giare sole
Synonyms e antonyms
assoliamentu
Sentences
li cheret dadu una bella assoliada a su basolu pro che lu remonire
Etymon
srd.
Translations
French
ensoleillement
English
hanging out to dry
Spanish
soleamiento
Italian
soleggiatura
German
Sonneneinstrahlung.
assoliaméntu , nm Synonyms e antonyms
assoliadura
Etymon
srd.
Translations
French
ensoleillement
English
hanging out to dry
Spanish
soleamiento
Italian
soleggiatura
German
Sonneneinstrahlung.
atillàdu, atillàu , agt: atrigliadu,
atillau Definition
chi est bene cuncordau de bestimentu
Synonyms e antonyms
allaputzau
Etymon
itl.
attillato
Translations
French
pomponné
English
decked out
Spanish
ataviado
Italian
agghindato
German
herausgeputzt.
barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definition
andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare
Synonyms e antonyms
rundai
Etymon
srd.
Translations
French
faire la ronde
English
to go out on rounds
Spanish
rondar
Italian
uscire di rónda
German
die Runde machen.
bocàre , vrb: bogai,
–are,
–ari,
vocare Definition
leare o portare de aintru a fora, fintzes in su sensu de fàere bíere, de ammostare, de cumprèndhere una cosa de sa parte chi si paret o chi s'ischit; ispogiare unu trastu chi si portat bestiu, fàere andhare o fuire a fora, fàere bènnere mancu, ispèndhere, nau de cantidade pigare una parte o fintzes totu po immenguare; acabbare; istesiare de pare, mòvere de s'incàsciu (fintzes un'arremu); essire de su letu de s'erriu; nau de piciochedhu mascu comente est créschiu, cumenciare a fàere sèmene; leare, brivare de un'incàrrigu (bogare dae + nm. incàrrigu, funtzione)
Synonyms e antonyms
ilgiogare,
innoigare,
irbesciai,
isgioghedhare
/
acansare,
balanzare,
iscrúfere,
lograi,
otènnere
/
bochire,
brotai,
caciare,
essire,
ilbratare,
leai,
nàrrere
/
irburrare
| ctr.
insertai,
intrae,
istichire,
pònnere,
tzacare
/
aciúngiri,
coglire
Idioms
csn:
b. dae su mundhu = bochire; b. a manigare = pònniri cosa in mesa a papai; b. una cosa che ozu dae sa broca = a pagu a pagu; a si ndhe b. (de una cosa) = chistionaisindi cun ccn., abbogàresi, chistionàrendhe; bogàresi su bratzu (o àteru mermu) = mòere su bratzu dae s'incàssiu sou; b. su bratzu, sa conca, su pódhighe = istèrrere su bratzu, aparare sa conca a dainanti, istirare su pódhighe; bogare sa cara = fai bella figura; bogare dae su meu, dae su tou = fàghere cambiare idea a mie, a tie; petzi narat chi… e dae cue no lu bogas = no arrennescis a dhi fai nàrriri nudh'àteru, a dhi fai cambiai idea (ma si narat fintzas "bogare a ccn. dae ccn. cosa" in su sensu de si dha fai lassai, de dha lassai a pèrdiri); bogai, bogaisindi su frius, su fàmini = caentàresi, manigare; bogàreche sos… (númeru) annos = fai, lòmpiri is (númeru) annus; bogàreche su surcu (nau de s'àcua chi passat acuendi)= lòmpiri a s'acabbada de su surcu; bogai is pinnicas de sa brenti = mascàresi bene; bogai frocus o froris = fàghere difetu, chircare iscusas; bogare sas fortzas = fàghere totu sa fortza chi unu podet, mustrare sas fortzas chi unu tenet; bogai s'atza o sa punta a su gortedhu = arrodare; b. a pizu una cosa = pònnerela a craru, chircàrela, suguzarendhela; (una cosa o una chistioni) ndi bogat is ogus = est ladina, si bit a sola; bogai lèpuris a campu = iscobèrrere una cosa; bogai ollu, súciu de is perdas = fàghere prus de su chi si podet; bogare fae, linu, patata = tirai fà, linu, bogai patata de asuta de terra; bogare frutu = fai frutu (nau de is matas); bogare unu traste a corriolos = iscorriolare; bogare linna = isperrare linna, fàghere sa linna a perras, a ascras; bogai sa pedhi a unu = leàreli sa pedhe, iscorzare, bochire; bogai ccn. cosa (chi si narat) a unu = bogare fogu, nàrrerendhe male; bogai a unu mincidiosu = bogàrelu a faularzu, nàrrereli faularzu; bogare a unu a mortu, a cojuadu = pònnere in ziru sa boghe chi est mortu, cojuadu, e gai; bogare triballu, bogai cosa de fai = pònniri a trabballai, a fai, donai trabballu, fai òperas chi pigant genti a trabballai; bogare una leze, una moda noa = aprovare, fàghere una leze noa, imbitzare a un’àtera costuma; bogàreche sa moda, su físsiu = cambiai costuma, lassai su fítziu
Sentences
a sas festas bogant sos santos in portessione ◊ apustis próidu at bogadu su sole ◊ acabbau su dillúviu, sa genti est afainada a nci bogari s'àcua de is domus ◊ sas berbeghes a fàmine sunt boghendhe pagu late ◊ che ant bogadu su re e che cherent bogare su paba puru! ◊ est binu chi ti che bogat sos afannos ◊ boga binu dae sa cuba a sas ampullas! ◊ bogachendhe ca est tropu su chi mi as postu in su piatu! ◊ triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ moghiat sa manu pro che bocare musca e muschitu ◊ sos irballos che cherent bogados ◊ sos físsios che cherent bogados a minore ◊ si at bogau su bràciu, su pei ◊ si che at bogadu sas dentes pro si pònnere dentiera ◊ duos sodhos chi tenet che los bogat in cosas de nudha ◊ boga dinai si bollis a ti fai trabballu! ◊ sas próidas a meda ant bogadu sos benos ◊ depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai ◊ su primu piatu de su chi coghiat che lu bogaiat a sos pòveros de sa carrela
2.
agabbare, finire: si est irmalaidadu e no che at bogadu s'annu ◊ lassaidendenche bogare s'annu e ndhi foedhaus!◊ s'abba est paga e no bi la faghet a che bogare su surcu ◊ custas iscarpas mi che bogant totu su zerru ◊ che bogamus custa tenta e nos pasamus ◊ sas provistas no che bogant su mese, su zerru, s'annu, ca sunt paga cosa
3.
bochire: s'apesta chi che lu boghet, a isse solu! ◊ ite mi tantat chi ti che bogo dae su mundhu!…◊ no che l'at a bogare su fritu, puru, cun totu cussa cuguzura!…
4.
nàrrere, chistionai: no bos ndhe bochedas chin nemos! ◊ aiat gana de ghirare a bidha, ma timiat a si ndhe bocare chin su babbu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ bòcandhe a campu tue, si ndh'ischis àteras, de cantones! ◊ ant bogadu sa boghe chi…◊ bogau mi ant a isposa sentza de tenni amorau!
5.
acabbai: bogamidhu de càbidu! ◊ como li bogamus de cabu ca semus istracos ◊ a isse dae s'otada o dae su sonete no che lu bocabant! ◊ tui, bogau de is gazetinus no càstias àteru!
6.
fàghere frutu, linna noa: ite ndhe as bogadu de tantu triballu? ◊ un'ómini tenèt una mata de pira chi no bogàt mai frutu ◊ at a bogare dae raighinas, ma sunt totu fruedhas pirastrinas! ◊ s'ollastu abbruxau in beranu torrat a bogai ◊ sas olias ant bogadu olia paga ◊ ant bogadu una muneda noa
7.
triballare de una tzerta manera: nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cussa terra si l'at bogada a binza ◊ sa terra cheret bogada a ràllia pro bi prantare bide
8.
sos pisedhos mascros, candho sunt in sos tréighi o batórdighi annos, comintzant a bogare
9.
de totu custu balanzu, candho che bogas sas ispesas ti abbarrat pagu ◊ bogaus duus o tres, cassadoris de vàglia no nci nd'at ◊ de una suma che ndhe bogas un'àtera e bides cantu ti abbarrat ◊ bogadiche sa tzacheta e apícala! ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu ◊ cussa furriada mala de istrada che cheret bogada ◊ a Fulanu che l'ant bogadu dae síndhigu, dae mastru, dae preíderu ◊ chi no ponis immenti, in iscola, ti nci bogant!
Surnames and Proverbs
prb:
crobu cun crobu no si ndi bogant s'ogu
Etymon
ltn.
vocare po vacare
Translations
French
arracher,
sortir,
enlever,
ôter,
extraire
English
to take off,
to dig out
Spanish
sacar,
quitar,
extraer
Italian
cavare,
estrarre,
levare,
ricavare,
dedurre,
portare fuòri,
emanare,
eméttere,
secèrnere,
eiaculare,
sprigionare,
tògliere,
sottrarre,
asportare,
espèllere,
espùngere,
rimuóvere,
destituire
German
herausziehen,
gewinnen,
ausströmen,
ausscheiden,
ejakulieren nehmen,
entziehen,
entfernen,
ausschließen wegräumen,
ausmerzen.
caciàre , vrb: cassae,
catzare Definition
bogare, fàere istesiare, fuire, andhare atesu; leare o bogare calecuna cosa chi no serbit; prnl., lograre una cosa disigiada (nau fintzes de bisóngiu, óbbrigu)
Synonyms e antonyms
irbersulare,
irghelare,
iscabbúllere,
iscastedhare,
ispitzigare,
leai,
mòere,
pristare,
sputzai
| ctr.
auntzare,
inciulai,
batire,
chèrrere,
cramare,
pònnere
Idioms
csn:
catzàresi su capoto = bogaresiche su capoto; catzàresi su sonnu = iscidaisindi; catzàresi unu disizu, sa preítia, su bisonzu, sa muga, unu dépidu, un'óbbrigu, su sidi, su machine; catzàresi o ischíresi catzare sa musca = èssiri bellu a si difèndiri; catzàresi s'impinnu, sa promissa = fai sa cosa impromítia, fai su chi est de doveri; catzare sos canes = fàgherelos asseliare chi no diant a subra a ccn.; catzare fogu = èssiri arrabiaus, fogosus in su fai
Sentences
càtzache dai domo cussa zente e tue etotu achipi a su trabàgliu! (A.P.Appeddu)◊ sos malafatores che cherent catzados ◊ catzadichela cuss'erba chi ti est atacada a sa camisa! ◊ catza su cane, no mi móssighet!◊ at iscutu sos cartzones po dhis cassae su pruine
2.
apo fatu custu pro mi caciare su disígiu ◊ sunt pagos sos chi si podent catzare dogni gustu ◊ ch'est pigadu a s'àrbure: za si l'at catzadu su disizu de sa figu!…◊ si no cherides intèndhere peràulas malas, catzàdebbos s'óbbrigu e bos lassant in pasu ◊ andho a santu Bainzu de Portu a mi catzare s'impinnu ◊ cun custu dinari nos catzamus sos dépidos ◊ a fizu meu candho teniat deghessete annos mi l'apo catzadu e mandhadu a imparare un'arte ◊ sont essitos deretos catzanne focu
Etymon
itl.
cacciare
Translations
French
chasser,
enlever
English
to drive out,
to take out
Spanish
alejar,
echar
Italian
scacciare,
espèllere,
tògliere,
eliminare
German
vertreiben,
ausschließen.
cambàre , vrb Definition
abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru
Synonyms e antonyms
acadiare,
acogiai,
codiare,
coigiare,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
scabidai
Sentences
l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros!
2.
seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare!
3.
so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua!
4.
cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru!
Translations
French
rester derrière qqn.,
qqch.,
être derrière
English
to leave out
Spanish
dejarse atrás
Italian
tralasciare,
distanziare,
lasciarsi diètro qlcs.,
qlc.,
stare diètro
German
auslassen,
hinter sich lassen.
coglionài, coglionàre , vrb: cogliunai,
colgiunai,
collonare,
collunai,
cugliunai,
cugliunare,
culiunai,
cullionare,
cullonare,
cullunai,
culunnai Definition
pigare a ingannu, a imbrógliu, giare a bíere o a crèdere una cosa po un'àtera, prus che àteru a brulla; prnl., befare de ccn.
Synonyms e antonyms
abbovai,
colovrinare,
imbaucare,
imbelecare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
ingregai,
istusciare,
piocai,
scafai,
trampai,
transare
Sentences
collonendhe mi ses o abberu mi ses nendhe?◊ cudhu lu mutiat, ma isse no bi rispondhiat ca ischiat chi fit a lu collonare ◊ de su disgratziau no ti ndi cugliunis! ◊ cantu cogliono a tie apa dannu! ◊ abarras cugliunau si creis a totu su chi ti narant!◊ oe mi at collonadu su sonnu: depia pesare a sas ses e mi ndhe so ischidadu a sas sete!
Etymon
itl.
Translations
French
duper,
tromper
English
to piss out of s.o
Spanish
mofar
Italian
coglionare
German
betrügen.
cradiadúra , nf Definition
su cradiare
Synonyms e antonyms
apalonadura
Etymon
srd.
Translations
French
placement de piquets de grève
English
staking out
Spanish
poner los piquetes,
jalones
Italian
picchettatura
German
Absteckung.
devucàre , vrb Definition
fàere cofuda una cosa, istuvonare a fundhu
Synonyms e antonyms
afungurai,
aprofundai,
aprofundhire,
indevucare,
istuvucare,
stuvulai,
tuvucare
Etymon
srd.
Translations
French
creuser
English
to hollow out
Spanish
cavar
Italian
incavare
German
aushöhlen.
disamparàdu , pps, agt, nm: disamparau Definition
de disamparare; chi no tenet amparu, chi est lassau in abbandhonu
Synonyms e antonyms
abbandhonadu,
difortunadu,
disciamparau
| ctr.
amparadu,
contivizadu
2.
caru babbu, prite nos as lassadu disamparados? ◊ depimus dare calchi cosa pro sa zente disamparada ◊ che pòbera isconfusa, disamparada e nuda, no at bratzos ne ghia chi la potant torrare in bona muda
3.
in sos muntonarzos sos disamparados sunt chirchendhe recatu, in mesu de sa zente dimandhendhe (L.Marielli)◊ si a su disamparadu daes apozu est caridade
Translations
French
sans protection,
délaissé,
abandonné
English
forlorn,
emarginated,
unprotected,
down and out,
outcast
Spanish
desamparado
Italian
indiféso,
derelitto,
emarginato
German
ungeschüzt,
verlassen,
Ausgestoßene.
disintonài , vrb Definition
su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione
Synonyms e antonyms
distonare,
istonai
| ctr.
atonare
Etymon
spn.
desentonar
Translations
French
chanter faux,
dissoner
English
to be out of tune
Spanish
desafinar
Italian
stonare,
dissonare
German
falsch spielen,
oder singen,
falsch klingen,
nicht übereinstimmen.