Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ispoderài, ispoderàre , vrb Definition bogare de su podere, leare o fàere pèrdere su podere a ccn. Synonyms e antonyms | ctr. apoderai 1 Etymon srd. Translations French détrôner, exclure English to oust, to put out Spanish desapoderar, desposeer, expulsar Italian spodestare, estromettere German entmachten, ausschließen.

ispudhonàre , vrb Definition betare o segare is cambos noos, is pigionatzos de una mata Synonyms e antonyms brossare, illeinare, immodhitare, ipuzonare, irgrasazonare, irbrossare, ischesciai Sentences s'ortulanu est ispudhonendhe in sa bardera ◊ su binzateri pudat e ispudhonat in modu chi sa binza batat frutu bonu e meda Translations French ébourgeonner English to pinch out Spanish desvastigar, deschuponar Italian spollonare German von Schößlingen befreien.

ispúndiri 1 , vrb: spòndiri Definition acostire tropu, essire tropu de un'oru artu, de un'atza Synonyms e antonyms ispiòndiri Sentences issu si est ispúndiu tropu de aundi fut impostau, at postu mali su pei e nc'est arrumbulau Translations French se pencher English to lean out Spanish asomarse Italian spòrgersi German sich vorbeugen.

istanài, istanàre , vrb: stanai Definition bogare, fàere essire de sa tana, pesare sa fera Synonyms e antonyms levare Translations French dénicher English to drive out Spanish desencovar Italian stanare German aufjagen.

istapàre , vrb: istupai, istupare, istupari, stapai Definition tròchere su tapu o fintzes àteru chi si ponet a tupone e no lassat passare sa cosa; essire totinduna de calecunu logu, andharesindhe impresse Synonyms e antonyms stuponai | ctr. tapai Sentences istupade s'ampulla e betade! ◊ che cheret istupada s'abba de sa bartza pro abbare s'iscra ◊ istupàdebbos bene sas orijas! ◊ andhaias a s'ortu a che istupare s'abba de sa cora ◊ cheret istupadu su cundhutu ca s'abba no colat ◊ a mi dhu istupas su lavandinu? 2. istupa a fora! ◊ dae un'otorinu ndhe istupant duas pisedhutzas ◊ eh, tui istupandi meda a foras cun sa màchina sentza de castiai si ndi est passendi àtera!…◊ nci fut istupau che unu bentu ◊ su bentu che istupat fúrridu urulendhe ◊ che so istupadu a chircare comente mi so sapidu chi mancaiat su bestiàmine Etymon srd. Translations French déboucher, débusquer English to unclog, to uncork, to come out Spanish destapar, descorchar Italian stappare, sturare, stasare, sbucare German entkorken, ausräumen, herauskommen.

istèndhere , vrb: istèndiri, stendi Definition ispràghere is trastos isciustos po asciutare in su sole (o àteru), pònnere sa cosa a manera chi arresurtet o abbarret isprata in largària, o fintzes istirada in longària Synonyms e antonyms atendiai, istenniare, istèrrere, istirare, stendiai, tèndhere | ctr. atuturae Etymon ltn. extendere Translations French étendre, étaler English to hang out (lay), to stretch Spanish tender, extender Italian stèndere, sciorinare German aufhängen.

istendhiàdu , agt Definition postu bene apertu, istérriu, istirau / andhare a passu i. = a passos longos, a passu istiradu Synonyms e antonyms istirau | ctr. atuturadu, collidu, pinnicau Sentences su piús bellu de tale ornamentu est un'àbbile de oro, istendhiadu in su frontone, postu a ispaventu (S.Lay Deidda)◊ s'ómine est in terra, orrutu cun sos bratzos istendhiaos commente a Zesugristu in sa rughe Translations French déployé English spread out Spanish desplegado, extendido Italian dispiegato German entfaltet.

istèrrere , vrb: istèrriri, sterri Definition pònnere sa cosa a manera de pigare logu meda, atesu de pare, in paris (fintzes in su sensu de carragiare cun cosa istérria, de pònnere cosa modhe isprata po pònnere àteru in pitzu), fintzes pònnere crocau; cumenciare unu chistionu, presentare un'argumentu; nàrrere a bàntidu cosa meda prus de su chi est; allonghiare una chistionada, un'allega, a manera de nàrrere cosa meda, fintzes creschendho sa cosa / pps. istérridu, istretu Synonyms e antonyms atendiai, ilboligare, ispabarare, ispàlghere, isparcinare, istèndhere, istenniare, istirare, stendiai, tèndhere | ctr. ammuntonae, atuturae Sentences s'isterrent sos trastes ifustos in su sole ◊ isterro su pamentu a pabilos pro no imbrutare illatendhe ◊ suta de sas olias como isterrent telos pro coitare collindhe ◊ tocat a istèrrere zara in s'istrada ◊ sas tzitades si sunt isterrindhe, ma medas bidhas si che sunt derruindhe ◊ sa canna prantada s'isterret, si leat su logu ◊ su fogu fuidu s'est istérridu meda ◊ istèrredi cue e drómmidi ◊ no t'isterras tropu! 2. sunt a bínchida isterrendhe versos ◊ como cussu isterret carchi àtera fàula! ◊ toca, isterri sa chistioni, ca intendeus! 3. e za no isterret, mih, candho chistionat de su fizu: paret menzus de Deus! 4. s'ora ch'est tarda e no mi apo a istèrrere meda cun sa chistionada mia ◊ si li naro carchi fàula no l'abbàido mancu in oxos, ca sinono si mi leget in cara deretu chi so isterrendhe Etymon ltn. sternere Translations French étendre, répandre English to spread out Spanish extender Italian spàrgere, stèndere, estèndere German verstreuen, ausstrecken, erweitern.

isterricràre , vrb: isterrigai, isterrigare, isterrigiare, isterrigrare, isterrijare, isterrugiare, isterrujare Definition betare, istrumpare a terra, crocare istérrios in terra Synonyms e antonyms aterrai, aterrighinare, imbrortzinare, isterricorjare, isterrighinare, isterrinai, istragorzare, sterrionai Sentences giòvunus mannus… isterrigaus siant! ◊ in Osposidha bido chimbe ómines isterrujados: a balla los ant fertos che sirbones (C.Mura)◊ sa muzere de su zigante, atachendhe cun grandhe fúria sos soldados de su re, ndh'isterrijeit trinta ses ◊ at agatadu sa pobidha isterrigada in terra che àinu, imbriaga ◊ si est isterrigadu in s'erva ◊ candho pensas de isterrujare su male cun sa vindita, ndhe faghes nàschere un'àteru! Etymon srd. Translations French abattre, renverser à terre English to lay out, to pull down Spanish derribar, tumbar Italian abbàttere, stèndere per tèrra German niederwerfen.

istonài, istonàre , vrb: stonai Definition su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare paris de duas cosas, in calecuna chistione Synonyms e antonyms distonai Translations French chanter faux, détonner English to be out of tune Spanish desentonar, desafinar Italian stonare German falsch singen.

istrimuzídu , pps, agt Definition de istrimuzire; torrare a pagu, a malu puntu, isfrutau meda Synonyms e antonyms antigoridu, issiminziu, mabagrabiu, maltratu, marriu 2. cussu a fortza de istare chentza manigare est fintzas cari istrimuzidu ◊ berbeghes, boes istrimuzidos Translations French émacié, épuisé English wan, worn out Spanish macilento, demacrado Italian macilènto, smunto, stremato German abgezehrt, abgemagert, erschöpft.

istrimuzíre , vrb Definition batire a malu puntu de debbilesa a fortza de trebballu Synonyms e antonyms arrematai Sentences za l'as istrimuzidu custa chida, su zuo, sempre arendhe! Translations French épuiser English to wear out Spanish extenuar, agotar Italian stremare German erschöpfen.

istuvucàre , vrb Definition fàere tuvudu, tuvucu, o de prus Synonyms e antonyms afungurai, aprofundai, aprofundhire, devucare, indevucare, irfungudare, stuvulai, tuvucare Sentences sos antigos ant istuvucadu sas rocas pro bi pònnere sos mortos Etymon srd. Translations French creuser English to hollow out Spanish ahuecar Italian incavare, scavare German aushöhlen, graben.

levàre , vrb Definition pesare, fàere mòvere o essire, giagarare, prus che àteru fàere essire sa fera de sa tana, cassandho; fintzes fàere asseliare o istare a una parte un'animale; essire, andhare, tzucare Synonyms e antonyms istanai / caciare, chelcire Sentences mi so sonniadu levendhe unu sirbone (P.Pisurzi)◊ pariat a sa lestresa crabolu a canes levadu ◊ cudha fémina che la levaiant cun paràulas malas ◊ mi gighent a su leva leva currèndhemi che fera 2. sos istranzos chi beniant a domo abboigaiant dae tesu pro che lis levare sos canes (P.Fogarizzu) 3. - Ello… a uve ses levandhe? - A locu! Translations French débusquer, débucher English to drive out Spanish desencovar Italian stanare German aufjagen.

malcàre , vrb: marcai, marcare Definition betare sa marca, pònnere o fàere marcu, singiale chi abbarrat in sa pedhe po distínghere calecuna cosa (es. is pegos de unu mere, mescamente si est bestiàmene de petza manna); fàere una genia de marcos in su cadhàrgiu cun su puntu, a corpadura, po bellesa (e in àtera manera fintzes in su pane); fàere a cumprèndhere cosa cun calecunu singiale; iscríere in calecuna lista o registru, pònnere o pigare annotu Synonyms e antonyms aferritare, punciai / signalai, signare / allistai Sentences su logu de sa nadia li at marcadu totu sa vida ◊ su bestiàmine si marcat a s'origra cun d-una segada o a su lumbu cun sa marca a fogu ◊ at marcau is serviglietas a líteras fatas cun s'agu ◊ dèu oi trigu a benni poita depeus marcai vitellus 2. si bi at pérdida de currente, cust'aparitzu ti lu marcat 3. oi gei est chitzanu: calincuna cosa marcat! ◊ mi dolit su genugu, depit proi: tanti gei no dhu marcat su tempus mau!…◊ is cucus apari si arrespundint e parit chi marchint a proi ◊ sas àgheras petzàglias sont marcanne temporata de ventu 4. nois mamas e fizos nos semus marcaos pro cullire sa zorronada ◊ mi che so marcadu a iscola ◊ tocat a si che marcare in sa comuna pro lis dare sa linna de su cumonale ◊ custas cosas chi soi comporandu marcadhas a nòmini suu Etymon itl. Translations French marquer, signaler, indiquer, montrer, inscrire English to mark, to countermark, to point out, to record Spanish marcar Italian marchiare, contrassegnare, segnalare, indicare, iscrívere German markieren, zeigen (auf+Akk.), einschreiben, eintragen.

màlu , agt, nm: mau 1 Definition nau de gente, chi o chie est intregau a fàere male o est pentzandho a fàere male, dannu o istrobbu (a/c. si narat fintzes po giare prus fortza a unu foedhu chi inditat, cussu etotu, calidades malas: es. trapuleri mau, delincuenti malu); nau de cosa, chi no faet bene (o fintzes chi faet male a sa salude), chi no serbit, no est de giudu; sa parte guasta de css. cosa (e deosi fintzes arremu malàidu de sa carena), cosa chi andhat male o fintzes difícile, peleosa / min. maixedhu = malu meda; mauchedhu = unu pagu malu; su Malu = su dimóniu; f. a logos maba, màua, màgua / a./c. cun significau antifràsticu (e postu innanti de su nm.) bolet nàrrere bonu, bellu, es.: malu olivàriu che fato, inoghe, cun totu custos ozastros!… Synonyms e antonyms malésicu, maléstigu, malignu, malosu, malvadu / gherristu / guastu, malàdiu / male | ctr. bonu, líaru, sanu Idioms csn: fàghere cosa a mala gana = contras a sa gana, contras a sa volontade; èssere o fàghere a gana mala = tènniri ganas o fai bènniri sa ganas de bombitai; zúghere unu mermu malu = malàidu, cun carchi pecu; èssere malu a… (+ vrb. fàghere, bínchere, iscroxai, e gai) = èssere difítzile, inzotosu, dificurtosu, matanosu, trabballosu a… (fàghere, bínchere, iscroxai e gai), o fintzas (si est nadu de zente) chi no est tanti bellu o no est tanti de bona volontadi a fai una cosa; est malu de… = andhat male, faghet male, noghet, no cheret fatu a…; dare a su malu = pessare in su malu, supònnere una cosa mala, chi bi apat capitadu dannu; a malu tou = a dannu tou etotu, fendi mali a tui etotu, pro totu su mali chi ti ndi podit bènniri; leare a unu in malas = chentza delicadesa, a boghes, a briga; èssere in malas, a sa mala cun ccn. = èssiri a primma, a iscórriu de mancu si fuedhai; nàrrere o fàghere una cosa pro su malu = cun s'idea de ofèndhere; poesia o cantone in malu, in malas = posta pro nàrrere male de carchi cosa e de calicunu; fàghere a malu = fàghere cosas chi no andhant bene, no pònnere mente, fàghere dirbetos e gai; furriare una bestimenta a s'ala mala = pònniri sa parti de aintru, aundi si bit sa cosidura, a parti de foras /(a/c.: coment'e agt. no est sempre chi si ponet apustis de su nm.: es. a mala boza ◊ a gana maba ◊ su malu fàghere, su malu coro ◊ fàghere coro malu ◊ èssiri mala pedhi ◊ èssiri pedhi mala) Sentences ses peus de una craba cun s'istintu de fai cosa maba! ◊ est ómine malu, cussu! ◊ sa prus cosa fàtzile est a bènnere malu ◊ no est pro su malu si apo mancadu! ◊ su malu las pessat totu pro fàghere male! ◊ at perdonadu sa muzere morta ma no su malu chi ndhe at su samben derramadu 2. su malu frúndhilu: su chi est bonu cóllilu ◊ tocat a connòsciri su malu acuau ◊ su malu de sa becesa est ca ti fait arregordai sa giovania 3. zughet unu pódhighe malu, comente li at puntu un'ispina ◊ no bastaiat chi fit, at tentu corpu própiu a s'ogru malu! ◊ in su spirali ndi dhi ant segau sa camba mala ◊ cun sa manu mala si est dépiu prestai a portai àcua po istudai su fogu! 4. custa est cosa mala a fàghere, inzotosa meda ◊ inoghe est malu a ndhe agatare cosa gai ◊ cussu est malu a cuntentare ca est mendheosu ◊ so malu a mòere dae domo, no mi piaghet su ziru ◊ balla ca est malu a dòrchere cussu cristianu! ◊ cussu est istrambecu e malu a cumbati 5. tira, tira, su bentu, ca partit su vapori… malu est a ponni amori ca est celiamentu! ◊ narant sos mannos chi est malu de si aggrundhare suta de sa figu ◊ mi parit mau a dhu arrefudai ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu 6. isse mancu intendhindhe gai bi at dadu a su malu ◊ no podiat acatare su poledhu e fit comintzandhe a pessare a su malu ◊ su malu est a triballare in montes lendhe bentu e abba, o velenu in fràbbica! ◊ deo in malu no bi apo pessau ◊ si abbàidant apare cun sa cara chei sa tela, pessendhe a su malu ◊ Zizi non bi fit ghirau e sos suos fint iscrétios e pessandhe in su malu ◊ fiza tua no est prinza: aus fatu tropu impresse a pentzare a su malu! 7. no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ si lu leas in bonas ti ponet mente, ma in malas no ndhe faghes ne crau e ne tzou de cussu pisedhu! ◊ nos ant lassadu a malu nostru e amus pérdidu! Surnames and Proverbs smb: Malu / prb: fuedhu mau mancu in brulla! Etymon ltn. malus Translations French méchant, mauvais, délinquant, impie, pervers, inutilisable, nuisible, nocif English wicked, out of order, harmful Spanish malo Italian cattivo, émpio, pervèrso, delinquènte, violènto, guasto, inservìbile, dannóso German böse, Verbrecher, verdorben, faul, unbrauchbar, Fäule, schädlich.

mancànte , agt: mancanti Definition nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru) Synonyms e antonyms faltu, iscassu / macu | ctr. bundhante, bundhansciosu Sentences cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti 2. mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos Translations French manquant, imparfait, hors de raison, elliptique English lacking, out of one's mind Spanish que falta, carente, chiflado, elíptico Italian mancante, carènte, imperfètto, fuòr di sénno, ellìttico German mangelnd (di = an+ Dat.), fehlend, verrückt.

nechidàu , pps, agt: nichidadu, nichidau Definition de nechidare; chi est tristu, ammurrionau po calecuna ofesa chi dhi ant fatu Synonyms e antonyms annicadu, annoxau, arrennegadu, inchietu, pirmatu | ctr. allegru, pregiosu 2. nichidau chin mimme ses? ◊ fit nechidau ca murghendhe no fit reséssiu a istrabiare in tempus una cacada de sa crapa ◊ Deus nechidau at nau ca si arrepentiat de àere fatu s'ómine! 3. sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos chentza su tempus, nechidaos in totu sas cosas Translations French fâché English disturbed, out of temper Spanish airado, furioso Italian adirato, inquïèto German ärgerlich, böse sein, zornig sein.

parài , vrb: aparai*, parare Definition pònnere, mescamente pònnere una cosa a manera de ndhe pòdere arrecire un'àtera Synonyms e antonyms abarrai, ammanitzare, cuncordai, èssere, firmai, iltare, pesai 1, pònnere / puntai Idioms csn: parare una cosa (sas manos, unu traste, sa cara, e gai) a su fogu, a su bentu, a su sole, a s'abba = pònniri, acostai a manera de pigai o aciapai cosa; parare s'origra a iscurtare, sa manu a li dare o leare cosa; parare su sacu = muntènnere su sacu abbertu de bi poder betare cosa; parare su crobu, sa pràdiche, parai su latzu = pònnere su crobu, sa pedra a manera de tènnere animale; parai sa tella a grai = male, chi no bi isparat candho s'animale si ndhe leat s'esca; parai faci, parare fronte, sas petorras = bogare sa cara, faedhare chentza birgonza, afrontare sas dificurtades cun corazu; parare s'anca a unu = pònniri sa camba de tressu a unu candu est passendi, o chi si movit, po dhu fai arrúiri (fintzas gioghendi a istrumpas); parai barraca = pònnere o fàghere barraca; parare famíllia, parare bestiàmine = pesare famíllia, pònniri o pesai bestiàmini; parare ratza = arratzai, lassai bestiàmini bellu po ndi fai àteru; parare ódiu a ccn. = ficare ódiu, leare in ódiu; parare afetu, puntígliu = ghetai istima, pigai totu a puntígliu; parai sa crésia, s'artari = cuncordai; parai su cuadhu = amanitzare su cadhu (issedhare, e gai); parai mali = istare, agabbare male; paràreche in ccn. logu = èssiri, istai, èssiri acabbau in d-unu logu; paràresi a sa mente (nadu de un'idea, de cosa chi si pessat) = bènnere e istare in sa mente; paràresi mudu, surdu = betàresi a mudu, a surdu, fai finta de èssiri mudu, surdu; parare tzegu, macu, teracu = essiri ciurpu, macu, serbidori; paràresi (nadu de ccn segundu ite li sutzedit)= abbarrare trassidu, trassicu, male Sentences no cuncordu prus nudha: nd'apu parau iscramentu! ◊ mi ndi torràst imbriagu e insaras parasta briga! ◊ a calchi versighedhu pagu esatu paras sas palas e t'istas chietu (P.Terrosu)◊ cun fortza para fronte a tantu male! ◊ comente intrat su professore, paro coràgiu e mi fato interrogare ◊ para sas manos chi ti che imbolo custa nughe! 2. inoghe no si che parat prus de sas brigas! ◊ in domu no fait a dhui parai de sa basca! ◊ cussa est che pilloni in pértia: no parat in nisciunu logu! ◊ no tengu su prontu de mi dhui parai ananti ◊ paro innoghe a iscurtare a tie ◊ cuss'ispesa no parat in chentumiza francos ◊ si bi cheres totu cuss'ira de zente a s'isposonzu, s'ispesa no parat in deghe milliones! ◊ no parat in tres imbudus de mungetedhas tapadas (L.Matta)◊ mi ch'esso a foras e apustis de pag'ora ndhe torro a intro, ma no paro in logu 3. parade su cadhu! ◊ si est paradu a pasare in domo de unu ◊ mi fio fatendhe in deghe pro li parare sa fua, a s'acheta ◊ sos àrbores parant s'ardore de su sole ◊ no lu parabat peruna crisura, a su pistichinzu chi zuchiat! ◊ e chie lu parat, como, su mere, male arrennegau coment'est?! ◊ deo possedo unu passacudina chi no lu parat mancu porcellana 4. no dha tenis sa limba po dhis parai barra?! ◊ si est paradu ritzu in mesu pariat un'ànima mala! ◊ si mi sunt parados in dainanti ◊ est tocau a mimi a parai faci e seu andau dèu a domandai fémina po tui! ◊ si est parau in faci a issu ◊ in bidha ant paradu iscola noa ◊ s'ingaleno s'oju ti mi paras a sa mente ◊ tue surdu ti paras, boltas sa fàcia aterue (P.Mossa) 5. nche las aiant bocadas dae Frantza e che fint paradas in Núgoro ◊ ch'est essidu, no at nadu nudha e no isco mancu inue che parat! ◊ ube che parabas chi no ti bidiamus prus? ◊ una die che paramus in mare pro lu connòschere acurtzu 6. milli allegrias, dícias chi no fentomo, paraiant a muda sa domita (A.Spano)◊ custas cosas serbint po parai un'aposentu a s'antiga 7. ti ant fritu paradu, chena dolu ◊ su cani est parendi sa perdixi 8. de vacas ndh'amus a parare àteras ◊ s'at paradu unu fiotu de berbeghes ◊ avio parau unu porcu in domo Surnames and Proverbs prb: para fama e crocadí! Translations French exposer, présenter English to put out Spanish exponer, presentar Italian pòrgere, espórre, presentare German reichen, darbieten, darreichen.

repítere , vrb: arrapiti, ripítere, repítiri Definition nàrrere o fàere torra sa cosa; mescamente istare a ora meda faendho una cosa, baliare un'isfortzu, una dificurtade; arrespòndhere a su chi narat s'àteru, mescamente a su chi narat su mannu Synonyms e antonyms agguantare, repetire / abbetiae 2. pesadu za so: tocat a bídere si bi repito, ca so débbile! ◊ a caminare meda deo no bi repito! ◊ e chie bi repitit a triballare gai a irfortzu a tota die?! ◊ e chie bi podet repítere in totu cussa calura: bi ndh'at de s'iscazare!…◊ azis fàmine ma repitide: su mànigu est bell'e cotu ◊ sos abbrítios mi at dadu de connòschere su bonu e su malu: pro cussu est chi repito (Limbudu)◊ tota die chentza manigare no si bi repitit Etymon itl. ripetere Translations French résister English to hold out Spanish resistir Italian resìstere, tener duro German standhalten.