Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

disòra , avb Definition fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora Sentences torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora Etymon spn. Translations French horaire inopportun English out of time, after hours Spanish deshora Italian fuòri oràrio German außer der Zeit.

essía , nf: essida, essita, iscia 1 Definition su essire; logu inue si essit o si podet essire, terrinu o ortu a ue essire a fàere faina, tempus de essire o chi essit; cosa chi essit in sa carre, coment’e maladia, difetu; cosas curiosas chi si narant e chi faent erríere o a pentzare; cosa o dinare chi s'ispendhet; nau de is foedhos, sa parte chi càmbiat, in finitia, e chi giaet s'idea de cantidade (unu o medas, sing. o pl.), e de calidade (de mascu o de fémina) Synonyms e antonyms andada, disessida, tucada / essidorzu / essidura, fruscedha / gastu, ispesa | ctr. intrada, recuia Idioms csn: pitzocu, zòvanu de prima e. = chi ancora no connoschet logu atesu, chi est comintzendhe a essire; sa e. de sas ebbas de Sant'Antoni = sa tucada de Lolle, de su fumu, a no si torrare a bídere prus; fàghere o dare un'intrada un'e. = intrare e essire (o bogare) in lestresa; dare sa e. a una cosa = fuliarechela; dare sa e. a unu, a un'animale = lassai andai Sentences ch'est in s'ispidale, ma oe lu ponent in essida ◊ candho s'illieraiat, sa mama faghiat sa prima essida a s'incresiare ◊ sas essidas tuas za!… no torras prus, eite?! ◊ manteniat sa vintza in possa che a s'ocru e dontzi essita fit a inie ◊ tucaiat cada die a domo de sa mama: custa fit sa essida sua 2. burrincu afissiau: candu movit a sartu, carriau, a sa essia s'istrumpat e no movit prus 3. custa essida chi zughes in sa pedhe bido chi si est isparta! 4. arratza de essidas chi faghes, candho faedhas!…◊ sas essidas de Nàniu, chi nachi su chi at fatu a sa muzere tiat àere sanadu su babbu puru!…◊ si fuint postos a ríere intenninne cussa essida ◊ est minore ma faghet de cudhas essidas paret unu mannu! Etymon srd. Translations French sortie English exit, going out, witty remark Spanish salida Italian uscita, battuta German Ausgang, witziger Einfall.

essídu , pps, agt: essiu Definition de essire; chi at girau e connoschet logos e gente, àteros logos; chi portat essiduras Synonyms e antonyms issiu 1 | ctr. intradu 2. est una picioca pagu essia e tropu pitica ◊ in Europa bi at zente istudiada e meda essida (P.Canu)◊ lassa ca bandu dèu: tui ses pagu essia e non ia a bolli chi t'imbodhighint 3. zuto sas laras essidas, de sa frebba de custas dies coladas ◊ cussu piciochedhu est totu essiu in fatze Translations French sorti English gone out, experienced Spanish salido Italian uscito German ausgegangen, erfahren.

essíre, essíri , vrb: bassí, iscire, vessire Definition andhare fora de ccn. logu (pruschetotu serrau e fintzes tènnere sa essia a fora), bènnere a fora a manera de si bíere, de si pòdere ischire, connòschere, èssere o andhare prus ainnanti de una línia, andhare a giru o a un'àteru logu, naschire o fintzes istesiare, acabbare, mòvere de su postu suo (nau de un’arremu), cumpàrrere, su ischire, su pàrrere, su arresurtare, nau de cosa a bèndhere su dhue èssere in is butegas; arresurtare de una cosa, de una chistione, de sa créschia; acabbare una faina longa, una chistione manna Synonyms e antonyms abbenai, irghelare, resurtare / nàschere, girai / bocare, caciare, leare | ctr. intrae Idioms csn: essimiche da'ia! = bessiminci!, baidindi!; essíreche pala pala, costa costa = arrispúndiri, ei, ma no a tonu, arrispúndiri fuedhendi de àteras cosas; essíreche in machines, in coranta mois = acabbai narendi machíminis, isciolórius, cosas esageradas; essíreche male = certai, essiri in disacórdiu, a iscórriu, iscuncordai; essire in malas = certai meda, de abarrai a prima; essire foras de contu = iscassuletare, irbariare, ammachiaisí; essire de mente = iscarèsciri; a su chi essit essit = comente andhat andhat, andhet comente cheret!; essire fora ’e pare (nau de maridu e mulleri)= iscuncordai, andaisindi donniunu a contu suu; essiresindhe cun… = iscabbullirisí de unu dépidu, de una dificurtadi cun… Sentences su dinai nci essit sentza de isciri comenti ◊ sas monzas de Paule essint a passizare ◊ mama e fiza sont iscindhe a sa cortichedha ◊ comente essis de iscola ghira a domo! ◊ candho proet essint sos cocois ◊ mai essidos a logu semus, nois: sempre in bidha ◊ su binu essit de sa carrada ◊ sa domo nostra essit a sa cortita ◊ s'arriu nci essit a mari ◊ est essidu su sole ◊ su maistu fendi su muru ndi est essiu foras de prumu ◊ in sa contonada ant lassadu predas chi essint pro tènnere cun àteru muru ◊ seghendhe no ch'essas fora de sa sinza! ◊ in atunzu, comente proet essit s'erba ◊ mi che at essidu una dente ◊ no li at essidu una peràula: mudu che lódhuru! ◊ mi che at essidu unu fiadu de sa mandra ◊ bandu a pigai is pipius ca funt essendi de iscola 2. e za no essit, mih, cussu brunzu: si che intendhet atesu meda! ◊ su frúschiu essit prus de sa boghe ◊ essimichelu dae mesu, cudhu maleducadu chi no est àteru! ◊ essimindhelu dae mesu, custu bardulete! ◊ cussu preigadore addaghi abberit buca già ischit inue ch'essire! ◊ candu fuedhas tui essis sempri de sa chistioni ◊ a sa ruta chi at dadu che l'est essidu su bratzu dae su codhu 3. a chie faghet una morte bi at trinta annos, si essit iscobiadu ◊ sa faina fut essia bèni ◊ donzi tantu mi ch'essit a faedhare a sa campidanesa ◊ essidu mi at finitesa, si mi cherzo cojuare! ◊ mi at essidu cunzuntura e la collo ◊ bellu triballu mi at essidu ◊ sa faina essit male si no bi at forramenta addata ◊ is contus essint giustus ◊ est essida sa boghe chi Fulanu est cojendhe ◊ segundhu sa ua bi essit prus binu ◊ de custu cantu de robba bi essit una fardita ◊ sa padedha de su minestrone est essida prena ◊ custu est pisedhu chi essit mannu de carena ◊ de peràulas ndh'essit sempre àteras 4. a su mànigu li essit su sale, su píbere, s'aghedu ◊ a su binu l'at essidu unu tastu malu ◊ mi fut essia sa conca a fruschedhas 5. est giai essiu su gureu ca ndi apu biu bendendi ◊ in atunzu essit su mandarinu, s'arantzu ◊ cun sos médios de como, sa cosa essit in donzi tempus: in sas butegas agatas de totu 6. frades caros, bos auguro de ch'essire chena pena! ◊ che as a essire cras, de custas chistiones!…◊ dae custa faina no ch'essimus a presse, ca est meda 7. custos duos fint semper paris, ma de candho ant tentu diferéssia sunt essidos in malas 8. m'abbàida, tenia de fàghere unu cumandhu ma mi ch'est essidu dae conca! 9. arguai a tie chi ti ndh'essat cun neune, mih, de custu chi as bidu! ◊ bae ca de su chi mi as nadu no mi ndhe at essidu cun neune! ◊ cussu no ndhe muntenet de segretu: si cumbinat, che li essit che nudha! ◊◊ cudhu ti at fatu dies e dies de triballu e tue ti ndh'essis cun carchi fiascu de binu?! ◊ a fàghere isposonzu no bi cheret duos sodhos, no: bi cheret ispesa manna! Etymon ltn. exire Translations French sortir English to go out Spanish salir, brotar, asomar, propagarse, volverse Italian uscire, sgorgare, spòrgere, propagarsi, diventare German hinausgehen, herauskommen, hervorquellen, austreten, hinausstrecken, sich verbreiten, werden.

frazàdu , pps, agt: frazatu Definition de frazare; chi est totu andhadu male, ispaciau Synonyms e antonyms allosingiau, consumidu, frunzuladu, lizinidu 2. cun sos pannos frazados e niedhos andhat fin'a pedire pro campare Translations French consumé, usé English worn out Spanish desgastado, consumido Italian consunto, liso German durchgescheuert.

fràzu , nm, agt Definition su bènnere mancu de sa cosa posta a fàere una faina, trebballu, isfortzu, e fintzes su pentzare cun dispraxere a calecuna cosa chi no andhat bene; chi est frazadu Synonyms e antonyms consumu / dispiachere, impudu Sentences restant de afidare luego, cun pagu frazu, ca, tantu, sa picioca puru est chena parentes ◊ bi ant fatu abbusos, frazos, dannos ◊ làssala inoghe a manigare, a fiza tua, no tet èssere su frazu de!… 2. bestit frazu e lutuosu mantu Surnames and Proverbs prb: male cuadu, frazu de pubidha Etymon srd. Translations French usure, souci English wearing out, grief Spanish desgaste, disgusto Italian logorìo, crùccio German Abnutzung, Kummer.

galtàre , vrb: gastai, gastare, ghestare Definition fàere gastos, àere ispesas, pérdua de calecuna cosa / gastare malu sàmbene = àere sorte mala Synonyms e antonyms ispèndhere | ctr. balanzare, lucurare 1 Sentences chie cheret leare late friscu e tenet pagos sodhos de gastare benzat a domo mia! ◊ gastendi nci bolit manera, no est a ispendi po su bentu! ◊ sos mandrones no gastant unu cagliaresu ◊ comente tenes dinare de gastae si no tribballas? ◊ canno unu at de si gastare su dinaredhu suo, si lu devet tremesare vene prima ◊ iat nau de èssere prontu a fàere cussa festa nodia gastandho issu etotu ◊ chi no ghestao nudha fio erricu! 2. timio de dèvere gastare tempus legendhe fantasias e chimeras ◊ cussa fémina no at gastau una làcrima pro sa morte de sa pitzinna Etymon ctl., spn. Translations French dépenser English to lay out Spanish gastar Italian spèndere German ausgeben.

ilborrocàre, ilborrochiàre , vrb: isborrocare Definition su essire, su cumenciare de calecuna cosa cun fortza, a s’airada, a meda, betare a terra, isconciare; fintzes foedhare male, a frastimos, pigare a boghes Sentences càglia chi mi sicas! - ilborrocat sa rosa tota fele ◊ isborrocat riendhe a tota gana Etymon srd. Translations French sortir avec violence, jaillir, éclater English to pelt (down), to burst out Spanish irrumpir Italian erómpere, scrosciare German hervorbrechen, rauschen.

ilgheleníre , vrb: irghelenire, irghilinire Synonyms e antonyms irghilinare, isteniai Sentences o mama, it'est custu prantu? Ndhe ses irghilinia! ◊ tempus gúrpinu irghiliniu de pistoléssia (F.Satta)◊ est irghiliniu dae s'istrachidúdine e dae su pessamentu de su chi li est costandhe ◊ fit cun sa frebbe arta, sos ocros irghelenios e dilliriandhe ◊ aite ses goi irghelenia, torràndheti fine che filu de cusire? Translations French épuiser English to wear out Spanish agotar Italian sfinire German erschöpfen.

ilvariàdu , pps, agt: irbariadu, irvaliatu, irvariadu, irvariatu, isvariadu, isvariatu Definition de irbariare; chi at pérdiu su tinu, chi no est giustu de conca, chi est macu deunudotu; conca maca, chi faet o est faendho cosas a machine; chi ndhe andhat macu po calecuna cosa Synonyms e antonyms ammachiau, afoglietadu, desessidu, dischissiau, disvariadu, fariadu, ilgiradu, issentidu, macu | ctr. atinadu 2. irbariadu macu, a ue cheres andhare?! ◊ pariant fiotu de isvariados fuidos dae manicómiu ◊ cussos fiados sunt che irvariados rasighendhe sa terra a sa sicura! ◊ cudhos irvaliatos credent fintzas sas fàulas 3. est ilvariadu fatu pro sa bòcia ◊ s'imbreacu zuchet sas ancas a tratzu, sa tremuledha, sos chervedhos irvaliatos Scientific Terminology ntl Translations French fou, passionné English gone mad, crazy, keen, out of one's mind Spanish loco, alocado, apasionado Italian impazzito, pazzo, fòlle, scalmanato, appassionato German verrückt, wahnsinnig, begeistert.

immaodhàu , agt, pps: immeudhadu, irmeudhadu, irmidudhau, ismiudhatu, smuedhau Definition chi at pérdiu sa fortza; de irmeudhare Synonyms e antonyms arréndhidu, smeudhiu, spuligau | ctr. ammeudhadu Sentences cussos sunt immeudhados, dados a su vítziu, sempre imbreagos Translations French sans moelle, mollasse English spineless, weakened, taken the marrow out Spanish desmeollado, enervado Italian smidollato German marklos, kraftlos.

immatài , vrb: immatzai, irmatare, ismatare, smatai Definition ispatzare, illimpiare su terrenu segandhoche is tupas po dhu prènnere a laore, o fintzes po pàsculu Synonyms e antonyms ammatutzare, ilbratare, illitiare, irbuscare, irrascare, ismatutzare, ispatare, matai Etymon srd. Translations French débroussailler English to root out Spanish desmontar, rozar Italian sterpare German vertilgen.

imprupài, imprupàre , vrb: impulpare Definition pònnere prupa, crèschere de prupas, nau de animales, gente e fintzes frutos Synonyms e antonyms ammaciociae, imprupire, impurpatzire Sentences chini papat bèni e bufat mellus s'imprupat e ingrassat Etymon srd. Translations French remplumer, reprendre de l'embonpoint English to fill out Spanish engordar Italian rimpolpare German Fleisch ansetzen.

imprupíre, imprupíri , vrb: impulpiri, impurpie, impurpire Definition pònnere prupas, crèschere in prupas, nau de animales, gente e fintzes frutos Synonyms e antonyms ammaciociae, imprupai, impurpatzire | ctr. ispurpire Sentences sa morisca est totu ossu: no bi at impurpidu ca no li at próidu ◊ s'olia comente proet in atunzu s'impurpit ◊ sos pibionedhos de s'àghina sunt imprupinne Etymon srd. Translations French engraisser English to fill out Spanish engordar, volverse pulposo Italian impolpare German dick werden.

incheàdu , pps, agt Definition de incheare; fatu a chea, coment'e fatu a fossu Synonyms e antonyms ischeadu / incolonconau 2. gighet sos ojos incheados Translations French creux English hollowed out, hollow Spanish hundido Italian incavato German ausgehöhlt.

indevucàre , vrb: irdevucare Definition istuvionare, fàere prus tuvuda una cosa coment'e pigandho o bogandho de su fundu, abbasciandho su fundhu Synonyms e antonyms afungurai, aprofundai, aprofundhire, devucare, irfungudare, istuvucare, stuvonai, stuvulai, tuvucare Etymon srd. Translations French approfondir, creuser, caver English to hollow out Spanish ahuecar Italian approfondire, incavare German tiefer machen, aushöhlen.

infinigàe, infinigài, infinigàre , vrb Definition fàere prus fine, torrare o menguare sa grussària de sa cosa, ma fintzes is capacidades de sa carena, de sa persona Synonyms e antonyms afinai, afinicare, assilingare, assutighilare, conciumire, fragiare, ifiniare, insutiligai, irrussare, isgumentare | ctr. ingrussai 2. at a bivi turmentau de su surrúngiu fintzas chi at a mòrriri infinigau ◊ portu is manus infinigadas Etymon srd. Translations French réduire, user English to thin, to wear out Spanish adelgazar Italian assottigliare, logorare German feiner machen, verbrauchen.

innidigàre , vrb Definition fàere essire o bogare de su niu Etymon srd. Translations French chasser, prendre du nid English to drive out Spanish expulsar, desanidar Italian scacciare, tògliere dal nido German aus dem Nest heraustreiben.

innodidàre, innoditàre , vrb Definition distínghere de is àteros, su si pònnere a notu, fàere a bíere Synonyms e antonyms annoditare Sentences su colore de s'istula s'innoditaiat in mesu de sas àrbures Etymon srd. Translations French se distinguer English to stand out Spanish sobresalir Italian distìnguersi, spiccare German sich unterscheiden, hervorragen.

irbrofodhàre , vrb Definition fàere o essire a fodhe, illargare, pigare un'àtera forma prus larga Synonyms e antonyms ilfodhonare, infodhonare, istiriolare, sciabudhai, sciadhonai, sciodhai Etymon srd. Translations French déformer English to put out of shape Spanish deformar Italian sformare German aus der Form bringen.