ammunzàre, ammunziài , vrb: munziare Definition
pigare o giare múngia, cadha, pelea manna, briga
Synonyms e antonyms
ismunziare,
streullai
Sentences
unu de sos capos de su partidu at ammunzadu a Petredhu e che lu fit boghendhe a fora (G.B.Fressura)
Etymon
srd.
Translations
French
rudoyer,
maltraiter
English
to mistreat
Spanish
agotar,
matar
Italian
strapazzare
German
mißhandeln.
bangàre , vrb: pangai Definition
fàere sa petza, fàere unu pegus a petza; bochíere
Synonyms e antonyms
bangalare,
masellare,
spangai
/
bochire
Sentences
su bangalarzu bendhet su chi at bangau
2.
su corpus l'ant bangau a ferru fritu, sa bida li ant truncau (A.Mura)
Etymon
srd.
Translations
French
abattre
English
to butcher
Spanish
matar,
carnear
Italian
macellare
German
schlachten.
bochí , vrb: bochire,
bociri,
vochire Definition
leare sa vida a unu, a un'animale; istudare sa lughe, su fogu; giare carda, múngia o ifadu mannu / pps. bociu, mortu (custu, de mòrrere)
Synonyms e antonyms
assessenai,
bochíere
/
studai
Idioms
csn:
s'est bociu = s'est mortu de manu sua etotu; (zoghendhe a ballinas) bochire sa ballina de s'àteru = fèrrere sa ballina de s'àteru, binchindhe
Sentences
bochire su porcu, sos anzones, sa musca, sa títula ◊ apo fatu giura de no bociri prus unu cerbu ◊ cussu si est bociu, poboritedhu!
2.
bóchiche sa lughe, za est intrendhe su sole! ◊ bocindi sa luxi! ◊ bóchiche su fogu no torret a tènnere chentza nos ndhe abbizare!
3.
custas espis sunt bocendumí, maladitas siant! ◊ Sara s'iat a èssiri bocia po mantenni sa família!
Etymon
ltn.
occidere
Translations
French
tuer
English
to kill
Spanish
matar
Italian
uccìdere,
ammazzare
German
töten,
umbringen.
bochíere , vrb: bocíara,
bocie,
bocíere,
botzíere,
buchíere,
ochídere Definition
leare sa vida a unu, a un'animale
Synonyms e antonyms
assessenai,
bochí*,
igerbedhare,
mociri,
scerbedhai
Sentences
a bochíere tocat a Deus
Translations
French
tuer,
abattre
English
to kill
Spanish
matar
Italian
uccìdere
German
töten,
umbringen.
chisúra , nf Definition
su bochíere
Synonyms e antonyms
bochidorju,
bochidura,
bochimentu,
ochisura*
Sentences
a cúrrere bi cheret brussu frimmu e s'arte de no lòmpere a chisura…
Translations
French
meurtre
English
killing
Spanish
el matar
Italian
uccisióne
German
Tötung.
macedhài , vrb: ammacedhai,
macedhare,
machedhare,
maghedhare Definition
bochíere bestiàmene, fàere a petza prus che àteru bestiàmene agatau faendho dannu (e fintzes solu fàere pagare a su mere su dannu chi at fatu su bestiàmene); malatratare, pigare a cropos, nau pruschetotu de bestiàmene
Synonyms e antonyms
machissiare
/
masellare,
matzucare
2.
maghedhadu, za ses che a mie, bestidu de trastes betzos!…
Etymon
ltn.
macellare
Translations
French
abattre
English
to butcher
Spanish
matar
Italian
macellare
German
schlachten,
metzgen.
mòrre, mòrrede, mòrrere, mòrri, mòrriri , vrb Definition
ispaciare o acabbare de bívere, bènnere mancu, ma fintzes leare sa vida o bochíere: in poesia, fintzes morre; dhu narant fintzes de cosas allutas, abbruxandho (lampadinas, fogu) in su sensu de dhas firmare de fàere lughe, de abbruxare / ind. pres. 1ˆp. sing. mòrgiu, morjo, morzo; cong. 3ˆp. sing. morjat, 2ˆp. pl. morgiais, morzedas; ger. morindhe, morindho, morinno, morzendhe
Synonyms e antonyms
abbusinare,
bochí,
bochíere
/
studai
/
acragare
Idioms
csn:
morririsí = morreresiche (si funti mortus, s'est mortu = si che sunt mortos, si ch'est mortu: nadu de su late, chi no at rézidu a lu còghere, chi s'est acasadu); s'est mortu = s'est bociu (= leàresi sa vida de manu sua etotu); mòrrere de… = mòrriri po nexi de…, dispraxirisí meda; mòrrere a peuncu, a cadéliu = m. de maladia longa, a pagu a pagu; mòrrere de isténiu = a irbalesiadura, de fàmine; mòrrere de morte mala = mòrriri bociu; mòrrere dae Deus = desesi, de maladia, de betzesa; mòrrere de musca maghedha = m. de apesta, de maladia apitzigadita; mòrrere sacramentadu = cun sos sacramentos (cufessadu, cominigadu, oliadu); mòrrere de su risu, de su fritu, de sa gana = arriri, tènniri frius, tènniri gana meda; andhare mori mori = fai andendi e morendi, acabbendi, menguendi (dif. de andai mòri mòri = caminu caminu); èssere a bibos mori = morindhe e chentza mòrrere, a tilipéndhiu; mòrrere su late = pònniri su callu a su lati pro dhu fai callai
Sentences
candho fit in su mundhu sanu e forte de morre no creiat de seguru! (S.Mongili)◊ morta si ch'est e solu mi at lassadu ◊ biadu a bois chi bos sezis morta pianta e disizada! ◊ est morrendisidha, est morinnosi ◊ si no mi fais is tzípulas mi mòrgiu! ◊ curre, no si morjat! ◊ pensa chi pro mòrrere ses naschidu! ◊ vi at mortu zente pitzinna ◊ intendho tocu de ispiru: chie b'at mortu? ◊ est sonandhe sa campana: chissae chie s'at mortu!
2.
chi emu iscípiu una cosa aici dh'emu mortu! ◊ si m'iast arrispustu su contràriu t'emu mortu! ◊ it'at mortu, a ómini biu?! ◊ no apo coro de mòrrere un'anzone! ◊ partit sa fusilada e morint su pitzinnu ◊ no morgiais fígiu agenu! ◊ su caboni no nc’est prus, s’est mortu… antzis, dh’ant mortu!◊ siscura sa mama, li ant mortu unu fizu!
3.
si no tenes cussu, fata: no ndh'as a mòrrere, no?! ◊ sos de sa famíllia ndhe su morindhe pro su dannu chi at tentu sa fiza ◊ de sos dépidos suos ndh'ant linidu sa bidha: su babbu e sa mama sunt a ndhe mòrrere! ◊ in montes bi at fritu a mòrrere!
4.
móriche sa lughe, móriche sa televisione! ◊ sas lughes allutas che cherent mortas si no bi at bisonzu ◊ a su fogu fuidu bi at acudidu zente e che l'ant mortu ◊ acontza su fogu, no che lu lessas mòrrere!
Surnames and Proverbs
prb:
mortu oi iscarésciu cras ◊ traballa pro chent'annos e pensa chi moris oe! ◊ morit chie at giú e chie no at giú!
Etymon
ltn.
*morere
Translations
French
mourir,
tuer
English
to die,
to kill
Spanish
morir,
matar
Italian
morire,
perire,
uccìdere
German
sterben,
töten,
umbringen,
erlöschen.
munziàre , vrb: ammunzare* Definition
pigare o giare múngia, cadha, pelea manna
Synonyms e antonyms
ismunziare
Translations
French
rudoyer,
maltraiter,
gronder,
réprimander
English
to scold
Spanish
agotar,
matar
Italian
strapazzare
German
überanstrengen,
strapazieren.