abbinài , vrb: abbinare Definizione
isciúndhere in o cun binu, betare binu a calecuna cosa (fintzes giare a bufare a un'animale po cura); bufare binu meda, su si giare a su binu, a bufare; nau de frutuàriu, guastare coment'e faendhosi a binu, aghedu; abbinare est fintzes a murigare su mustu in is cubones po no si aghedare su pígiu de pitzu de sa binatza
Sinonimi e contrari
afegare,
afegonare,
imbreacare,
infegare
Frasi
in s’atóngiu, su crabaxu chi teniat binu, abbinàt is crabas, mesu litru a totus
3.
custa figu niedha, si no est collida apenas tinghindhe, si prúdigat in su culatzu e si abbinat totu
Traduzioni
Francese
tremper dans le vin,
s’enivrer
Inglese
to rinse with vine
Spagnolo
mojar con vino,
emborracharse
Italiano
avvinare
Tedesco
Wein tränken.
acabbanài, acabbanàre , vrb rfl: aggabbanare Definizione
pònnere o bestire su cabbanu
Sinonimi e contrari
acaparronare,
acavanai,
acucullai,
incaparonare,
incapotai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper dans un manteau
Inglese
to wrap up in a coat (s.o.)
Spagnolo
poner el abrigo
Italiano
incappottare
Tedesco
einen Mantel anziehen.
ammamizàre , vrb: ammammizare Definizione
nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama
Sinonimi e contrari
ammammaritzare
Frasi
cussos crabitos si sunt ammamizados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se réfugier dans les bras de sa mère
Inglese
to shelter by one's own mother
Spagnolo
enmadrarse
Italiano
rifugiarsi prèsso la madre,
èssere mólto attaccato alla madre
Tedesco
sehr an der Mutter hängen.
ammammaritzàdu , pps, agt Definizione
de ammammaritzare; nau de ccn., chi est tropu atacau a sa mama
Sinonimi e contrari
cdh. ammammariciatu
Traduzioni
Francese
qui est dans les jupes de sa mère
Inglese
mummy's boy
Spagnolo
madrero
Italiano
mammóne
Tedesco
sehr an der Mutter hängend.
ammediài 1 , vrb: ammeriai,
ammeriare,
mediai* Definizione
fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca
Sinonimi e contrari
acamai,
meliagrare
Frasi
sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso
2.
arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai!
Traduzioni
Francese
faire la sieste,
rester dans l'ombre
Inglese
to have a siesta,
to stay in the shadow
Spagnolo
sestear
Italiano
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedesco
im Schatten Mittagsruhe halten.
ammengàre , vrb Definizione
fàere o èssere mengu, pòberu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivre dans la gêne
Inglese
to be to poverty
Spagnolo
empobrecer,
vivir en la estrechez
Italiano
stare in misèria,
nelle strettézze
Tedesco
im Elend leben.
ammeschiapàre , avb Definizione
a méschiu apare, totu impare, ammesturau, ammesturaos
Frasi
frades e sorres corcant ammeschiapare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dans la promiscuité
Inglese
mixedly
Spagnolo
promiscuamente
Italiano
promiscuaménte
Tedesco
vermischt.
ammòdhe , avb Definizione
istare o pònnere a. = pònniri in s'àcua, aciuvau me in s'àcua (o fintzes àteru, in lícuidu chi faet essire modhe sa cosa o fintzes solu po dha mantènnere sèmpere isciusta, po ciupire)
Sinonimi e contrari
afufu
/
cdh. ammodhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rester plongé dans un liquide,
(faire tremper du linge,
des aliments…)
Inglese
soak (to)
Spagnolo
aen remojo
Italiano
in immersióne
Tedesco
in Wasser.
ammugliàre , vrb: ammurgiai,
ammurgiare,
ammurjare,
ammurzare,
armurzare,
ammuzare,
murgiai Definizione
pònnere in sa múrgia po dh'intrare su sale, a sa cosa (casu, pische, àteru)
Sinonimi e contrari
immurzare 1,
mongiai,
salire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre dans la saumure,
saler
Inglese
to pickle,
to salt
Spagnolo
conservar en salmuera,
salar
Italiano
méttere in salamòia
Tedesco
pökeln,
salzen.
apíta , avb: apitu Definizione
manera de istare, o de fàere, de chie disígiat e ibertat calecuna cosa de àtere, abbaidandhodha, coment'e pedindhodha (fintzes istare abbaidandhosi ómine, o fémina, a cojuare)
Sinonimi e contrari
iscetu,
ispera
/
desizu
Modi di dire
csn:
istare apitu a… (a. meu, tou, sou, de una cosa) = istare apitendhe, abbaidendhe, ispetendhe a unu, una cosa, abarrai avatu de unu, de una cosa, fintzas bíderesi o arranzàresi cun carchi cosa, istare o campare de cussa; no àere piús apitos = no isetare o isperare prus nudha; nàrrere cun apitu = nàrriri, fuedhai, preguntai o pediri meda, cun fortza, cun sentidu, cun isperu
Frasi
tantu za est apita a cussu!…◊ apo tratesu ca fia apitu de m'incunzare su laore ◊ Zuanne fit apitu a bi colare deo ◊ isetendhe apitu a sa cos'anzena est in perígulos de vida! (G.Raga)◊ so apitu chi mi abberzant sa zanna ◊ sa pisedhina est apitu a sa tulta ◊ si mi as istimascione, no mi lasses apitu! ◊ si no ses benindhe andho, no abbarro apitu tou! ◊ si adduras apitu a su diritu tandho as a morrer dae s'apetitu (Màsala)
2.
tenet su cane apita a zota ◊ totu nos ndhe regalant: unu mese apita a druches istamus!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attente,
dans l'attente de…
Inglese
looking forward for
Spagnolo
en espera
Italiano
in attésa di…
Tedesco
in Erwartung von…
caponàda , nf Definizione
unu papare: genia de insalada cun pische
Sinonimi e contrari
cdh. capunata
Terminologia scientifica
mng
Etimo
ctl.
caponada
Traduzioni
Francese
pain détrempé dans l'eau et assaisonné d'huile et de vinaigre
Inglese
sicilian dish
Spagnolo
"caponata": plato siciliano con pescado en molho
Italiano
caponata
Tedesco
sizilianische Fischgerichte.
cotogliàna , nf: cotoliana Definizione
fémina àbbile chi a pagamentu andhat a is domos angenas a fàere sa cota de su pane po is àteros
Sinonimi e contrari
cochidora
Frasi
sa cotogliana giuchet sa funnedha totu impodhinata
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
femme experte dans la cuisson du pain
Inglese
woman skillful in cooking bread
Spagnolo
mujer que sabe cocer el pan
Italiano
dònna espèrta nella cottura del pane
Tedesco
geschickte Bäckerin.
disaltràdu , agt Definizione
chi at tentu disastru, dannu mannu, chi est totu malacónciu
Sinonimi e contrari
arruinadu,
destrossau
Traduzioni
Francese
malheureux,
qui est dans l'adversité
Inglese
devastated
Spagnolo
damnificado
Italiano
disastrato
Tedesco
verwüstet,
heimgesucht.
imbotàre , vrb: impotai Definizione
pònnere in is botos sa cosa de chistire
Etimo
ctl.
empotar
Traduzioni
Francese
mettre dans un pot
Inglese
to pot
Spagnolo
envasar
Italiano
méttere in vaso,
in baràttolo
Tedesco
in ein Gefäß tun.
in , prep Definizione
prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili
Modi di dire
csn:
avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm.
Frasi
in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos
2.
candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro
3.
làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa!
Etimo
ltn.
in
Traduzioni
Francese
en,
dans,
à
Inglese
in,
at,
to
Spagnolo
en
Italiano
in
Tedesco
in.
incalancàre , vrb Definizione
pònnere in calecuna calanca; foedhandho de animales (sórighes, margianes, bobbois), cuare in sa cala, in sa calanca
Sinonimi e contrari
impelciare,
imprecolare,
incalare,
incolonconare,
ingarghilare,
intergare
/
abbuare,
atanai
| ctr.
essire,
bocare
2.
in catza at bidu pegos incalancados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre quelque chose dans une fissure
Inglese
to slip in
Spagnolo
meter algo en un agujero,
encavarse
Italiano
métter qlcs. déntro una fessura
Tedesco
etw. in einen Spalt stecken.
incaparonàre, incaparronàre , vrb Definizione
betare, bestire su caparone, ammantare o bestire bene
Sinonimi e contrari
acabbanai,
acaparronare,
acapotare,
acavanai,
acugudhare,
ammantai,
incapotai
| ctr.
innudare,
iscuguzare
Traduzioni
Francese
envelopper dans un manteau
Inglese
to cloak
Spagnolo
encapar
Italiano
ammantellare
Tedesco
mit einem Mantel umhüllen.
incapotài, incapotàre , vrb: ingapotare Definizione
pònnere o bestire su capoto
Sinonimi e contrari
acabbanai,
acaparronare,
acavanai,
acugudhare,
ammantai,
incaparonare
Traduzioni
Francese
envelopper dans un manteau
Inglese
to put an overcoat on
Spagnolo
poner el abrigo
Italiano
incappottare
Tedesco
einen Mantel anziehen.
incheremíre , vrb Definizione
andharesindhe a bívere in logu ispérdiu, atesu de gente, fàere vida de soledade
Sinonimi e contrari
afrungiulare
Frasi
pro su disisperu, penso a m'incheremire abbaidendhe a su chelu e mi assamudo (G.M.Cherchi)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se retirer dans un ermitage
Inglese
to retire to one's retreat,
to leave off
Spagnolo
hacerse eremita
Italiano
ritirarsi nell'èremo,
demòrdere
Tedesco
zurückgezogen leben,
nachgeben.
ingorropàre , vrb Definizione
betare in calecunu gorropu
Sinonimi e contrari
impelciare,
incalancare,
ingarghilare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter dans un gouffre
Inglese
to sinkhole
Spagnolo
echar en un barranco
Italiano
infoibare
Tedesco
in eine Doline werfen.