àtza 1 , nf Definizione
bentighedhu fridu
Sinonimi e contrari
abra,
abrina,
araghe,
frina
Traduzioni
Francese
bise
Inglese
very cold air
Spagnolo
brisa fría
Italiano
sizza
Tedesco
eisiger Wind.
friarósu , agt: fridarosu,
fridorosu,
fridurosu,
frigorosu,
friorosu,
fritarosu,
fritorosu,
fritulosu,
friturosu Definizione
chi sufrit meda su fritu; chi faet fritu meda, o dhue at fritu meda
Sinonimi e contrari
firtorosu,
fritulàntzigu,
titirigosu,
tudhosu
/
fridu
| ctr.
caente
Frasi
ma ses friturosu, mih: tenes fritu fintzas candho sos àteros ant calura!
2.
est faladu su nie in s'ierru fritorosu ◊ s’annu passau est istétiu un’ierru fridarosu ◊ no timiat sos manzanos friturosos ◊ me is dis friarosas si firmat acanta de sa forredha ◊ s'istait mali in custa coxinedha fridarosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frileux
Inglese
sensitive to cold
Spagnolo
friolero
Italiano
freddolóso
Tedesco
verfroren.
frídu , agt, nm: friru,
fritu Definizione
chi est a unu gradu bàsciu de temperadura, chi giughet pagu calore; nau de gente, chi ndhe dh'importat pagu de s'àteru o fintzes chi no dhi faet bonu a cara, chi no sentit nudha po s'àteru (itl. indifferènte), chi est o si ammostat pagu interessau a una cosa; chi no tenet dinare; chi no narat àteru si no friduras
Sinonimi e contrari
fríghidu
| ctr.
budhidu,
caente
Modi di dire
csn:
fritu che nie = fridu meda; donaindi una frida e una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena (de fata, de nada e gai), lassendhe andhare o pretenindhe carchi cosa
Frasi
s'ierru est prus fridu de su beranu ◊ est intrendi s'ierru e s'ària si est fata frira ◊ segundhu sa cosa, frita est prus tètera ◊ sa minestra si papat prus a fridu chi no callenti
2.
inoghi fait giai fridu meda
3.
lampu, totu cussas ispesas nos ant lassadu fritos che nie! ◊ cun isse so fritu fritu ca mi at allimbadu ◊ si fint lassados ambos fritos fritos
Cognomi e Proverbi
prb:
chini aspetat pratu allenu dhu papat fridu
Etimo
ltn.
frig(i)dus
Traduzioni
Francese
froid
Inglese
cold
Spagnolo
frío,
frío
Italiano
fréddo,
frìgido
Tedesco
kalt,
Kälte.
frigidúmene, frigidúmini , nm: frizidúmene,
frixidúmini Definizione
fritu forte meda; su èssere fritos de sentidos
Sinonimi e contrari
frigilidade,
fritore,
frizidore,
frixidadi
Frasi
tempus mau, balla: arratza de frigidúmini!…◊ cussus animaledhus funt mortus de frixidúmini ◊ frixidúmini e nébida isceti dh'ammantat!…◊ est faendho temporadas de frigidúmene
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
froid pénétrant
Inglese
intense cold
Spagnolo
frío intenso,
frigidez
Italiano
fréddo intènso,
frigidità
Tedesco
bittere,
Kälte,
Gefühllosigkeit.
frítu , nm, agt: fridu Definizione
temperadura bàscia, nau fintzes de comente unu sentit diferéntzia de calore; chi est fridu, chi dhue faet fritu; foedhandho de dinare, chi unu ndhe tenet pagu e nudha; sentidu lenu, istima de pagu contu, su chi tenet unu fàere chentza interessamentu
Sinonimi e contrari
frios
| ctr.
basca,
caentu,
calura
/
caente
Modi di dire
csn:
intrare, pònnere, leare, tènnere, bènnere fritu, essire, catzàresi, bogaresiche su fritu; fàghere fritu chi faghet ballare sas píberas = meda, de no pòdere agguantare; èssere fritu fritu cun ccn. = no ndi fai contu
Frasi
triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ caminendhe ch'essit su fritu a pes ◊ fit unu fritu chi belaiat sa salia in buca ◊ lampu a fritu: sa pedhe dae cara ndhe catzat!…◊ si ti corcas cugúzadi, ca sinono ti benit fritu
2.
cussa est fea che su fritu e su fàmine ◊ custa domo est frita ◊ betesit innanti s'abba frita, debustis s'abba caente ◊ in montes de artu est logu fritu
4.
totu cussos dannos nos ant lassadu fritos che nie: no tenimus unu sodhu!
5.
Antónia cun megus fit frita frita e deo puru mi so infritada de issa ◊ so fritu fritu ca mi ant allimbadu
Cognomi e Proverbi
prb:
parente de intradura ne fritu e ne calura
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
frig(i)dus
Traduzioni
Francese
froid
Inglese
cold
Spagnolo
frío
Italiano
fréddo
Tedesco
Kälte,
kalt.
friuvógu , nm Definizione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinonimi e contrari
cdh. caldafriosa
Frasi
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fièvre avec des frissons de froid
Inglese
fever with cold shivers
Spagnolo
fiebre con escalofrío
Italiano
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedesco
Fieber mit Schüttelfrost.
ifridàre , vrb: ifritare,
infridai,
infritare,
isciadrai,
isfridare,
isfritare,
sfridai Definizione
su abbasciare sa temperadura, su pèrdere o fàere pèrdere calore; nau in cobertantza, pèrdere s’istima, s’interessamentu po unu, po ccn. cosa / ifridare su sàmbene = pònniri pentzamentu, pistighíngiu, fàere pentzare in su malu
Sinonimi e contrari
afritare,
fritire 1,
irbudhidae,
isfriorzare,
isfritire,
stebidai
| ctr.
caglientai,
imbudhighinare
Frasi
su tempus si che ifritat comente intrat zerru ◊ no s'isfritat, no brujat, no at paura chi li apítzighet màcula peruna ◊ si est budhidu ifritadilu! ◊ su tempus at ifritadu ◊ fiaus in mari isciadrendu
2.
de issos puru si ndh'est infritadu ◊ disgustu nisciunu ne suspetu isfridat s'afetu! ◊ sa chistione no cheret lassada ifritare! ◊ aintro de note at inténdhiu unu cane a gúgulos malos e dhi at ifridau su sàmbene ◊ su sentidu sou at fatu a s'ifrita ifrita e como no torrat mancu a crésia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
refroidir
Inglese
to make cold
Spagnolo
enfriar,
refriar
Italiano
raffreddare,
sfreddare
Tedesco
abkühlen (lassen).
ifritorídu, ifritoríu, ifriturídu , agt: infirtoriu,
infriduridu,
infritoridu,
infritoriu,
infritulitu,
infrituridu Definizione
chi tenet fritu, chi est morindho de su fritu
Sinonimi e contrari
afritoridu,
afrituladu,
allintugliadu,
atilchinzadu,
ifritorau
| ctr.
caente
Frasi
sos canes sunt infrituridos ◊ ca su pipiu fut infritoriu, sa mama dh'at ammontau
2.
su calore de beranu no favorit su coro meu tristu ifrituridu (P.Sechi)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transi de froid
Inglese
cold
Spagnolo
muerto de frío,
aterido
Italiano
infreddolito
Tedesco
durchgefroren.
illibriníu , pps, agt: illimbrinidu,
illivrinidu Definizione
de illibrinire; nau de ccn., chi est morindho de su fritu (o fintzes chi est coment’e assicau de ccn. cosa), chi portat cara o bisura lègia e fintzes chi est de sentidos malos; a logos, fintzes chi est istrígile meda, cannàile, finigosu, de carena metzana
Sinonimi e contrari
afritoridu,
afriturigadu,
aggruncidu,
allintugliadu,
ateterighedhadu
/
ispaurigau,
isprauriu
2.
fit illibriniu dae su fritu, chin sa cara líbida dae sa tramuntana ◊ si preguntat, ite li apo a dare a su pastore illivrinidu in sos montes?
3.
illimbrinida, sa mama, a s'isparu, picat in bratzos sa pitzinna morta e pranghet a irgrighillos ◊ sunt berveghedhas chi a las bídere ti faghent pena, totu illivrinidas e fatigadas ◊ candho miro s'illivrinida lara, no bi at música e boghe pro cantare! (M.G.Orgolesu)
4.
malallutrinidos, pensant a sa betzesa cun beste de vilesa e meda illivrinidos (G.Ruju)
5.
ses tropu minuda e illivrinida e no cherzo chi ti seghes!
Traduzioni
Francese
transi de froid
Inglese
cold
Spagnolo
enfriado
Italiano
infreddolito
Tedesco
fröstelnd.
refreàdu , pps, agt: arrasfriau,
refriadu Definizione
de refreare; chi at ingortu arremadiu, chi est pigau a refriu o arremadiu
Sinonimi e contrari
acatarradu,
annastuladu,
arremadiau,
arrumatu,
remadu
/
cdh. risfriatu
2.
faedhaiat cun su nasu che un’ómine sempre refriadu
Traduzioni
Francese
enrhumé
Inglese
cold,
cooled
Spagnolo
resfriado
Italiano
raffreddato
Tedesco
erkältet.
refreàre , vrb: arrasfriai,
erresfriare,
refriare,
resfriai,
rifriare Definizione
pigare, ingòllere o fintzes fàere ingòllere refriu, fàere a arremadiu
Sinonimi e contrari
acatarrare,
arremadiai,
arremare,
arrumai
Frasi
zughia pagu cuguzura in su letu e mi so refriadu ◊ titia, custu fritu oe mi refriat!◊ pizu ti che as bogadu, chi ti ses refriendhe?!
Etimo
ctl., spn.
refredar
Traduzioni
Francese
s'enrhumer
Inglese
to catch a cold
Spagnolo
resfriarse
Italiano
infreddarsi
Tedesco
sich erkälten.
refréu , nm: arrefreu,
refriu,
resfriu,
rifriu Definizione
genia de maladia chi faet mescamente a innisire, pigat a su nasu, a su gúturu, e chi benit po àere ingortu fritu meda, o po cambiamentu a cropu de temperadura
Sinonimi e contrari
arramatia,
arrema,
arresfriori,
refreadura
/
cdh. risfriu
Frasi
mi est passau su resfriu e mi est passau s’arrennegu ◊ mi nche so dormiu inoche e mi nche so ischidau totu afritoriu: za mi apo a picare carchi rifriu, za!
Terminologia scientifica
mld
Etimo
spn.
resfrio
Traduzioni
Francese
rhume,
rhinite
Inglese
cold,
rinithis
Spagnolo
resfriado
Italiano
raffreddóre,
rinite,
infreddatura
Tedesco
Erkältung.
remàdu , agt Definizione
chi est pigau o atacau de arremadia
Sinonimi e contrari
acatarradu,
arrasfriau,
arremadiau,
arrumatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enrhumé
Inglese
cold,
cooled
Spagnolo
resfriado
Italiano
raffreddato
Tedesco
erkältet.
saniète , nm Definizione
fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas
Sinonimi e contrari
abra,
abrina,
araghe,
atza 1,
frina
/
cdh. spunzina
2.
sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!…
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
spn.
sainete
Traduzioni
Francese
courant d'air,
vent glacial
Inglese
draught,
cold wind
Spagnolo
corriente
Italiano
spìffero,
vènto gèlido
Tedesco
Luftzug,
Durchzug.
titirigósu , agt Definizione
chi est ateterau de su fritu, chi sufrit su fritu; si narat de custu puru, chi est forte de fàere ateterare
Sinonimi e contrari
fridorosu,
fritulàntzigu,
titicu
| ctr.
imbaschidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frileux
Inglese
sensitive to cold
Spagnolo
friolero
Italiano
freddolóso
Tedesco
gegen Kälte empfindlich.